Τα τσουνάμι των βιβλίων

Τι κάνει ένας άνθρωπος που αγόρασε το πρώτο του βιβλίο (δικό του – όχι δώρο) στα 13 του (θυσιάζοντας πολλά κουλουροτύρια) όταν περάσουν επτά δεκαετίες;

Συνεχίζει να κάνει το ίδιο (να αγοράζει και να διαβάζει…) θαμμένος μέσα σε δεκάδες χιλιάδες τόμους που καταλαμβάνουν σχεδόν όλο τον ζωτικό του χώρο.

Όμως, με τα χρόνια, όσο γίνεται γνωστός ως βιβλιοφάγος και βιβλιοσυλλέκτης, στα βιβλία που αγοράζει προστίθενται και εκείνα που του στέλνουν. Που είναι απείρως περισσότερα.

Πώς αντιδρά κανείς με ευγένεια και ευαισθησία σε ένα τέτοιο τσουνάμι;

Από τον καιρό που ήμουν και εγώ αρχάριος συγγραφέας που έστελνε αντίτυπα έργων του (στα οποία ουδέποτε έπαιρνε απάντηση) είχα ορκιστεί πως αν κάποτε αντιστραφούν οι ρόλοι εγώ θα απαντώ σε όλα τα βιβλία. Μεγάλα λόγια. Τώρα βλέπω πως αυτό είναι αδύνατο. Θα έπρεπε να διαβάζω δώδεκα ώρες τη μέρα, προσλαμβάνοντας και ένα επιτελείο βοηθών για τις αξιολογήσεις και απαντήσεις.

Το μόνο που κάνω: ρίχνω μία ματιά σε όλα. Σε βιβλία που με κερδίζουν, απαντώ μόνον εφόσον οι συγγραφείς τους παραθέτουν μία ηλεκτρονική διεύθυνση. Διάβολε, ζούμε στον 21^ο αιώνα!

Από την τελευταία βιβλίο-πλημμύρα πάντως θέλω να ξεχωρίσω μερικά:

Και πρώτα ένα γεγονός: Μόλις κυκλοφόρησε στην Γερμανία η από καιρό αναμενόμενη μελέτη του ιστορικού Χάιντς Ρίχτερ: «Οι Έλληνες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία 1913-1923 – ο Διωγμός και η Εκδίωξή τους». (Die Griechen im Osmanischen Reich 1913-1923. Ihre Verfolgung und Vertreibung). Εκδ. Peleus.       

250 πυκνοτυπωμένες σελίδες με φωτογραφίες, μεγάλος χάρτης και εκτενής βιβλιογραφία. Είναι η συνέχεια του προηγούμενου τόμου: «Η Οθωμανική Αυτοκρατορία στον πρώτο Παγκόσμιο». Ανυπομονώ να διαβάσω την εξιστόρηση της τραγωδίας των Ποντίων. 

Με υπόδειξη του συγγραφέα διάβασα ήδη μία άγνωστη ως σήμερα εκτενέστατη περιγραφή της Αγγλίδας δημοσιογράφου Clare Sheridan (πρώτης εξαδέλφης  του Winston Churchill) που βρέθηκε στη Σμύρνη τις μέρες της εκκένωσης. Η Κόλαση του Δάντη μοιάζει παιδική χαρά…(Και να σκεφθεί κανείς ότι όλη αυτή τη φρίκη την ξεκινήσαμε εμείς…)

Μια και βρισκόμαστε στην Γερμανία: Ενδιαφέρον παρουσιάζει το βιβλίου του ιστορικού Andreas Rödder: «Wer hat Angst vor Deutschland?»  (Ποιος φοβάται την Γερμανία;» Αναφέρει και την Ελλάδα – με ειδική συνέντευξη). Εκδ. S.Fischer

Η καλή ποιήτρια Μαρία Λαϊνά έγραφε από το 2009 ως το 2011 για το ένθετο «Βιβλιοθήκη» στην «Ελευθεροτυπία» μικρές χαριτωμένες ή σπαρακτικές επιφυλλίδες με τον τίτλο «Πεντάλ» και την υπογραφή Ποδηλάτης. Απόλαυση, από τις εκδόσεις «Πατάκης».

Οι εκδόσεις Gutenberg, με τις ειδικές σειρές Orbis Literae (Editio Minor και Aldina) έχουν δημιουργήσει μία φωλιά για βιβλιόφιλους. Επιλέγουν άγνωστα έργα γνωστών συγγραφέων (π. χ. Μπαλζάκ, Ντίκενς, Τόμας Μαν) ή και σχετικά άγνωστους στην Ελλάδα συγγραφείς π.χ. Τζων Ουίλλιαμς, Φορντ Μάντοξ Φορντ) τους οποίους παρουσιάζουν σε ιδιαίτερα καλαίσθητες και επιμελημένες εκδόσεις. Το μεγάλο γεγονός για την σειρά Editio Minor είναι η ουσιαστικά πρώτη παρουσίαση στη χώρα μας (μια παλιά δημοσίευση πέρασε απαρατήρητη) του κλασικού κινέζικου ερωτικού μυθιστορήματος «Το όνειρο της κόκκινης κάμαρας». Θεωρείται ως το κορυφαίο δημιούργημα της κινεζικής λογοτεχνίας και οι 800 σελίδες του κυλάνε ανέμελα ανάμεσα στο πάθος και την ηδυπάθεια.

Για όσους νιώθουν κοντά στα ζώα του πλανήτη μας, η έκδοση «Ο άνθρωπος και τα άλλα Ζώα» (επιμέλεια Άννα Λυδάκη) παρουσιάζει κείμενα 80 συγγραφέων και επιστημόνων που φωτίζουν αυτή την πρωταρχικής σχέση που μας συνδέει με τους φυσικούς αδελφούς μας (Εκδ. Παπαζήση).

Και να μην ξεχνάμε το βιβλίο του πρύτανη της Ελληνικής οικονομικής δημοσιογραφίας Γιάννη Μαρίνου (33 χρόνια διευθυντής του «Οικονομικού Ταχυδρόμου» και ακόμα μαχητικός αρθρογράφος στο ένθετο του «Βήματος» “Ανάπτυξη”): «Κωνσταντίνος Καραμανλής, Ανδρέας Παπανδρέου, Χαρίλαος Φλωράκης – εκμυστηρεύσεις τριών μεγάλων». (Πατάκης).

Ο Τελευταίος Μακεδονομάχος

Είκοσι δύο χρόνια τώρα προσπαθώ να εξηγήσω το «Μακεδονικό» σε ξένους δημοσιογράφους.  (Έτσι και έχεις καταγραφεί στα καρνέ τους ως “γλωσσομαθής και ομιλητικός”, στις κρίσιμες στιγμές θα σε επισκεφθούν όλοι). «Μα φοβόσαστε ένα μικρό και άοπλο κράτος;» «Μα το όνομα Μακεδονία δεν αφορά κοινή γεωγραφική περιοχή;» «Μα πώς θεμελιώνετε το κίνδυνο του αλυτρωτισμού;». «Τι εννοείτε ότι τους εκχωρήσατε τη γλώσσα;»

Άντε τώρα να τους εξηγήσεις για τα «Μυστικά του Βάλτου», που έγραψε η προγιαγιά του Σαμαρά, για τους κομιτατζήδες και τους εξαρχικούς, τον Παύλο Μελά και τους Μακεδονομάχους…

Αυτή τη φορά όμως με βοήθησε πολύ ο Τελευταίος των Μακεδονομάχων.

Για μένα το «Μακεδονικό» έπαψε οριστικά να είναι πρόβλημα (είχα ήδη πολλές αμφιβολίες) όταν διάβασα το άρθρο του Νίκου Μέρτζου στην Καθημερινή της 12.1.19. Για όσους δεν ξέρουν τι εστί Μέρτζος, θα πω απλώς ότι ο τέως πρόεδρος της «Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών» είναι η συμπύκνωση της ουσίας του Ελληνικού Μακεδονικού Πνεύματος. Όταν λοιπόν αυτός γράφει ότι η συμφωνία των Πρεσπών είναι: «μια λύση που δεν αφήνει ανοιχτές πληγές στο σώμα της Ελλάδος» ενώ «αντίθετα κλείνει πολλές, εξοικονομεί πολύτιμο διπλωματικό κεφάλαιο για άλλα πολύ σοβαρότερα μέτωπα, διασφαλίζει τη ρευστή βαλκανική ενδοχώρα μας, ανοίγει ευρύ πεδίο σε ήδη προγραμματισμένα διεθνή δίκτυα ενέργειας και μεταφορών σε ενιαίο πια ευρωατλαντικό χώρο και αναβαθμίζει κατακόρυφα την γεωπολιτική αξία την Ελλάδος. Κλειδί η Θεσσαλονίκη».

Τώρα βέβαια οι έξαλλοι Μακεδονομανείς τον αποκαλούν …προδότη. Αυτόν που εξήντα χρόνια ήταν η σημαία των Μακεδόνων! Αναρωτιέμαι αν η πλειοψηφία των Ελλήνων πάσχει από πατριωτική άνοια. Λέει ότι εκχωρήσαμε στους Βορειο-μακεδόνες την Μακεδονική γλώσσα. Μα είχαμε εμείς τέτοια γλώσσα, σλάβικη, (έτσι την ορίζει το νέο σύνταγμά τους) για να την εκχωρήσουμε; Τους δώσαμε λένε την εθνότητα. Μα για ποιο έθνος μιλάμε; Του Μεγάλου Αλεξάνδρου; Μετά το θάνατό του οι Μακεδόνες σκόρπισαν και η λέξη Μακεδονία αντιστοιχούσε μόνο σε μία γεωγραφική περιοχή. Έθνη δεν υπήρχαν τότε, δημιουργήθηκαν ύστερα από 20 αιώνες.

Πλήρες πατριωτικό παραλήρημα, που κρατάει 22 χρόνια! Αδύνατο να το εξηγήσεις στους ξένους δημοσιογράφους – ή και σε οποιονδήποτε ορθολογικά σκεπτόμενο άνθρωπο. Ο οποίος δεν θα ξέρει πως εμείς οι Έλληνες έχουμε την τάση να ενθουσιαζόμαστε και να απογοητευόμαστε με το παραμικρό. Να σπέρνουμε θύελλες και να κυνηγάμε μύθους. Κι έτσι να φτάνουμε στην «ακατανόητη για τους μη Έλληνες διαμάχη για το ονοματολογικό» όπως έγραψε η σοβαρότερη Γερμανική εφημερίδα, η Frankfurter Allgemeine Zeitung.

Στους ψύχραιμους οπαδούς και αντίπαλους, θα πρότεινα ως αντίδοτο δύο πολύ σοβαρά βιβλία που διαβάζω αυτό τον καιρό (αν και δυστυχώς, συνήθως, οι οπαδοί δεν διαβάζουν):

Και πρώτο από όλα αυτό που συνέγραψε ο – κατά τη γνώμη μου – σοφότερος των σημερινών Ελλήνων, Θεοδόσιος Τάσιος, με τίτλο: «Ξανά ο Αριστοτέλης». Σε μία μεγάλης καλαισθησίας έκδοση θα συναντήσετε έναν Αριστοτέλη που δεν τον ξέρατε (αχ, αυτή η «Μεσότης», πώς μας λείπει) – μαζί με τον Σωκράτη και τον Επίκουρο. (Εκδόσεις Άτων).

Το πιο σημαντικό βιβλίο που διαβάζω, (δεν τελειώνει εύκολα) είναι του Θωμά Μαυροφίδη: «Κοινωνία και σύστημα – εισαγωγή στη σύγχρονη συστημική θεωρία». (Εκδ. Πατάκη). Ζωτικής σημασίας κείμενο, για όσους θέλουν να κατανοήσουν την πολυπλοκότητα των σημερινών κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών και προσωπικών σχέσεων με τη βοήθεια της συστημικής θεωρίας.

Αν σκεφθείτε λίγο πιο βαθιά και πιο ψύχραιμα (τα βιβλία βοηθάνε…) μπορεί και να δείτε φως.

Πάντως είναι καιρός να κλείσει το παρανοϊκό «Μακεδονικό» θέμα. Ίσως να είναι η πρώτη (και μόνη;) φορά που θα συμφωνήσω με τον Αλέξη Τσίπρα και τον Νικόλαο Μέρτζο.

Το καλό και το κακό χιόνι

Το χιόνι το πρωτογνώρισα σε ζωγραφιές και φωτογραφίες. Κάτι καρτ-ποστάλ που μας έστελναν φίλοι από την Ελβετία. 

Απεικόνιζαν μικρά χωριουδάκια με μικρά σπιτάκια που είχαν μυτερές στέγες, γεμάτες χιόνι. Η μητέρα μου έλεγε πως τα ονόμαζαν «σαλέ» κι εγώ θυμόμουνα τα «μπατόν σαλέ» που κυκλοφορούσαν με τα ποτά όταν είχαμε κόσμο. Αργότερα έμαθα να τα διακρίνω από την προφορά.

Αυτό το χιόνι μου άρεσε: ήταν καλό και ωραίο – και υπήρχε σε πολλά από τα παραμύθια που αγαπούσα.

Το πραγματικό χιόνι όμως δεν ήταν ωραίο. Ήρθε τον πρώτο χειμώνα της Κατοχής μαζί με την πείνα, το κρύο (έξω αλλά και μέσα στο σπίτι - τα δάχτυλα γεμάτα χιονίστρες) και τους ανθρώπους που πέθαιναν στα πεζοδρόμια και τους μάζευε το κάρο του Δήμου.

Αυτό το χιόνι το μίσησα. Άλλωστε, αν θυμάμαι καλά (ήμουν έξη ετών) ήταν λίγο και βρώμικο, μέσα στην πόλη.

Το πραγματικό χιόνι το έζησα πολύ αργότερα για έξη ολόκληρα χρόνια όταν πήγα να σπουδάσω στο Μόναχο. Έγραψα γι αυτό:

Το Μόναχο βρίσκεται σε μεγάλο υψόμετρο και οι Άλπεις του κλείνουν τον αέρα της Μεσογείου.

Στο Μόναχο κάνει πολύ κρύο.

Ένα Φλεβάρη - νομίζω ήταν του 58 - για ένα ολόκληρο μήνα είχαμε συνεχώς θερμοκρασίες πολύ κάτω από το μηδέν. Που σε ορισμένα προάστια έφθαναν και τους -20°.

Και βέβαια κάθε χειμώνα είχαμε μόνιμο χιόνι.

Στο Μόναχο γνώρισα το χιόνι στην καθημερινή του παρουσία. Και αυτή δεν ήταν καθόλου ρομαντική. Ήταν το κακό χιόνι.

Βέβαια στις Βαυαρικές Άλπεις ήταν όμορφο. Αλλά στην πόλη είναι αλλιώς τα πράγματα. Εκεί το χιόνι σπάνια μένει λευκό και εκτυφλωτικό. Σύντομα βρομίζει - γίνεται αυτό το μίγμα χιονιού και λάσπης που οι Γερμανοί ονομάζουν matsch. Ή, αν κάνει πολύ κρύο, κρουσταλλιάζει και μετατρέπεται σε επικίνδυνο πάγο. Δεν είναι πια ούτε όμορφο.

Από εκεί και πέρα: γλιστράει, μπαίνει μέσα στα παπούτσια και βρέχει τις κάλτσες (ακόμα και τα μποτάκια δεν σε σώζανε), φράζει τις πόρτες και κλείνει τους δρόμους, απομονώνει τους ανθρώπους, τις πόλεις και τα χωριά. Κάθε μέρα φτυαρίζαμε την είσοδο. Όσοι είχαν αυτοκίνητα έπρεπε να τα ξεθάβουν. Πέντε μήνες χιόνι το 

χρόνο είναι αρκετοί για να σε κάνουν να το μισήσεις.

Έκτοτε μου έχει μείνει μία αντίδραση στο χιόνι που δεν την καταλαβαίνουν οι Έλληνες φίλοι. Οι οποίοι εξακολουθούν να ζουν στην εποχή των καρτ-ποστάλ και τώρα, στο γκλάμουρ των χιονοδρομικών κέντρων. Για μένα το χιόνι είναι ωραίο μόνον από μακριά. Αλλιώς είναι κακό.

Όμως δεν παύει η μαγεία της γραφής να το μεταμορφώνει. Όπως στο υπέροχο διήγημα του Παπαδιαμάντη «Ο Έρωτας στα χιόνια». 

Όπου ο μόνιμα ερωτευμένος γέροντας, ο Μπάρμπα Γιανιός, επιστρέφοντας βράδυ στο σπίτι του πιωμένος, γλιστράει και πέφτει μπροστά στο σπίτι της γειτόνισσας  που γλυκοκοίταζε.

«Xειμών βαρύς, οικία καταρρέουσα, καρδία ρημασμένη. Mοναξία, ανία, κόσμος βαρύς, κακός, ανάλγητος. Yγεία κατεστραμμένη. Σώμα βασανισμένον, φθαρμένον, σωθικά λυωμένα. Δεν ημπορούσε πλέον να ζήση, να αισθανθή, να χαρή. Δεν ημπορούσε να εύρη παρηγορίαν, να ζεσταθή. Έπιε διά να σταθή, έπιε διά να πατήση, έπιε διά να γλιστρήση. Δεν επάτει πλέον ασφαλώς το έδαφος».

Και το καλό χιόνι του έκανε την ωραιότερη κηδεία:

«K’ επάνω εις την χιόνα έπεσε χιών. Kαι η χιών εστοιβάχθη, εσωρεύθη δύο πιθαμάς, εκορυφώθη. Kαι η χιών έγινε σινδών, σάβανον.

     Kαι ο μπαρμπα-Γιαννιός άσπρισεν όλος, κ’ εκοιμήθη υπό την χιόνα, διά να μη παρασταθή γυμνός και τετραχηλισμένος, αυτός και η ζωή του και αι πράξεις του, ενώπιον του Kριτού, του Παλαιού Hμερών, του Tρισαγίου».

Ο Φωτισμός και ο (Δια)φωτισμός

Παραμονές των Φώτων, τα παιδιά τραγουδάνε τα κάλαντα:

«Σήμερα τα Φώτα και ο Φωτισμός...»

Αχ, αυτά τα Φώτα, τι ζημιά μας έχουν κάνει. Από το πολύ φως έχουν πάρει τα μυαλά μας αέρα κι αν δεν αλλάξουμε μυαλά, προκοπή δεν θα δούμε στον αιώνα τον άπαντα.

Εδώ βγαίνει ο πρώτος πολίτης της χώρας, ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας και στο εορταστικό του διάγγελμα λέει τα εξής αδιανόητα:

«…να ακολουθήσουμε την πορεία την οποία η ιστορία μας και η κληρονομιά μας έχουν διαγράψει για όλους μας και που είναι ένας ρόλος όχι μόνο για τον λαό αλλά ένας ρόλος γενικότερος για την Ευρώπη και την Ανθρωπότητα. Σας το λέω αυτό χωρίς καμία αλαζονεία. Αυτός είναι ο προορισμός μας και θέλω να το γνωρίζετε».

(Τι να πω; Την ανθρωπότητα μπορεί και να την σώσουμε κάποτε. Τα σκουπίδια μας πάντως, αδύνατο να τα διαχειριστούμε!).

Μετά από τέτοια διαγγέλματα, είναι εντελώς φυσικό στην διεθνή έρευνα της Pew Research οι Έλληνες να απαντούν ότι ο πολιτισμός τους είναι ο ανώτερος στον κόσμο! Προσοχή: όχι ο αρχαίος πολιτισμός, αλλά ο σημερινός, των Εξαρχείων και των Μπαχαλάκηδων.

Με αυτά τα παραισθησιογόνα μεγαλώνουμε τα παιδιά μας, με αυτούς τους μύθους τα τρέφουμε, με αυτή την αλαζονεία τα ποτίζουμε – και μετά θεωρούμε διεθνή συνομωσία το ότι δεν μας σιτίζουν δωρεάν στο Πρυτανείο όλα τα άλλα έθνη και μας ζητάνε πίσω τα δανεικά που τους πήραμε. Και γιατί να μοχθήσουν οι Έλληνες και να δημιουργήσουν, όταν είναι «οι αριστοκράτες των λαών» (Κ. Ζουράρις) ή «τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας» (Ζαμπέλιος).

Τους έχουμε δημιουργήσει μία ιστορία γεμάτη ψέματα για να τονίσουμε την «συνέχεια της φυλής» και να φέρουμε όσο γίνεται πιο κοντά το αρχαίο κλέος. Μετονομάσαμε την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία σε «Ελληνικό» Βυζάντιο ενώ  ήταν απλώς ένα πολυεθνικό θεοκρατικό κράτος, η συνέχεια της Ρωμαϊκής κατοχής, που άρχισε το 147 π. Χ.. Όχι μόνο δεν ήταν Ελληνικό, αλλά από τον Ιουστινιανό και πέρα κατάστρεψε και ερήμωσε την Ελλάδα. Οι «Έλληνες εθνικοί» υπέστησαν  φοβερούς διωγμούς τα πρώτα Χριστιανικά χρόνια και η λέξη Έλληνας ήταν απαγορευμένη. Κανένας αυτοκράτορας δεν καταγόταν από τη κυρίως Ελλάδα και ο επίσημος τίτλος τους ήταν «Βασιλεύς των Ρωμαίων». Ευτυχώς, τους τελευταίους αιώνες, το Ρωμαϊκό κράτος έγινε ελληνόγλωσσο, διευκολύνοντάς μας να το ονομάσουμε ελληνικό.

Σερβίραμε στους μαθητές μία διαστρεβλωμένη «ένδοξη» ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης (τι έχει να γίνει με την διακοσιοστή επέτειο!) αρχίζοντας με το μύθο της Αγίας Λαύρας και αποκρύπτοντας την πλήρη αποτυχία της εξέγερσης, εφόσον οι Έλληνες πολεμούσαν περισσότερο μεταξύ τους, παρά με τους Τούρκους. Θα έπρεπε να γιορτάζουμε την απελευθέρωση της Ελλάδας όχι την 25^η Μαρτίου, αλλά στις 8 Οκτωβρίου – επέτειο της ναυμαχίας του Ναβαρίνου που πραγματικά απελευθέρωσε την χώρα μας.

Έτσι, με μύθους και παραμύθια, έχουμε δημιουργήσει στους Έλληνες μία ψευδή συνείδηση που τους κρατάει μακριά από τον υπόλοιπο κόσμο και τους εμποδίζει να αναπτύξουν ισότιμες και αρμονικές σχέσεις μεταξύ τους και με τους άλλους λαούς. Που δεν τους δίνει τις βάσεις να οργανωθούν με σύγχρονα πρότυπα – να ξεκολλήσουν από τη φάρα, την οικογένεια, την φυλή, την παρέα – και να οργανωθούν σε κοινωνία ελεύθερων, ενήλικων και αυτόνομων πολιτών. Που τους εγκλωβίζει σε μία αρχαϊκή, βαλκανική και ορθόδοξη, νοοτροπία. Βγαίνουμε τελευταίοι σε όλους τους διεθνείς στατιστικούς δείκτες: οικονομικούς, (ανταγωνιστικότητας, παραγωγικότητας,) κοινωνικούς, και πολιτιστικούς.

Κατά τα άλλα όμως είμαστε προορισμένοι να σώσουμε την Ευρώπη και την Ανθρωπότητα… Μην το λέτε όμως αυτό σε ξένους, μπορεί να σας παρεξηγήσουν…