Δύο κείμενα για την Κική Δημουλά

Δύο κείμενα για την Κική Δημουλά. Το πρώτο δημοσιεύεται στην σημερινή Καθημερινή (οι Κυριακάτικες, λόγω Καθαρής Δευτέρας, κυκλοφορούν το Σάββατο) και το δεύτερο στην τακτική θέση του blog στο Βήμα. Έχω κόψει επαναλήψεις.

Πέρασε στο μη-ον

«Το μοναδικό θέμα της Δημουλά είναι το σταδιακό ή αιφνίδιο  πέρασμα  από  το  ον στο  μη-ον.   Το  πέρασμα  που ονομάζεται χρόνος, φθορά η θάνατος.

Μερικές φορές η Δ. αντιστρέφει το θέμα της: πρόκειται τότε για το πέρασμα  από  το  μη-ον στο ον,  δηλαδή την μνήμη».

Το απόσπασμα αυτό είναι από το πρώτο δοκίμιο για την ποίηση της Κικής Δημουλά που έγραψα το 1989.

Τώρα η Κική πέρασε στο μη ον – που το πολιορκούσε μία ζωή – και ταυτόχρονα στην δική μας μνήμη.

Ερωτεύθηκα αυτή την ποίηση διαβάζοντας «Το Λίγο του Κόσμου» και αμέσως έγραψα γι’ αυτή. Σε μία ραδιοφωνική συνέντευξη είπα την φράση «Η καλύτερη Ελληνίδα ποιήτρια μετά την Σαπφώ». Την φράση αυτή χρησιμοποίησε ο David Connoly στην ανθολογία του. Και οι εκδόσεις Gallimard παρουσίασαν μία ανθολογία από την παγκόσμια γυναικεία ποίηση, με τον υπότιτλο «Από την Σαπφώ στην Δημουλά».

Το δοκίμιο μου «Στην τετράγωνη νύχτα της φωτογραφίας» (1991), αποτελεί τον πρόλογο στην έκδοση του Michel Volkovitch (Το «Λίγο του Κόσμου» και το «Χαίρε Ποτέ», 2010) στην σειρά Poesie του Gallimard.

Αναφέρω όλα αυτά τα γεγονότα γιατί πλαισιώνουν την εκτόξευση της Κικής Δημουλά στο ποιητικό στερέωμα. Αλλά και από αμηχανία, γιατί μου είναι ακόμα αδύνατο να την κλάψω. Αναρωτιέμαι μάλιστα αν θα μπορέσω να την κλάψω ποτέ, έτσι που από νωρίς είχε τοποθετήσει τον εαυτό της βαθιά μέσα στον θάνατο.


Οι αφιερώσεις της Κικής Δημουλά

Δεν ξέρω πού θα με κατατάξει η ιστορία – αν βεβαίως δεήσει να ασχοληθεί με μένα – αλλά για ένα είμαι σχεδόν βέβαιος. Σε μία μικρή υποσημείωση (τόσο μικρή που μπορεί να μην διαβαστεί ποτέ) ίσως να γράψει: «φίλος και υποστηρικτής μεγάλων Ελλήνων ποιητών».

Για ποιητής ξεκίνησα κι εγώ, πολύ νωρίς, κι έβγαλα την πρώτη μου ποιητική συλλογή στα δεκαοκτώ μου χρόνια. Και επιμένω να θεωρώ τον εαυτό μου ποιητή, ελπίζοντας να δικαιωθώ στο μέλλον – έστω κι αν δεν πρόκειται να το μάθω ποτέ. Το μόνο που κατάφερα είναι να δώσω την ευκαιρία σε ένα νέο συνάδελφο να γράψει ένα βιβλίο με τίτλο: «Ο άγνωστος ποιητής Νίκος Δήμου»… Αλλά ούτε αυτό με έκανε γνωστό.

Όμως το κείμενο αυτό αφορά μία πραγματικά μεγάλη ποιήτρια. Την σκοτεινή απούσα αυτής της εβδομάδας, την Κική Δημουλά.

Με την Κική ήμασταν φίλοι. Όχι γνωστοί (στην Ελλάδα όλους τους γνωστούς τους αποκαλούμε φίλους). Και για μερικά χρόνια ήμασταν πολύ κοντά. Παράλληλα ήμουν και φανατικός θαυμαστής της. Διάβασα «Το λίγο του κόσμου» και ερωτεύθηκα την ποίησή της (εξακολουθώ να πιστεύω πως μαζί με το «Χαίρε Ποτέ» είναι η καλύτερη συλλογή της).

Έγραψα το πρώτο εκτενές δοκίμιο γι αυτήν που εκδόθηκε το 1991 με τίτλο «Στην τετράγωνη νύχτα της φωτογραφίας». (Το μόνο μου κείμενο που απέσπασε τον έπαινο του Δημήτρη Μαρωνίτη). Μεταφράστηκε στα γαλλικά και αποτέλεσε τον πρόλογο στην έκδοση των μεταφράσεων του Michel Volkovitch (Το «Λίγο του Κόσμου» και το «Χαίρε Ποτέ», 2010) στην σειρά Poésie του Gallimard.

Το αντίδωρο της Κικής ήταν οι επιστολές της και ιδίως οι εκτενείς ποιητικές αφιερώσεις της. Θα μπορούσαν να γίνουν η πρώτη ύλη ενός βιβλίου και ίσως κάποτε, μαζί με άλλες, να γίνουν. Τα γράμματά της βρίσκονται στο αρχείο μου που φυλάσσεται στο Μουσείο Μπενάκη. Οι αφιερώσεις πάλι, μαζί με τα βιβλία, θα καταλήξουν στην Εθνική Βιβλιοθήκη σε ειδικό χώρο που θα στεγάσει τις δωρεές μου. Σκέπτομαι όμως να τις φωτοτυπήσω νωρίτερα.

Ακόμα και στην τελευταία της συλλογή «’Ανω Τελεία» (2016) η αφιέρωση αναφέρεται: «στο Νίκο Δήμου, σε όσα πολλά του οφείλω και ως εκ του πολλά, θα μείνουν ανεξόφλητα».

Και στον Δημόσιο Καιρό (2014) μου γράφει: «…αλλά εσύ Νίκο μου είσαι αυτός που συνετέλεσε να συνεχίσω – αν βέβαια συνέχισα…»

Ιδού, τώρα που έφυγε, τι μου όφειλε η Κική Δημουλά:

Το 1985 χάνει τον σύζυγό της, Άθω. Τον αγαπούσε παθολογικά (ακόμα και τα τελευταία της βιβλία είναι αφιερωμένα σε αυτόν). Το χτύπημα ήταν τόσο ασήκωτο ώστε κλείνεται στο σπίτι για πολλούς μήνες μην απαντώντας ούτε στο τηλέφωνο.

Αποφασίζω να κάνω μία …απαγωγή. Φτάνω στο σπίτι της, απρόσκλητος, μπαίνω με το ζόρι και την διατάζω να βάλει σε μία τσάντα δύο αλλαξιές και ένα νυχτικό, διότι φεύγουμε ταξίδι. Με κοιτάζει με βαθιά κατάθλιψη αλλά υπακούει. Ξεκινάμε και για δύο μέρες γυρίζουμε όλη την Πελοπόννησο.

Στην αρχή ήταν βουβή. Ζήτησα την άδεια να βάλω μουσική, ήξερα τι της άρεσε. Σιγά σιγά ζωντάνεψε, μου ζήτησε να ανεβάσω την στάθμη και μετά με πίεζε να τρέχω  όλο και πιο γρήγορα.

Όταν επιστρέψαμε της είπα «Τώρα, κάθε πρωί θα μου γράφεις ένα ποίημα – πάρε το σαν άσκηση».

Έτσι ξεκίνησε το «Χαίρε Ποτέ». Μου αφιέρωσε το αντίτυπο με αριθμό 3. (Το 1. ήταν – πάντα – του  Άθω, το 2. δικό της.) Δεν θα πω τι έγραψε στην αφιέρωση – το αφήνω στον ιστορικό του μέλλοντος.

Λοιπόν: δεν μου οφείλεις τίποτα Κική – αλλά εμείς, όλοι οι Έλληνες, θα σου χρωστάμε πολλά και αιώνια!

Ανάμεσα σε δύο ποιητές

Νομίζω πως θα επέστρεφα να ζήσω με τα ζώα – είναι τόσο γαλήνια και αυτάρκη

Στέκομαι και τα κοιτάω ώρες και ώρες.

Δεν ιδρώνουν και δεν κλαψουρίζουν για την κατάστασή τους.

Δεν μένουν ξάγρυπνα την νύχτα να κλαίνε για τις αμαρτίες τους.

Δεν με αηδιάζουν συζητώντας το καθήκον τους προς τον Θεό,

Κανένα δεν είναι ανικανοποίητο, ούτε ένα δεν παραληρεί με την μανία να κατέχει πράγματα.

Κανένα δεν προσκυνάει το άλλο, ή το γένος του που έζησε πριν χιλιάδες χρόνια

Κανένα δεν είναι αξιοσέβαστο ή δυστυχισμένο σε όλη τη γη.

Με την τελευταία φράση αυτού του αποσπάσματος (32) από το ποίημα «Τραγούδι του εαυτού μου» του μεγάλου Αμερικανού ποιητή Walt Whitman, θα διαφωνούσαν σίγουρα οι ιδρυτές του νέου ελληνικού «Κόμματος για τα Ζώα». Πιστεύουν ότι τα ζώα είναι δυστυχισμένα, πως η κύρια αιτία της δυστυχίας τους είμαστε εμείς οι άνθρωποι και πως πρέπει κάτι να κάνουμε για να αλλάξει η μοίρα τους επάνω στη γη.

Και πραγματικά, από τότε που βιομηχανοποιήθηκε η παραγωγή κρέατος και άλλων ζωικών προϊόντων, ακόμα και όταν οι άνθρωποι σταματούν να σφάζουν ο ένας τον άλλο, σφάζουν ακατάπαυστα και συστηματικά όλα τα ζωντανά όντα της γης. Καταργήσανε (όχι παντού) τα ανθρώπινα στρατόπεδα θανάτου κι έχουν γεμίσει όλη τη γη με σφαγεία, πτηνοτροφεία και ιχθυοτροφεία, όπου βασανίζουν και θανατώνουν καθημερινά εκατομμύρια ζώα. Μία φορά να επισκεφθείτε ένα σύγχρονο πτηνοτροφείο δεν θα ξαναφάτε κοτόπουλο ή αυγό στη ζωή σας…

Έτσι κι εγώ με ανακούφιση διαβάζω στο Lifo.gr: «Έλληνες φιλόζωοι ιδρύουν το πρώτο «Κόμμα για τα Ζώα». Ομάδα Ελλήνων φιλόζωων κατέθεσε σήμερα στον Άρειο Πάγο όλα τα απαραίτητα δικαιολογητικά, προκειμένου να ιδρυθεί το «Κόμμα για τα Ζώα». Σε ερώτηση για το αν σκοπεύουν να συνεργαστούν με άλλα κόμματα οι εκπρόσωποι απαντούν: «Όχι, γιατί είμαστε ένα ομολογιακό κόμμα, που δεν σκοπεύουμε σε συνεργασίες και στοχεύουμε πολύ συγκεκριμένα να αλλάξουμε κάποιους νόμους για τα ζώα, τα οποία έχουν αναχθεί σε αντικείμενα. Θα συνεργαστούμε όμως με τα αντίστοιχα φιλοζωικά κόμματα σε άλλες χώρες της Ευρώπης, όπου έχουν εκλεγεί βουλευτές και ακόμη και ευρωβουλευτές. Είμαστε ήδη σε επαφή με το φιλοζωικό κόμμα της Ολλανδίας και της Κύπρου. Είμαστε υπέρ της μεταστροφής της οικονομίας προς ένα πιο οικολογικό μοντέλο, θέλουμε να στηρίξουμε την αγροτική παραγωγή και όχι την κτηνοτροφία. Θέλουμε να στηρίξουμε την φυτοφαγική μετάβαση. Για αρχή, να βελτιωθούν οι συνθήκες στα σφαγεία, να μπουν κάμερες», δηλώνουν οι εκπρόσωποι.

Έτσι, μετά από τη Γερμανία, την Ολλανδία, την Ισπανία, το Βέλγιο, την Πορτογαλία, την Κύπρο, τη Γαλλία την Ιταλία, τη Σουηδία, τη Φιλανδία, τη Δανία και την Ιρλανδία, η Ελλάδα θα γίνει το 13ο κράτος-μέλος της ΕΕ που αποκτά φιλοζωικό, πολιτικό κόμμα.

Οι ιδρυτές του κόμματος είναι φανατικοί φυτοφάγοι (vegan) που αποκλείουν από το ανθρώπινο εδεσματολόγιο κάθε ζωικό προϊόν – ακόμα και το γάλα, το τυρί, τα αυγά και το μέλι. Θεωρώ πως αυτή η τοποθέτηση είναι ακραία και σχεδόν αποκλείει την επιτυχία αυτής της κίνησης στην σαρκοφάγο Ελλάδα. Ας γίνουμε πρώτα vegetarian (φυτοφάγοι) κι ας προσπαθήσουμε να βελτιώσουμε τις συνθήκες ζωής των ζωντανών μας συντρόφων επί γης – και μετά, βλέπουμε. Η ηθική τεκμηρίωση αυτής της τάσης αναλύεται θαυμάσια χωρίς νομικισμούς και συναισθηματισμούς, στο βιβλίο του καθηγητή Θ. Π. Τάσιου: «Οι κοινωνίες των Ζώων» (εκδόσεις Αγγελάκη).

Δεν σας κρύβω πως δήλωσα συμμετοχή στο κόμμα αυτό, διότι συμφωνώ με τις αρχές του, ακόμα και στην πράξη. Ήδη από χρόνια τηρώ μία δίαιτα που αποφεύγει (όσο γίνεται) το κρέας. Πιστεύω όμως πως τέτοιες κοσμοϊστορικές αλλαγές δεν γίνονται από την μία μέρα στην άλλη, αλλά σταδιακά και μεθοδικά. Αφού όμως «κόψαμε» το τσιγάρο, ίσως κάποτε καταφέρουμε να κόψουμε και το κοντοσούβλι.

Άρχισα αυτό το κείμενο με στίχους (κι επειδή με ρωτάνε: οι μεταφράσεις είναι δικές μου, εκτός αν αναφέρω άλλο όνομα). Θέλω να το κλείσω πάλι με στίχους, από μία πολύ μεγάλη ποιήτρια (όπως κάποτε είπα, την σημαντικότερη Ελληνίδα μετά τη Σαπφώ) που τώρα δίνει την τελευταία απελπισμένη της μάχη:

Το πολύ να αγοράσω λίγο χώμα. Όχι για τα λουλούδια.

Για εξοικείωση.

Εκεί δεν έχει διάλεξε. Εκεί, με κλειστά τα μάτια.

(Κική Δημουλά: «Η εφηβεία της λήθης». Σαν να διάλεξες).

Υ.Γ.  Όταν έγραφα αυτό το κείμενο η Κική ακόμα χαροπάλευε. Πέθανε χθες, 22.2.20. Εκτός από μεγάλη ποιήτρια ήταν και στενή φίλη.

Χαμένοι στο Διαδίκτυο

Ευτυχώς που οι έφηβοι δεν διαβάζουν εφημερίδες. Διότι αλλιώς θα μάθαιναν, από την πιο έγκυρη καθημερινή μας έκδοση, ότι «είναι εκτεθειμένοι και χαμένοι στο Διαδίκτυο». Το συμπέρασμα βγαίνει από έρευνα που πραγματοποίησε η «Ελληνική Εταιρία Εφηβικής Ιατρικής» σε έφηβους 12-18 ετών. (Αντί για 12 θα προτιμούσα 14). Από εκεί προκύπτει ότι το 37% των νέων είναι εξαρτημένοι από αυτό το όργανο του Σατανά που ονομάζεται «έξυπνο τηλέφωνο» - άλλως κινητό ή smartphone. Η έρευνα περιγράφει με μελανά χρώματα τα συμπτώματα αυτού του εθισμού.

Το ποσοστό του 37%  μου φαίνεται πολύ μικρό σε σχέση με ότι συμβαίνει στους ενήλικες, όπου οι προσωπικές μου παρατηρήσεις και μετρήσεις δείχνουν εξάρτηση που ξεπερνάει το 80%. Τους βλέπεις όλη μέρα να κοιτάνε μία οθόνη. Πράγμα φυσικό, γιατί τα πιο συχνά μας ερωτήματα, οι πιο βασικές μας ανάγκες, μας κάνουν να την συμβουλευόμαστε συνεχώς. Π. χ. όταν ρωτάμε: τι ώρα είναι; Τι καιρό θα κάνει αύριο; Πού είναι η οδός Κρατίνου; Πότε πέθανε ο Κολοκοτρώνης; Πόσο κάνει 487 επί 45; Πού βρίσκεται το πλησιέστερο βενζινάδικο; Όλες αυτές τις πληροφορίες (και χιλιάδες άλλες) τις δίνει το κινητό με δύο κλικ.

Από τις απαντήσεις των εφήβων στην έρευνα δεν μοιάζει να είναι «εκτεθειμένοι και χαμένοι στο Διαδίκτυο». Όταν τους ρώτησαν για ποιο λόγο χρησιμοποιούν το κινητό τηλέφωνο, η πρώτη απάντηση ήταν για να ακούν μουσική. Βλέπετε το κινητό έχει υποκαταστήσει όλα τα Walkman και iPod με τα οποία μεγάλωσαν οι προηγούμενες γενιές. Και στην μουσική προσθέτει (στην Τρίτη προτίμηση) και την εικόνα, που κάνει την ακρόαση πιο ζωντανή.

Φυσικά στην δεύτερη θέση μετά την μουσική είναι τα περίφημα κοινωνικά δίκτυα τα οποία – όπως γράφουν οι δημοσιογράφοι – «αποξενώνουν τα παιδιά». Όμως το 42% των δικτυωμένων όχι μόνο δεν απομονώνονται, αλλά κάποια στιγμή συναντώνται με τους συνομιλητές τους. Αν σκεφθείτε ότι το Διαδίκτυο συνδέει άτομα από διαφορετικές περιοχές της χώρας – αλλά και από διάφορες χώρες – αυτές οι συναντήσεις μόνο αποξένωση δεν τεκμηριώνουν.

Η όλη έρευνα δείχνει κυρίως ότι οι αρμόδιοι δεν έχουν καταλάβει τον ρόλο των κοινωνικών δικτύων – είναι η σημερινή Βουλή του Δήμου και η Αγορά των αρχαίων. Εκεί γίνονται διάλογοι και διαβουλεύσεις κάθε είδους σε κάθε επίπεδο από το ανώτερο μέχρι και το πιο χαμηλό.

Αν υπάρχει κάποια φράση που θεωρώ σημαντική σε αυτή την έκθεση είναι η άποψη της αντιπροέδρου κ. Παπαδάκου ότι «οι νέες τεχνολογίες είναι μέσα στη ζωή των παιδιών και των εφήβων. Οι νέοι είναι αυτόχθονες στον κόσμο της τεχνολογίας, εμείς είμαστε μετανάστες. Δεν μπορείς να τους αποκλείσεις από αυτήν». «Εξ άλλου», προσθέτει η κυρία Τσίτσικα «το Διαδίκτυο φέρει πολλές θετικές δυνατότητες, από την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία μέχρι την κοινωνικοποίηση και την δημιουργία».

Επιτέλους δύο φωτισμένες απόψεις που έρχονται σε αντίθεση με τον τίτλο του ρεπορτάζ (Καθημερινή 12.2.2020) : «Έφηβοι εκτεθειμένοι και χαμένοι στο Διαδίκτυο». Σύμφωνοι – κάθε πράγμα μπορεί σε μεγάλες δόσεις να γίνει βλαβερό: ακόμα και το απαραίτητο για την επιβίωση φαγητό, με βουλιμία, οδηγεί στην παχυσαρκία. Αυτός δεν είναι λόγος να καταδικάζεται συλλήβδην η νέα τεχνολογία. Πολύ μάλλον όταν οι ίδιοι οι νέοι λένε ότι σε ποσοστό 61,6% τους χαλαρώνει η χρήση του κινητού και ότι στο 28,5% τους κάνει να νιώθουν αυτοπεποίθηση.

Αντί να κάνουν έρευνες με σκοπό τα ενισχύσουν την έμφυτη δυσπιστία και τεχνοφοβία των Ελλήνων – ιδιαίτερα των γονέων – οι επιστήμονες που ασχολούνται με τις τεχνολογικές επιδόσεις των νέων θα ήταν χρήσιμο και ωφέλιμο να τους διδάξουν πώς να αξιοποιούν καλύτερα ένα κινητό. Πρόκειται για ένα εργαλείο με άπειρες δυνατότητες που ούτε η πιο προχωρημένη επιστημονική φαντασία δεν μπόρεσε να συλλάβει. Εργαλείο έρευνας, γνώσης, δημιουργίας.

Το μέλλον της χώρας μας περνάει μέσα από την τεχνολογία. Από τις τεχνολογικές μας επιδόσεις θα εξαρτηθεί αν θα επιζήσουμε και θα προοδεύσουμε σαν έθνος. Η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε διότι δεν μπορούσε να επιβιώσει χωρίς πληροφορική. Της έλειπαν και οι υπολογιστές και οι ειδικοί τεχνικοί. 

Η βιομηχανία των (περιφρονημένων) ηλεκτρονικών παιχνιδιών έχει από χρόνια ξεπεράσει σε τζίρο την κινηματογραφία. Το «ψώνιο» της παρέας, που ξενυχτάει στο υπόγειο, δουλεύοντας ένα ηλεκτρονικό πρόγραμμα, μπορεί να είναι ο νέος Στηβ Τζομπς που από το μηδέν θα στήσει μία Ελληνική Apple αξίας ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων.

Πρέπει κάποτε να καταλάβουμε σε ποια εποχή ζούμε!

Τι φέρνει ο ταχυδρόμος;

Κυρίως βέβαια, λογαριασμούς. Αν και τελευταία έχουν γίνει και αυτοί ηλεκτρονικοί. Όμως φέρνει και άλλα πράγματα πολύ πιο ενδιαφέροντα.

Φέρνει βιβλία. Κυρίως ποιητών, άγνωστων, ή ελάχιστα γνωστών.

Τι να κάνουν οι καημένοι ποιητές; Τα βιβλιοπωλεία δεν δέχονται τις συλλογές τους. Δίκιο έχουν και αυτά, χιλιάδες βιβλία κυκλοφορούν κάθε μήνα, δεν έχουν χώρο στους πάγκους και στα ράφια ούτε καν για τα ευπώλητα. Έτσι η ποίηση καταφεύγει στο ταχυδρομείο.

Με τα χρόνια βελτιώνονται τα ποιήματα των νέων ποιητών. Αρχίζουν και σπανίζουν οι απόστρατοι χωροφύλακες ή συνταξιούχοι δημόσιοι υπάλληλοι που σκάρωναν στιχάκια με ομοιοκαταληξίες: «τραγούδια – λουλούδια». Η παραδοσιακή ποίηση βέβαια επανέρχεται – αλλά με τελείως άλλο τρόπο, σχεδόν επαναστατικό. Όχι μόνο μέτρο και ρίμα αλλά και μορφές (όπως σονέτο) φυτρώνουν στους ποιητικούς μας κήπους. Η ποιητική παράδοση στην Ελλάδα θάλλει. (Προγραμματιστές δεν έχουμε…).

Κι όπου βέβαια άνθη ποιητικά – να και οι ανθολογίες. Ο καθηγητής της Ψυχιατρικής Νίκος Τζαβάρας εξέδωσε, στις εκδόσεις «‘Ινδικτος», μία «προσωπική» ανθολογία με τίτλο «Μαζεύοντας ποιήματα». Μου θύμισε μία επίσης  προσωπική ανθολογία που είχε κάνει ο Γάλλος ποιητής Πωλ Ελυάρ με τίτλο: «Η καλύτερη επιλογή ποιημάτων είναι αυτή που κάνεις για τον εαυτό σου».

Η ανθολογία του Νίκου Τζαβάρα είναι μια καλαίσθητη έκδοση, διακοσίων περίπου σελίδων. Σημαντικό: στην ανθολογία δεν περιλαμβάνονται μόνο ποιήματα (συνήθως γνωστών - όπως και λιγότερο - ποιητών) αλλά και στίχοι τραγουδιών. Πρώτη φορά οι στιχουργοί μας ανθολογούνται σαν ποιητές – και πολύ δίκαια. Όχι μόνο ο (έτσι κι αλλιώς ποιητής) Νίκος Γκάτσος, αλλά και ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, ο Διονύσης Σαββόπουλος, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, ο Γιάννης Νεγρεπόντης, κ.α.

