Σε ένα από τα τελευταία τεύχη του TLS (Times Literary Supplement) ο καθηγητής οικονομικών της Οξφόρδης
Paul Collier γράφει ένα τεράστιο άρθρο
(δέκα πυκνοτυπωμένες στήλες μεγάλου σχήματος) με τον τίτλο: “How to save capitalism”.
Στο εξώφυλλο ο ίδιος τίτλος και το σκίτσο του γηραιού καπιταλισμού
που αιμοδοτείται για να σωθεί (το αντέγραψα, όπως βλέπετε).
Στην αρχή του κειμένου του, ο καθηγητής επιθεωρεί με μία
γρήγορη ματιά τα διάφορα βιβλία που γράφτηκαν τα τελευταία εξήντα χρόνια για το
μέλλον (και τον υποτιθέμενο «θάνατο») του καπιταλισμού – καταλήγοντας στο εξής
συμπέρασμα: «Όμως, ενώ ο καπιταλισμός τελικά βγήκε νικητής εκλογικά, και χωρίς
σοβαρό αντίπαλο φιλοσοφικά, οι επιδόσεις του έχουν γίνει καταφανώς μη
ικανοποιητικές. Η βασική του υπόσχεση για σταθερά ανοδικό βιοτικό επίπεδό έχει
ακυρωθεί: Μία πλειονότητα αναμένει πως οι συνθήκες ζωής των παιδιών της θα είναι χειρότερες από τις
δικές της».
Η λύση στο πρόβλημα για τον Collier δεν
είναι ιδεολογική αλλά πραγματιστική – για να μην πω πρακτική. Αναφέρει διάφορες ιστορικές περιπτώσεις (Σιγκαπούρη, Καναδά, Ρουάντα) του πως ο καπιταλισμός
ξεπέρασε συγκεκριμένα προβλήματα του. Ξεχάστε τις ιδεολογικές λύσεις, λέει, εστιάστε
στα προβλήματα. «Ένα βιώσιμο μέλλον για τον καπιταλισμό θα κόψει δρόμο μέσα από
το ιδεολογικό φορτίου του εικοστού αιώνα. Ξεχάστε Αριστερά εναντίον Δεξιάς, βάλτε
στην μπάντα την ευσεβή ηθικολογία και αρχίστε από τα προβλήματα».
«Ως τώρα» γράφει παρακάτω, «η Αριστερή ταυτότητα ήταν ένας νωθρός
τρόπος να νιώθεις ηθικά ανώτερος. Η Δεξιά ταυτότητα ήταν ένα νωθρός τρόπος να
νιώθεις διανοητικά ανώτερος. Καλώς ήρθατε στον πραγματισμό: το σκληρό κέντρο»
Η προτεινόμενη λύση είναι λοιπόν ο πραγματισμός.
Εδώ μία δική μου παρένθεση: Ο πραγματισμός (pragmatism) δεν είναι φιλοσοφική
κοσμοθεωρία, ούτε ιδεολογία. Είναι ένας τρόπος σκέψης, μία μέθοδος και …παράξενο:
ένα κριτήριο του αληθούς. Κατάγεται από τις ΗΠΑ (χαρακτηριστικό!) και οι
δημιουργοί του ήταν αρχικά ο C.
S. Peirce, με συνεχιστές τον W. James και τον John Dewey. Δεν χαίρει μεγάλης εκτίμησης στους Ευρωπαϊκούς
φιλοσοφικούς κύκλους. Το μεγάλο Γερμανικό φιλοσοφικό λεξικό, σε τέσσερις τόμους, του αφιερώνει 2 σελίδες από 3.900.
Ο αμερικάνικος ορισμός του πραγματιστικού και της αλήθειας
του, είναι η πράξη. “If it works,
it is true”. Στην πράξη
αποδεικνύεται η ορθότητα κάθε θεωρίας. Πολύ κοντά στην επιστημονική απόδειξη –
ή έστω, επιβεβαίωση. Και βέβαια στην ορθολογική μέθοδο.
Ξαναγυρίζουμε στον Collier. Το πρώτο πράγμα λέει που θα χρειαστεί να αντιμετωπίσει ο
πραγματισμός είναι η νέα αγανάκτηση εναντίον των ελίτ. Η κοινωνική βάση αυτής της
αγανάκτησης είναι χωροταξική, μορφωτική και ηθική. Εξέγερση της περιφέρειας εναντίον των πόλεων,
των ημι-μορφωμένων εναντίον των πτυχιούχων και εξειδικευμένων – και αυτών που «ίσα-ίσα
τα βγάζουνε πέρα» εναντίον των εχόντων και κατεχόντων. Ο κλασικός παλιός επαναστατημένος
προλετάριος έχει αντικατασταθεί από τον επαρχιώτη ημιμαθή φτωχό, που τον
απειλεί η τεχνολογία και η παγκοσμιοποίηση. Οι ανισότητες επεκτείνονται.
Δεν μπορώ να αποδώσω όλες τις σκέψεις του αρθρογράφου – θα χρειαζόμουν
πολλές σελίδες. Θα δώσω όμως ένα δείγμα της «πραγματιστικής προσέγγισης».
Στο θέμα της φορολογίας ο Collier προτείνει ένα άλλο κριτήριο. Όχι το ύψος του εισοδήματος –
αλλά την προέλευσή του, τον τρόπο με τον οποίο παράγεται. “Taxes will need to be context-specific instead
of income specific”. Είναι η πηγή του εισοδήματος μία παραγωγική
επένδυση που δίνει δουλειά σε πολύ κόσμο και παράγει πλούτο για τον τόπο;
Χαμηλότεροι φόροι! Πρόκειται για κληρονομημένα περιουσιακά στοιχεία τα οποία
δεν παράγουν τίποτα για το σύνολο, παρά μόνο εισοδήματα για τον κάτοχό τους;
Τσεκούρι!
Η συνέχεια για τους Αγγλομαθείς και υπομονετικούς, βρίσκεται
εδώ:
