Το ταξίδι της "Δυστυχίας"

«Η Δυστυχία του να είσαι Έλληνας» ξεκίνησε ένα μεγάλο ταξίδι. Κυκλοφορεί ήδη στα Γερμανικά σε μετάφραση Μάρως Μαριολέα από τον εκδοτικό οίκο Kunstmann. Μπορείτε να την βρείτε στο Amazon.de. Στις 9 Μαρτίου θα κυκλοφορήσει στη Γαλλία από τις εκδόσεις Payot σε μετάφραση Ευρυδίκης Trichon-Μιλσανή. Η αγγλική μετάφραση είναι του David Connolly. Ετοιμάζονται και άλλες εκδόσεις σε άλλες χώρες.

Ελπίζω αυτό το μικρό βιβλίο, γραμμένο πριν 40 χρόνια με αγάπη και πόνο, να μπορέσει να εξηγήσει τον τραγικό, αντιφατικό και δύσκολο χαρακτήρα του Έλληνα σε όλους τους φίλους αλλά και εχθρούς μας.

Η «Δυστυχία του να είσαι Έλληνας» μετά από 40 χρόνια…

Το 1972, στον καιρό της χούντας γεννήθηκε μέσα μου ένα κείμενο αγανάκτησης. Ένα από τα βιβλία εκείνα που δεν προγραμματίζεις να γράψεις – αλλά σου επιβάλλονται από τις συνθήκες. Σημειώσεις έγιναν αφορισμοί, αφορισμοί δέθηκαν σε ένα σύνολο και μία αφήγηση.

Το βιβλίο εκδόθηκε μετά την πτώση της δικτατορίας (πώς θα γινόταν αλλιώς;). Η πρώτη έκδοση εξαντλήθηκε σε δύο μέρες κι από τότε, επί 37 χρόνια, ανατυπώνεται συνέχεια. Σήμερα με συναντάνε άνθρωποι στο δρόμο και μου λένε: «Διάβασα το τελευταίο σας βιβλίο». Κι όταν ρωτάω ποιο, αναφέρουν: «Η Δυστυχία του να είσαι Έλληνας».

Μία πικρή σάτιρα για την τραγική μοίρα του Έλληνα ανάμεσα στο άμετρο «θέλω» και το ανίσχυρο «μπορώ», ανάμεσα στον εθνικό (και ατομικό) μύθο και την πραγματικότητα, ανάμεσα στο ένδοξο παρελθόν και το φτωχό παρόν, ανάμεσα στην (ποθητή και μισητή) Δύση και την καθ’ ημάς Ανατολή.

Το ότι έγινε διαχρονικό, αποδεικνύει πως το θέμα που θίγει είναι ριζωμένο βαθιά μέσα μας. Πρόκειται για την προβληματική ταυτότητα του Έλληνα. Από εκεί πηγάζει και η υπερβολή και η αβεβαιότητα και η επιθετικότητα και η μοιρολατρία. Ο βαλκάνιος χωρικός που μέσα σε χρόνο μηδέν μεταφέρθηκε από τον Μεσαίωνα στην Νεοτερικότητα, που φόρεσε ταυτόχρονα την περικεφαλαία του Περικλή (και της καθαρεύουσας) και το ημίψηλο του Φράγκου, δεν έχει συνέλθει ακόμα από το σοκ. Όσο δεν λύνονται οι εσωτερικές μας αντιφάσεις θα παραμένουμε δυστυχείς. Γιατί όπως ορίζει το βιβλίο στην πρώτη του σελίδα, η δυστυχία δεν είναι άλλο από την απόσταση ανάμεσα σε επιθυμία και πραγματικότητα.

Και η πρόσφατη κρίση δεν δείχνει τίποτα άλλο από την αδυναμία μας να προσαρμοστούμε σε έναν κόσμο που, κατά βάση, μας μένει ξένος… «Πάω στην Ευρώπη», «σπούδασα στην Ευρώπη», λέμε κάθε μέρα. Κι αν δεν είμαστε στην Ευρώπη – πού είμαστε;

Όπως γράφω και στο ειδικό υστερόγραφο για την Γερμανική έκδοση - για να επιβίωσουμε στον σύγχρονο κόσμο, πρέπει να επανεφεύρουμε τον εαυτό μας.

__________________________________________________________

Φυσικά το βιβλίο κυκλοφορεί και στα Ελληνικά στην 30η του έκδοση. Η οποία είναι πανομοιότυπη με την εικονιζόμενη πρώτη. Μόνο ο εκδότης έχει αλλάξει.

Μεταξύ δύο κακών

Καλά το είπαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ιερείς στον Σόλωνα: «Ω Σόλων, Σόλων, Έλληνες αεί παίδες εστέ». Πριν εικοσιεπτά αιώνες το είπαν – αλλά ισχύει ακόμα.

Αν υπάρχει ένας χαρακτηρισμός που ταιριάζει στις αντιδράσεις μας τα τελευταία χρόνια είναι ο παιδισμός. Σαν κακομαθημένα παιδιά που τους παίρνουν τα παιχνίδια και τους υποχρεώνουν να μελετήσουν, θυμώνουμε με τους «μεγάλους» και τους βρίζουμε. Περιμένουμε από όλους να μας αγαπούν και να παραβλέπουν τις αταξίες μας. Για τις οποίες φταίνε πάντα οι άλλοι. Έτσι και κάποιος μας επιπλήξει γι αυτές, είναι μισέλληνας.

Από κει και πέρα το συναίσθημα και οι ηρωικές υπερβολές οργιάζουν: Οι Τροϊκανοί γίνονται τύρρανοι, οι Γερμανοί ναζιστική δύναμη κατοχής, η Ευρωπαϊκή Ένωση δυνάστες και δικτάτορες. Η απαίτηση να είμαστε εντάξει στις υποχρεώσεις μας ονομάζεται εκβιασμός. Και η εύλογη αντίδραση των ξένων σε όλους αυτούς τους χαρακτηρισμούς (στην αρχή έκπληξη, μετά θυμηδία και μετά οργή) αποκαλείται ύβρις και εξευτελισμός της χώρας μας και μας οδηγεί σε ακόμα πιο βίαιες κινήσεις.

Κηρύσσουμε την επανάσταση και κάνουμε αντίσταση - σε ποιους;

Έχουμε καταλάβει ποιο είναι το πρόβλημα; Αν μπορούσαμε έστω και μία στιγμή να σκεφθούμε ψύχραιμα και να κατανοήσουμε τι μας συμβαίνει.

Μας υποχρέωσε κανείς να δανειστούμε; Φταίνε οι άλλοι που το χρέος μας χτύπησε παγκόσμιο ρεκόρ; Μας ανάγκασε κανείς να παραμελήσουμε την παραγωγή μας και να εισάγουμε τα πάντα; Οι αγρότες μας, που μετέτρεψαν τις επιδοτήσεις σε Τσερόκι και Καγιέν, το έκαναν παρά τη θέλησή τους; Το κύκλωμα του φαρμάκου γιατί ανέβασε τις δαπάνες στο διπλό του μέσου όρου της Ε.Ε.; Η Τρόικα ήρθε με στρατό κατοχής ή μήπως εμείς την καλέσαμε; Η Μέρκελ, για ποιο λόγο είναι υποχρεωμένη να μας στηρίζει οικονομικά – και την βρίζουμε ακόμα κι όταν το κάνει;

Τι είπατε; Θέλει να προστατεύσει τις εξαγωγές της Γερμανίας; Οι εξαγωγές της προς Ελλάδα είναι μόλις το 0,5% του συνόλου. Και οι τράπεζές της έχουν ήδη εκποιήσει τα ελληνικά ομόλογα.

Ας καταλάβουμε κάτι: η Ευρώπη μπορεί άνετα να ζήσει χωρίς την Ελλάδα. Το 2% είμαστε, ούτε θα το καταλάβουν πως φύγαμε. (Αυτάρεσκη πατριωτική υπερβολή είναι ότι η αποχώρηση μας θα οδηγήσει σε κλυδωνισμό ή κατάρρευση της Ε.Ε.).

Αντίθετα η Ελλάδα δεν μπορεί να ζήσει χωρίς την Ευρώπη. Ιδιαίτερα τώρα που είναι αδύναμη και ευάλωτη. Ας αφήσουμε λοιπόν τα παιδιαρίσματα και τα πείσματα κι ας στρωθούμε στη δουλειά. Δεν θα μας σώσουν οι άλλοι – όμως μας παρέχουν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να σωθούμε μόνοι μας. Αν το μπορούμε.

