Οι χαμένες κριτικές

Το 1973 κυκλοφόρησε από τον «Ίκαρο» η πρώτη μου επίσημη ποιητική συλλογή με τίτλο «Απουσίες». Λέω επίσημη γιατί οι δύο προηγούμενες («Ίμεροι», 1953 και «23 Ποιήματα», 1965) είχαν εκδοθεί σε ιδιωτική εκτύπωση εκτός εμπορίου και κυκλοφορήσει χέρι με χέρι. Οι «Απουσίες» είχαν συμπεριλάβει και ορισμένα ποιήματα από τα 23 της προηγούμενης συλλογής.


Το 1976 κυκλοφόρησε ακόμα μία συλλογή, πάλι από τον Ίκαρο – τα «Ποιήματα 74-76». Και το 1977 στην πρώτη του μορφή «Το Βιβλίο των Γάτων».

Έκτοτε δεν κυκλοφόρησε άλλη ποιητική συλλογή μου εκτός από δύο πλακέτες πάλι εκτός εμπορίου («Σκοτεινός Θάλαμος», 1983 και «Gerontion», 2005). Βγήκαν όμως συνολικές εκδόσεις («Ποιήματα 50-80, 50-90 και 1950-2005») που συμπεριλάβανε και τα ενδιάμεσα.

Γενικά, ενώ τα πρώτα είκοσι πέντε χρόνια της συγγραφικής μου πορείας έγραφα αποκλειστικά και μόνο ποίηση – μετά η παραγωγή μου ήταν ελάχιστη και συμπτωματική. Στράφηκα στο σύντομο πεζό, το δοκίμιο, τους αφορισμούς.

Εικάζω τώρα ότι ένας από τους λόγους ήταν η έλλειψη απήχησης και ενθάρρυνσης. Είχα δύο-τρεις καλές κριτικές αλλά ούτε αυτές ούτε τα λόγια των φίλων (τι να πουν οι φίλοι;) με έπεισαν ότι το μέλλον μου ήταν η ποίηση. Έτσι την παραμέλησα – και μόνο σε εποχές κρίσης, όπου δεν με χωρούσε ο πεζός λόγος, ξαναγύριζα, για λίγο σε αυτήν.

Πού να ήξερα!

Μία καλή φίλη, ψάχνοντας χθες τα ψηφιοποιημένα αρχεία λογοτεχνικών περιοδικών του Ελληνικού Κέντρου Βιβλίου, βρήκε δύο κείμενα του κορυφαίου μας κριτικού, (ιδιαίτερα σε θέματα ποίησης) Ανδρέα Καραντώνη. Είχαν δημοσιευθεί στην «Νέα Εστία» το 1974 και το 1978 και αφορούσαν τις τρεις συλλογές μου. Δεν τα είχα δει – δεν παρακολουθούσα τα περιοδικά. Για την ακρίβεια δεν είχα καν φανταστεί ότι ο Καραντώνης θα έγραφε κριτικές για έναν άγνωστο και άσημο νέο ποιητή.

Όταν τις διάβασα, με τριάντα επτά και τριάντα τρία χρόνια καθυστέρηση, ένιωσα περίεργα. Ήταν απρόσμενα θετικές. Αυτός ο σχεδόν μεταθανάτιος έπαινος με συγκλόνισε.

Ίσως αν τις είχα δει να είχα επιμείνει περισσότερο στον δύσκολο δρόμο της ποίησης. Ίσως… Πολύ αργά.

Θα τις βρείτε εδώ:

Νέα Εστία, του Ανδρέα Καραντώνη, Ιούλιος 1974, για τις "Απουσίες"

http://www.ekebi.gr/magazines/ShowImage.asp?file=123310&code=3146

Νέα Εστία, Αύγουστο του 1978, του Ανδρέα Καραντώνη για Ποιήματα 74-76 και Βιβλίο των Γάτων 

http://www.ekebi.gr/magazines/ShowImage.asp?file=128973&code=2023

Το μυθικό σπίτι (2η γραφή).

_

Ο Σεφέρης πήγε για λίγες μέρες στον Πόρο, τον Αύγουστο του 1946, από τις 11 ως τις 17. Έμενε στην βίλα «Γαλήνη». Στις 16, μία ημέρα πριν φύγει, είδε την βυθισμένη «Κίχλη»:


«Το πρωί πήραμε τη βάρκα και πήγαμε γύρω στο Δασκαλειό για μπάνιο. Ανάμεσα στο νησάκι και την ακτή, βουλιαγμένη η Κίχλη. Μόνο η καμινάδα ξεπερνά λίγα δάχτυλα την επιφάνεια».

Τον Οκτώβριο πήρε δύο μήνες άδεια από το υπουργείο («την πρώτη από το καλοκαίρι του 37») και ξανάφυγε για τον Πόρο στις 2 Οκτωβρίου. Έμεινε ως τις 3 Δεκεμβρίου. Στο διάστημα αυτό έγραψε την «Κίχλη» (ίσως το πιο σημαντικό του ποίημα) και την διάλεξη για τον Καβάφη. Την πορεία δημιουργίας του ποιήματος (που τέλειωσε στις 31.10.46) έχει περιγράψει με λεπτομέρεια στις σελίδες του ημερολογίου του. (Μέρες 1945-1951, σελίδες 51-83).

Το σπίτι όπου έμεινε, παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στο ποίημα. Το πρώτο μέρος έχει τίτλο: «το σπίτι κοντά στη θάλασσα». Στο κείμενό του «Ένα γράμμα για την Κίχλη» (που αργότερα ονομάστηκε «Μία σκηνοθεσία για την Κίχλη» Δοκιμές ΙΙ, σ.30-56) ο ποιητής, μετά από χρόνια περιπλάνησης, ταυτίζεται με τον πλάνητα Οδυσσέα. Γράφει: «το σπίτι της Κίρκης είναι το πρώτο σπίτι που βλέπει ο Οδυσσέας ύστερα από πολλά βάσανα, φονικά και ανοησίες…»., Κι αφού μιλήσει για τον «ηδονικό» Πόρο, που του θυμίζει Κίρκη, λέει:  «Εξ άλλου η ‘Γαλήνη’, το βικτωριανό εκείνο σπίτι, κόκκινο Πομπηίας, μου έδωσε για πρώτη φορά, ύστερα από πολλά χρόνια, το αίσθημα του στέρεου σπιτιού, όχι της προσωρινής κατασκήνωσης…». Και παρακάτω: «Έτσι ο Οδυσσέας… συλλογίζεται αυτό το αλλόκοτο πράγμα που ο κόσμος ονομάζει σπίτι». Αρχίζει:

Τα σπίτια που είχα μου τα πήραν. Έτυχε
να’ ναι τα χρόνια δίσεχτα – πόλεμοι, χαλασμοί, ξενιτεμοί

και παρακάτω:












ακόμη
καμιά φορά κοντά στη θάλασσα, σε κάμαρες γυμνές
μ’ ένα κρεβάτι σιδερένιο χωρίς τίποτε δικό μου

Η βίλα «Γαλήνη» είναι επάνω στη θάλασσα (την χωρίζει μόνο ο δρόμος) και βέβαια δεν ήταν δική του.

Αλλά περισσότερο κατάλαβα τον ρόλο που έπαιξε αυτό το σπίτι όταν θυμήθηκα το τέλος του ποιήματος, που το θυμάμαι απέξω:

και είσαι
σ’ ένα μεγάλο σπίτι με πολλά παράθυρα ανοιχτά
τρέχοντας από κάμαρα σε κάμαρα, δεν ξέροντας από πού να κοιτάξεις πρώτα,
γιατί θα φύγουν τα πεύκα και τα καθρεφτισμένα βουνά και το τιτίβισμα των πουλιών
θ’ αδειάσει η θάλασσα, θρυμματισμένο γυαλί, από βοριά και νότο
θ’ αδειάσουν τα μάτια σου από το φως της μέρας
πώς σταματούν ξαφνικά κι όλα μαζί τα τζιτζίκια.

Το μεγάλο σπίτι είναι η ζωή – αλλά και η βίλα «Γαλήνη». Από τα πολλά παράθυρα και την βεράντα, βλέπεις τα καθρεφτισμένα βουνά, ακούς τα πουλιά και τα τζιτζίκια που σταματάνε όλα μαζί όταν «αδειάσουν τα μάτια σου από το φως της μέρας»…

_________________________________________________________

Υ. Γ. Διαβάζω στο Ιντερνετ: "Η Βίλα "Γαλήνη", κτίριο του 1892, αποτελεί ιδιωτική οικία του 19ου αιώνα και μια από τις πιο παραδοσιακές, αρχιτεκτονικά, οικίες του Πόρου. Η ανέγερση της οικίας ανατέθηκε στον Αναστάσιο Μεταξά, έναν από τους καλύτερους αρχιτέκτονες της εποχής. Η αγορά του κτήματος κόστισε 150 χρυσές δραχμές και η οικία με την επίπλωση 60.000 χρυσές δραχμές.

Στην κομψή νεοκλασική βίλα, που λειτούργησε αργότερα ως πανσιόν έχουν φιλοξενηθεί πολιτικοί και διακεκριμένες προσωπικότητες της τέχνης και των γραμμάτων, όπως συγγραφείς και καλλιτέχνες. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τον Γεώργιο Σεφέρη, το 1946 (όπου έγραψε και το ''Κίχλη''), τον Χένρι Μίλερ (Henry Miller), το 1939 και τον Ελευθέριο Βενιζέλο".


Υ. Γ. 2 Με ρωτάνε: γιατί 2η γραφή; Η πρώτη έγινε στον Πόρο όπου είχα λίγα βοηθήματα και έγραφα από μνήμης. Όταν γύρισα σπίτι, εμπλούτισα το κείμενο. Και τώρα προσθέτω κάτι ακόμα. Ο φίλος Νώντας Τσίγκας βρήκε στο Διαδίκτυο το δοκίμιό μου για την "Κίχλη". Δεν ήξερα πως υπάρχει. Για όσους ενδιαφέρονται είναι 
εδώ

Νησί στη Βροχή

Δεν υπάρχει τίποτα πιο μελαγχολικό από ένα θέρετρο το χειμώνα. Βρίσκομαι για ένα συνέδριο σε ένα από τα ωραιότερα μέρη της Ελλάδας – τον Πόρο. Μένω σε ένα μνημείο της ελληνική αρχιτεκτονικής: το παλιό «Ξενία» του Άρη Κωνσταντινίδη, καλόγουστα και σωστά ανακαινισμένο. Το προνομιούχο δωμάτιό μου έχει απίστευτη θέα.

Ψιλοβρέχει. Μαύρο σύννεφο καλύπτει το τοπίο που κάποτε γοήτευσε τον Χένρυ Μίλερ. (Ο «Κολοσσός του Μαρουσιού» παραμένει το καλύτερο βιβλίο του και η περιγραφή της εισόδου στον Πόρο οι πιο γλαφυρές σελίδες του). Το ξενοδοχείο, χτισμένο για καλοκαίρι, είναι ένα μείγμα από παγωνιά και υπερθέρμανση. Οι διάδρομοι είναι ανοιχτοί – για να πας στην ρεσεψιόν πρέπει να βάλεις παλτό. Η ζέστη στο δωμάτιο έρχεται από τον θορυβώδη κλιματισμό που κάνει την ατμόσφαιρα βαριά και γεμάτη ρεύματα.

Γιατί είναι τόσο μελαγχολικό ένα νησί στη βροχή; Τα ορεινά τοπία κερδίζουν με τα σύννεφα και τα χιόνια – αλλά τα νησιά είναι σαν να λιώνουν μέσα στο επουράνιο νερό. Σαν να σβήνει η εικόνα τους από το χάρτη και την δική μας όραση. Ήχοι από βουτιές, παιχνίδια και γέλια μουλιάζουν πολύ μακρινοί.

Λογοτεχνίας συνέχεια. Δίπλα μου εδώ, στη βίλα «Γαλήνη», έγραψε ο Σεφέρης την «Κίχλη» - ίσως το πιο σοφό ποίημά του. Σίγουρα το πιο μουσικό. Απέναντι, στον Γαλατά, εκτείνεται το «Λεμονόδασος». Μνήμη Κοσμά Πολίτη. Άγουρες γεύσεις έρωτα. Απίθανο πόσο ζωντανή παραμένει η Βίργκω στη μνήμη μου, μετά από εξήντα χρόνια.

Από τον βροχερό και παγωμένο Πόρο, θερμούς χαιρετισμούς.

Υπέργηρος σαραντάρης

Κάθομαι μπροστά στο πληκτρολόγιο να κάνω την μοναδική δουλειά που έκανα σε όλη μου τη ζωή. Γράψιμο. Και να ασκήσω το μοναδικό επάγγελμα που ασκώ συστηματικά και αδιάλειπτα από το 1979: μία στήλη για κάποιο έντυπο. (Το Ιντερνέτ δεν είναι επάγγελμα - αλλά χόμπι).

Πενήντα οκτώ χρόνια συγγραφέας, τριάντα δύο χρόνια συντάκτης σχολίων. (Στην διαφήμιση ήμουν μόνο 20 χρόνια. Κι εκεί κείμενα έγραφα).

Κι όμως είμαι από τους ελάχιστους έλληνες που εργάζονται έξη δεκαετίες (ποια 67 κυρία Μέρκελ!) και δεν έχουν σύνταξη. Οι συγγραφείς μπήκαν πολύ αργά στο ΤΕΒΕ (νυν ΟΑΕΕ), οι διαφημιστές (ιδιοκτήτες) δεν είχαν ταμείο – όσο για την δημοσιογραφία…

Συχνά δημοσιογράφοι μου συστήνονται ως: «συνάδελφος, μέλος της ΕΣΗΕΑ».

Τους διορθώνω. «Δεν είμαι μέλος της ΕΣΗΕΑ».

«Δεν είστε; Εσείς; Με τόσα χρόνια στον Τύπο;»

«Και μάλιστα στις μεγαλύτερες Αθηναϊκές εφημερίδες – ας αφήσουμε τα περιοδικά, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Μία φορά ‘Δημοσιογράφος της Χρονιάς’ και δύο δημοσιογραφικά βραβεία». (Δεν αναφέρω τις 11 παραιτήσεις).

«Και πώς δεν γίνατε μέλος;».

Ξεκίνησα αργά να γράφω στον Τύπο και ήδη τότε δεν είχα δικαίωμα να υποβάλω αίτηση για μέλος της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών. Υπάρχει ένα άρθρο στο καταστατικό της που περιορίζει ηλικιακά το δικαίωμα υποβολής αίτησης. Από είκοσι ενός μέχρι σαράντα ετών. Ήμουν ήδη άνω των σαράντα.

Ποτέ δεν κατάλαβα το νόημα αυτού του προς τα επάνω περιορισμού. Αν ίσχυε παλιά, πολλοί συγγραφείς για τους οποίους σήμερα υπερηφανεύεται η Ένωση, δεν θα είχαν γίνει μέλη. Ο πρώτος της πρόεδρος, ο συγγραφέας και χρονογράφος Ιωάννης Κονδυλάκης, έγινε μέλος όταν ήταν 52 ετών. Σε μεγαλύτερη ηλικία έγιναν μέλη ο Νιρβάνας, ο Μελάς και ο Ξενόπουλος – όλοι οι ακαδημαϊκοί της.

Ένας άνθρωπος μπορεί να ασχοληθεί με άλλα πράγματα (π.χ. σπουδές, ακαδημαϊκή καριέρα) και να ξεκινήσει τη δημοσιογραφία στα σαράντα του. Δεν μπορεί να γίνει σωστός δημοσιογράφος, διότι τι; Θεωρείται υπέργηρος; Στα ΣΑΡΑΝΤΑ;

Δεν τα γράφω αυτά για μένα – εγώ έτσι κι αλλιώς το τρένο το έχασα ήδη, από χρόνια. Άλλωστε η κύρια ιδιότητά μου ήταν πάντα του συγγραφέα. Αλλά έτσι φτωχαίνει η σύνθεσή της ΕΣΗΕΑ. Σίγουρα θα είχε ανάγκη από μερικά έμπειρα και ώριμα μέλη.

Ημερολόγιο Ανάγνωσης 7

4 βιβλία


Αυτό θα είναι ένα ημερολόγιο συνοπτικό. Βρίσκω – με κόπο – χρόνο για να διαβάσω, και ξαφνικά δεν έχω χρόνο να γράψω γι αυτά που διάβασα.

Διάβασα λοιπόν τις (βραβευμένες με κρατικό βραβείο) ιστορίες του Αργύρη Χιόνη. Για βραβευμένο βιβλίο είναι απρόσμενα καλό. Τίτλος «Το Οριζόντιο Ύψος», εκδότης Κίχλη. Μία σειρά από μύθοι και παραβολές με ποιητική ακρίβεια διατυπωμένες (ο Χιόνης είναι καλός ποιητής) και με ειρωνεία και σαρκασμό πασπαλισμένες. Μερικά από τα επιμύθια τα βρίσκω περιττά – αλλά είθισται οι μύθοι να έχουν επιμύθια…



Από τα μακρινά Κύθηρα έρχεται το βιβλίο του Δημήτρη Λεβέντη: «Ου παντός πλειν ες Κύθηρα». (Γαβριηλίδης). Δεκαοκτώ μικρές ακαριαίες ιστορίες, σωστά στοχευμένες και ενεργές. Πολύ όμορφο το διήγημα «Της Ρόζας ο πιο αγαπημένος» που αναφέρεται στον σημαντικό Ελληνοιρλανδό-Ιάπωνα συγγραφέα Λαφκάντιο Χερν, με τον δικό του ποιητικό και μυθικό τρόπο.

Έκπληξη αποτέλεσε για μένα η ποιητική συλλογή «Στα μέσα σύνορα», του νέου ποιητή Γιάννη Δούκα. (Πόλις). Αναβιώνοντας με μοντέρνο τρόπο την παραδοσιακή στιχουργία (μέτρο και ρίμα) επιτυγχάνει δυνατά αποτελέσματα. Π. χ.:

Στο πορτμπαγκάζ
Φορτώσαμε τη μνήμη
Μα ξέφυγε στο δάσος
Σαν αγρίμι.

Φοβεροί οι «Γέροι της Σιδώνος» που: «Σαν καινούργια παντελόνια τον καιρό τους φόρεσαν». (Πολλές και ευφυείς οι διακειμενικές αναφορές…).

Τέλος, μία κυρία με δίκαννο επίθετο (double barreled το λένε οι Άγγλοι) μου έστειλε τον μικρό τόμο «Μελετήματα – στοχασμοί πάνω σε κείμενα». (Εκδόσεις των Φίλων). Η κυρία έχει ένα τόσο μεγάλο βιογραφικό που προφανώς δεν χώραγε στα «αυτιά» του βιβλίου, γι αυτό και το παραθέτει σε χωριστή μεγάλη καρτέλα, σαν μικρή αφίσα. Έχει βραβευθεί πολλαπλώς – και από την Ακαδημία Αθηνών.

Πρόκειται για μία σειρά από δοκίμια για σημαντικούς και εντελώς ασήμαντους ποιητές. Το πρώτο αφορά στον Νίκο Καρούζο. Τελειώνει με ένα ποίημα που έγραψε η εν λόγω κυρία, στη μνήμη του ποιητή.

Το γεγονός αυτό μου θύμισε ένα κακεντρεχές ανέκδοτο. Όταν πέθανε ο Βέρντι, ένας συνθέτης έγραψε ένα έργο στη μνήμη του. Το έδειξε σε μουσικοκριτικό ο οποίος του είπε: «Θα προτιμούσα να είχατε πεθάνει εσείς και να έγραφε ο Βέρντι κάτι για σας».

____________________________________
LiFO - 17.2.11
____________________________________

Υ. Γ. Διαμαρτυρήθηκαν μερικοί ότι υπήρξα πολύ σκληρός προς την "δίκαννη" κυρία. Διαφωνώ. Η έλλειψη ταλέντου δεν είναι αμάρτημα. Το θράσος όμως πρέπει να τιμωρείται.

Μιλτιάδης Έβερτ

Ήταν το πιο ελεύθερο Μέσο Μαζικής Επικοινωνίας που γνώρισα στη ζωή μου. Ήταν η πιο ενδιαφέρουσα παρέα από χαρισματικούς, ταλαντούχους ανθρώπους, που στελέχωναν αυτό το Μέσο. Ήταν η πιο ζωντανή εποχή στα τριάντα δύο χρόνια της δημοσιογραφικής μου ζωής.

Όλα αυτά τα χρωστάω στον Μιλτιάδη Έβερτ. Ο Γιάννης Τζανετάκος τα υλοποίησε – αλλά επάνω στις γερές πλάτες του «μπουλντόζα». Ο 9.84 ήταν ένα θαύμα – που κράτησε δύο ολόκληρα χρόνια. Μέχρι που έφυγε ο Έβερτ και ο διάδοχός του μας έδιωξε. Δηλαδή έκανε αυτό που ποτέ δεν είχε κάνει ο προκάτοχός του. Παρενέβη πολιτικά στο σταθμό και ανάγκασε τη βασική ομάδα (αυτή που είχε ξεκινήσει από το παράνομο Ράδιο 15) να αποχωρήσει σύσσωμη.

Αυτή την χωρίς όρια ελευθερία δεν την ξαναβρήκα παρά μόνο στο Διαδίκτυο. Χωρίς όμως την ζεστασιά και την ποιότητα της παρέας…


Υ. Γ. Και μία προσωπική ανάμνηση. Σε συνάντηση όλων, στις κατασκηνώσεις του Δήμου Αθηναίων στον Άγιο Ανδρέα, ο Έβερτ ήρθε και με βρήκε για να μου κάνει, με πολλή αμηχανία, μία εξομολόγηση: «Με έκανες να κλάψω», μου είπε, «με εκείνες τις Χριστουγεννιάτικες ιστορίες σου. Δεν είχα ξανακλάψει μπροστά σε ραδιόφωνο».

Απομακρύνθηκε γρήγορα μαζί με τον σκύλο του. Ο φιλόζωος. Ο έντιμος. Ο σκληρός «μπουλντόζας» με την παιδική καρδιά.

Επέτειος Βλακείας

Πού το θυμήθηκα τώρα;

Πριν πάνω από ένα χρόνο, την 1η Φεβρουαρίου του 2010, είχα σχολιάσει από αυτό το blog ένα εξώφυλλο του "Κοντέινερ",  ένθετου της Ελευθεροτυπίας.

Σε επτά γλώσσες προφήτευε την αποτυχία του iPad (πριν καν κυκλοφορήσει).

Μετά κυκλοφόρησε και σε 80 ημέρες είχε πουλήσει 3.000.000 κομμάτια. Οι πωλήσεις συνέχισαν ανοδικά και τώρα μετριούνται σε δεκάδες εκατομμύρια. Με την εμφάνισή του δημιουργήθηκε ένα νέο μέσο εργασίας, δημιουργίας και επικοινωνίας, που άλλαξε όλη την εικόνα του χώρου. Φέτος υπολογίζεται ότι θα κυκλοφορήσουν πάνω από 50 ανταγωνιστικές ταμπλέτες.

Τόσο "νεκρό" είναι το iPad...

Τώρα θα μου πείτε ότι η φράση είναι συμβολική και αναφερόταν στο σχετικό τεχνοφοβικό κλισέ ότι (δήθεν) η τεχνολογία σκοτώνει το πνεύμα.

(Αυτοί που σκέπτονται έτσι, δεν χρησιμοποιούν ούτε γυαλιά οράσεως; Τεχνολογία είναι κι αυτή!)

Θυμάμαι κάτι συνάδελφους, όταν το 1995 έγραφα στην Καθημερινή για το Internet,  που μου έλεγαν: "Έλα τώρα, μια μόδα είναι. Σε δύο-τρία χρόνια θα έχει ξεχαστεί".

Κι όμως οι κύριοι του Κοντέινερ και όλοι οι ομοϊδεάτες τους εξακολουθούν να κυκλοφορούν αναίσχυντα και να προφητεύουν αβέρτα ηλιθιότητες. Με ύφος.

(Άλλη δικαιολογία για την συμπεριφορά τους δεν βρίσκω παρά οξεία νοητική υστέρηση...)

____________________________________________________

Υ. Γ. Λίγο πριν από μένα είχε ξεκινήσει το blog της η Αριάννα Στασινοπούλου - Huffington. (Γνώριζα τον πατέρα της - είχα επισκεφθεί και το σπίτι τους στην Κέρκυρα). Στην αρχή πηγαίναμε παράλληλα - μάλιστα εγώ είχα πάντα περισσότερα σχόλια. Μετά το ανέπτυξε σε δικτυακή εφημερίδα. Προχθές το πούλησε στην AOL για 315 εκατομμύρια δολάρια...

Ημερολόγιο Ανάγνωσης 6

Τρεις ποιητές

Βροχή έρχονται τα ποιητικά βιβλία με το ταχυδρομείο. Πρωταγωνιστεί ο εκδότης Γαβριηλίδης με πολλές, συνήθως καλαίσθητες, συλλογές. (Το περιεχόμενο δεν είναι πάντα αντάξιο…).

Τι να σου κάνουν και οι ποιητές; Η ποίηση δεν γίνεται δεκτή στα βιβλιοπωλεία (εκτός και αν είσαι η Δημουλά) και ο μόνος τρόπος να κυκλοφορήσει είναι τα ΕΛΤΑ.

Έχουμε πολλούς ποιητές – αλλά έχουμε και ασυνήθιστα καλούς. Ίσως είναι το μόνο πια αξιόλογο προϊόν ελληνικής παραγωγής. Αλίμονο, είναι τόσο λίγο εξαγώγιμο…

Διάλεξα τρία πρόσφατα βιβλία που για διαφορετικούς λόγους μου άρεσαν. Υπενθυμίζω για άλλη μία φορά πως η στήλη δεν κάνει κριτική. Σαν ημερολόγιο που είναι καταγράφει εντυπώσεις.


Κώστας Μαυρουδής: Τέσσερις Εποχές (Κέδρος).

Το βιβλίο θα μπορούσε να επιγράφεται: «Σε αναζήτηση του χαμένου χρόνου». Ο χρόνος είναι το θέμα του, η μνήμη το υλικό του. Αναζητάει ψήγματα ανά την Ευρώπη σε μέρη ήσυχα, από εκείνα όπου το τικ τακ του ρολογιού ακούγεται ευκρινέστερα. Λουτροπόλεις, εξοχές, βιβλία, μαθήματα. Και βέβαια οι τέσσερις εποχές κυκλικά εναλλάσσονται αδιάκοπα. Γράφει:


Συχνά ο χρόνος, σαν παλιά ανάγνωση,
κάνει τα γεγονότα συγκεχυμένα,
σχεδόν αφαιρέσεις,
δεν ξέρεις ακριβώς πού ανήκουν:

Υπάρχουν στίχοι μεγάλης δύναμης (κωδωνοκρουσίες άπληστες για χώρο εισέβαλαν στο σπίτι) παλιά πορτρέτα (όπου σαν την κατάνυξη λάμπει μοναχική η μπριγιαντίνη μέχρι σήμερα) και ένας χαρακτηρισμός της Άνοιξης:

τη γιγαντοαφίσα αυτή της χλωροφύλλης
την πομπώδη διαφήμιση του μέλλοντος

Ο γνωστός ποιητής (πολλοί τον ξέρουν και σαν εκδότη του «Δέντρου») προσθέτει στα ώριμα ποιητικά του έργα (Το Δάνειο του Χρόνου, 1989, Επίσκεψη σε γέροντα με άνοια, 2001) άλλον ένα κρίκο που επεξεργάζεται ακόμα λεπτομερέστερα το αιώνιο θέμα του χρόνου και της μνήμης.


Λουκάς Κούσουλας: Ενθύμιον (Γσβριηλίδης).

Δύο δεκαετίες χωρίζουν τον Λουκά Κούσουλα από τον Κώστα Μαυρουδή – και τα χρόνια αυτά φαίνονται στην σοφή, περίσκεπτη, κατασταλαγμένη ποίηση του Κούσουλα. Πιο παραδοσιακή είναι αλήθεια, αλλά καθόλου παλαιομοδίτικη, έχει την αμεσότητα των αρχαίων επιγραμμάτων που τόσο έχουν απασχολήσει τον φιλόλογο και δοκιμιογράφο. Του χρωστάμε ωραίες σελίδες για τον Παπαδιαμάντη, που και στην ποίησή του δίνει συχνά το παρόν.

Ο τόμος «Ενθύμιον» είναι μία επιλογή, μία ανθολόγηση από τον μεγαλύτερο «Ποιήματα» του 2007. Η φύση και ιδιαίτερα τα ψηλά βουνά είναι η εμμονή και η καταφυγή του. Κρίμα που δεν μπορώ να παραθέσω το μεγάλο ποίημα με τίτλο: Κισμέτι δια να ιδώ τʼ αστεράκι (ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ). Οι στίχοι του σχολιάζουν Ελύτη, Σεφέρη, Πλάτωνα, Ηράκλειτο, Έλιοτ – συχνά με πικρό χιούμορ.


Ποίηση γνωμική με μία αύρα ελεγείας. Όπως γράφει στην «Επισημείωση» του τέλους: «Μη μας ξεχνάτε θέλει να πει [το Ενθύμιον] επαναλαμβάνοντας με τον τρόπο του την παλιά παραγγελία: ‘Μάνα μου τα λουλούδια μου συχνά να τα ποτίζεις’».

Στο Ροδάνι

Όπου βρεθώ
Άλλο δεν κάνω
Μόνο τυλίγω
του αποχαιρετισμού
το κουβαράκι.

Ευτυχία Παναγιώτου: Μαύρη Μωραλίνα (Κέδρος)

Τριάντα χρόνια χωρίζουν την Ευτυχία Παναγιώτου από τον Μαυρουδή και πενήντα από τον Κούσουλα. Κι αλήθεια, μιλάει άλλη γλώσσα.

Μία σειρά από ονειρικές-εφιαλτικές εικόνες είναι τα 22 ποιήματα της συλλογής αυτής. Εικόνες δυνατές που από μέσα τους βγαίνει ανθρώπινος πόνος, σκληρός, χωρίς ίχνος μελό.



στοιχειά και λείψανα
διασκεδάζουν
το ποίημα, το ποίημα όταν
δεν έρχεται.

Η ηρωίδα (ή μην είναι πολλές) του ποιήματος είναι γυναίκα. Ανάμεσα σε ηδονή και αρρώστια με τον θάνατο παρόντα ακόμα και στην εικόνα του εξωφύλλου, διάσημη φωτογραφία της Francesca Woodman.

η πληγωμένη, πόσους και γιατί πάντα τους καλούς μαζί της,
ζωντανή η αγάπη θάβει και την αγάπη της.

___________________________________________

Πάντως το βιβλίο της εβδομάδας είναι ένα από τα σημαντικότερα κείμενα του εικοστού αιώνα. Το είχα διαβάσει πριν πενήντα χρόνια σε γερμανική μετάφραση (άργησε πολύ να μεταφραστεί Ελληνικά, ιταλικά καλά δεν ξέρω) το ξαναδιάβασα σε αγγλική. Υπάρχει τώρα και Ελληνικά στις εκδόσεις Άγρα.


Πρίμο Λέβι: Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος. Θα έλεγα ότι κανείς δεν ξέρει τι είναι άνθρωπος, αν δεν έχει διαβάσει αυτό το βιβλίο.