Παιδιαρίσματα οι απόψεις του ελληνικού λαού που μοιάζει να προτιμάει την χρεοκοπία από την ξένη βοήθεια; Μα, ναι. Ακριβώς αυτή η παιδαριώδης προτίμηση δείχνει την ανωριμότητα του λαού. Που άλλωστε γι αυτό το λόγο βυθίστηκε στην κρίση. Και που καταπίνει όσες θεωρίες συνομωσίας του σερβίρουν.

Και όχι, δεν ισχύει το λαϊκίστικο αξίωμα: «ο λαός έχει πάντα δίκιο».

Όλοι αυτοί οι βουλευτές που βγάζουν πατριωτικούς λόγους και αρνούνται την ψήφο, είναι «τζάμπα μάγκες» (μια φορά θα συμφωνήσω με τον Σαμαρά). Υπολογίζουν στο ότι η σύμβαση θα ψηφιστεί και κάνουν το μικρό τους σόου, μπας και διασωθούν στις εκλογές. Ο ύψιστος λαϊκισμός. Αψηφούν «γενναία» την χρεοκοπία γιατί υπολογίζουν ότι δεν έρθει. Αν όλα κρέμονταν από την δική τους ψήφο, αν ήξεραν πως αύριο έχαναν τις καταθέσεις τους, δεν έβρισκαν βενζίνα για τη λιμουζίνα τους και ψωμί για το σπίτι, θα σας έλεγα εγώ τι θα ψήφιζαν…

Υπερβάλλω; Κινδυνολογώ; Καθόλου. Ακόμα και ο κ. Βαρουφάκης, μέγας οπαδός της χρεοκοπίας, παραδέχεται ότι θα υπάρξει μία δύσκολη «περίοδος προσαρμογής» – χωρίς ποτέ να καθορίσει την χρονική της διάρκεια ούτε τα συγκεκριμένα προβλήματα που θα προκύψουν. Εύλογο, γιατί έτσι θα ακυρωνόταν η θεωρία του.

Σίγουρα το τρίτο Μνημόνιο έχει αρκετές και μεγάλες αδυναμίες. Απλώς η άλλη επιλογή είναι πολύ χειρότερη. Και μεταξύ δύο κακών…

Πριν είκοσι εννέα και πριν έξη χρόνια

Σε όσους με κατηγορούν για όψιμο αντι-παπανδρεϊσμό θα ήθελα να υπενθυμίσω δύο πράγματα:

Αρχές του 1983 (δεν είχε συμπληρωθεί ούτε ενάμιση χρόνος από την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία) είχε κυκλοφορήσει το βιβλίο μου: «Η Χώρα του Εδώ και Τώρα». Ήταν μία σκληρή, σαρκαστική κριτική της Πράσινης Εισβολής και του ηγέτη της. Το βιβλίο μπήκε στις λίστες των μπεστ-σέλερ, έκανε επανωτές εκδόσεις, πούλησε δεκάδες χιλιάδες αντίτυπα. Μετά το απέσυρα γιατί δεν μου αρέσει να κυκλοφορούν βιβλία μου με επικαιρικό χαρακτήρα. (Πριν από αυτό, για τον ίδιο λόγο, είχα αποσύρει το βιβλίο «Παρακμή και Πτώση της Νέας Δημοκρατίας» που είχε κυκλοφορήσει το 1981).

Τον Ιούλιο του 2006, σε αυτό το blog (doncat), έγραψα ένα κείμενο με τίτλο: Ηγετικό Αδιέξοδο. Ένα μεγάλο μέρος του ήταν αφιερωμένο στον Γιώργο Παπανδρέου. Το αντιγράφω:

Η τελευταία μου μεγάλη απογοήτευση ήταν ο Γιώργος Παπανδρέου.

Μου ήταν πάντα συμπαθής – όπως άλλωστε και στους περισσότερους. Όταν έγινε αρχηγός σκέφθηκα ότι θα μπορούσε να φέρει κάτι καινούργιο. (Ο Καραμανλής είχε τελειώσει οριστικά για μένα από τη στιγμή που υπέγραψε για τις ταυτότητες). Όταν μάλιστα ο Γ. Π. έκανε την περίφημη διεύρυνση, φέρνοντας στο ΠΑΣΟΚ μερικά από τα πιο παραγωγικά και λαμπερά μυαλά της ελληνικής πολιτικής, ενθουσιάστηκα. Εγώ, που ποτέ δεν είχα στηρίξει ή ψηφίσει ΠΑΣΟΚ (ίσα-ίσα είχα γράψει και το πρώτο βιβλίο κριτικής), βγήκα στην «Ελευθεροτυπία» και έγραψα δύο κείμενα εγκωμιαστικά – πράγμα που δεν είχα κάνει ποτέ πριν για πολιτικό αρχηγό. (Υπάρχουν στα «Επίκαιρα»).

Και τι έγινε; Ώδινεν όρος και έτεκεν μυν. Ο Μάνος, ο Ανδριανόπουλος, ο Ανδρουλάκης, παροπλίστηκαν αμέσως μετά τις εκλογές. Όχι μόνο δεν χρησίμευσαν (όπως νόμιζα) ως κινητήριες δυνάμεις της ανανέωσης – αλλά κλείστηκαν στο ντουλάπι σαν αμαρτήματα που έπρεπε να ξεχαστούν. Ξαναείδαμε τα ίδια πρόσωπα και ακούσαμε τον ίδιο ξύλινο λόγο της παλαιοπασοκικής λαϊκίστικης ρητορείας. Μερικές ανανεωτικές αναλαμπές (όπως η υποψηφιότητα της Καρα-Χασάν) δεν άλλαξαν τίποτα στην ουσία.

Ο Γιώργος Παπανδρέου ολισθαίνει προς την ανυπαρξία. Δεν μιλάω μόνο για τις δημοσκοπήσεις, όπου και το κόμμα του, αλλά κυρίως ο ίδιος, πέφτουν συνεχώς. Μιλάω για την παρουσία του (μάλλον θα έπρεπε να πω απουσία του). Όταν εμφανίζεται έχω μόνιμα την αίσθηση ότι συνεχώς έχει αλλού το νου του, ότι κάτι άλλο σκέπτεται. Σαν να είναι αφηρημένος και λίγο χαμένος. Ακόμα και οι οπαδοί του τον αντιμετωπίζουν ως εξωγήινο.

Οι επιλογές των συνεργατών του είναι από μέτριες ως αποτυχημένες. Πρόγραμμα συγκροτημένο δεν φαίνεται να υφίσταται, ούτε πολιτική γραμμή. Στα καυτά θέματα (παιδεία, οικονομία, εξωτερική πολιτική) υπάρχει απλώς ασάφεια. Τα πράγματα που λέει είναι συνήθως κοινοτοπίες. Αλλά και όταν πει κάτι ουσιαστικό, το χαντακώνει με την εκφορά του. (Η διαφορά από τον πατέρα του: Ο Α. Π. έλεγε ασήμαντα πράγματα με τέτοιο τρόπο που να φαίνονται σημαντικά. Ο γιος κάνει ακριβώς το αντίθετο).

Φοβάμαι πως αν δεν είχε το όνομα, ένας τέτοιος άνθρωπος δεν θα έβγαινε ούτε βουλευτής.

Αυτά έγραφα στις 17.7.2006 – πριν έξη χρόνια. Και λυπάμαι που, για άλλη μία φορά, ήμουν καλός μάντης κακών.

Τότε χάθηκε το παιχνίδι...

Η μοίρα της Ελλάδας σφραγίστηκε οριστικά με την δολοφονία του Καποδίστρια. Ήταν ο πρώτος και πιο σημαντικός εκσυγχρονιστής. Δεν πρόλαβε. Μετά παρ’ όλες τις προσπάθειες του Τρικούπη, του Βενιζέλου, του Καραμανλή (Α΄) επεκράτησε η λαϊκίστικη νοοτροπία του Τζουμπέ, του Δεληγιάννη, του Ανδρέα Παπανδρέου.

Αυτά πληρώνουμε τώρα. Δεν μας φταίει ούτε η Τρόικα ούτε η Μέρκελ.

Το προπατορικό αμάρτημα του Έλληνα είναι που δολοφόνησε τον Καποδίστρια… μέσα του!

____________________________________

Ο απόλυτα έντιμος. Ο αδέκαστος. Ο ορθολογιστής. Αλλά οι Μαυρομιχαλαίοι καραδοκούν. Πάντοτε!

_________________________________________________________

Ευχαριστώ τον φίλο Νώντα Τσίγκα που μου θύμισε τα "Τάδε έφη".