Τελευταία ήρθε ένα μικρό και κομψό βιβλίο γραμμένο από τον φίλο και γείτονα της στήλης Νάσο Βαγενά. Όσοι έχουν υποπέσει στην γοητεία του Μπόρχες θα το λατρέψουν. Όσοι δεν τον γνωρίζουν, ας προμηθευτούν τον τίτλο: «Η Λογοτεχνία στο τετράγωνο» (εκδ. Πόλις). Είναι μία άριστη εισαγωγή. Και όπως σωστά γράφει ο Βαγενάς: «Υπάρχουν δύο κατηγορίες αναγνωστών των μεγάλων συγγραφέων: εκείνοι που διαβάζουν τους μεγάλους συγγραφείς και εκείνοι που διαβάζουν τον Μπόρχες». Μάθετε γιατί.

Ο Νικόλαος Κυριαζής έστειλε την δίγλωσση συλλογή «Della Speranza – της ελπίδας». Δείγμα: «…άλλο δεν θα μιλήσω πια / δεν άκουσαν τα λόγια μου / Ίσως ακούσουν την σιωπή μου».

Ο Διονύσης Σέρρας από τη Ζάκυνθο, μου στέλνει τον «Άκλειστο Κύκλο» μία συλλογή με «ταξιδιωτικά ποιήματα». Μια ποιητική περιήγηση στην Αίγυπτο, τη Ρωσία, τη Σικελία, μέχρι την Αγγλία.

Μια και μιλάμε για ταξίδια: Διάβασα ένα τόμο 600 σελίδων από τον κ. Στέλιο Βαρβαρέσο με τίτλο «Η χαμένη τέχνη του ταξιδιού» και υπότιτλο «Από τον Ταξιδιώτη στον Τουρίστα». (Εκδ. Παπαζήση).  Μια σε βάθος ανάλυση της «σημαντικότερης βιομηχανίας του πλανήτη: του τουρισμού». Ένα βιβλίο που υμνεί την τέχνη του ταξιδιού αλλά ξεγυμνώνει την βιομηχανία του τουρισμού. Εξαιρετικά πλούσιο σε ύλη και προβληματισμό.

Όλα αυτά (πλην ενός) ήρθαν στα χέρια μου μέσα σε λίγες μέρες χάρη στον ακούραστο ταχυδρόμο. Που όμως ΔΕΝ φέρνει πια το TLS, το αρχαιότερο και πιο έγκυρο εβδομαδιαίο αγγλικό λογοτεχνικό περιοδικό του οποίου είμαι συνδρομητής επί δεκαετίες. Πάντα υπήρχε μία μικρή καθυστέρηση αλλά  τώρα είμαστε τρεις μήνες πίσω. Ή φταίει το Brexit ή το ότι έκλεισε το ταχυδρομείο του Παλιού Ψυχικού.

Με αποζημίωσε όμως η πιο ωραία κάρτα που έχω πάρει τα τελευταία χρόνια.

Μια υπέροχη style nouveau παλιά γκραβούρα, διαφήμιση του καταστήματος Ivens & Co από το Νijmegen (Ολλανδία). Στο πίσω μέρος γράφει «Το βιβλιοπωλείο σηματολόγιον εύχεται η καινούργια χρονιά να σας επιφυλάσσει χαρές, επιτυχίες και παράφορες αναγνώσεις». Και μία καρτούλα συμπληρώνει: «σηματολόγιον, βιβλιοπωλείον», Κάστρο Σικίνου 840 10, Σίκινος.

Σίκινος; ΣΙΚΙΝΟΣ; Δεν την γνωρίζω και αμφιβάλλω αν θα αξιωθώ πια να την επισκεφθώ.  Να σκαρφαλώσω και στο Κάστρο. Καλές δουλειές στο βιβλιοπωλείο!

Υ. Γ. Ένα μήνα πριν το θάνατό της, σε μια εκδήλωση του Public, συμμετείχα σε ένα στρογγυλό τραπέζι, δίπλα στην Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ. Μας έφεραν ένα ωραίο γλυκό. Η Κατερίνα το έσπρωξε μακριά της. Μετά το ξανασκέφθηκε και το τράβηξε κοντά μουρμουρίζοντας: «Πόσα θα φάω ακόμα;»

Ελπίζω, Κατερίνα να πρόλαβες κι άλλα…

Ολοκαύτωμα

Όποτε θυμάμαι το Ολοκαύτωμα, σαλεύει ο νους μου. Με κανένα τρόπο δεν χωράει  στη σκέψη μου αυτό που συνέβη. Έχω διαβάσει βιβλία και μαρτυρίες (με κορυφαίο το αριστούργημα του Πρίμο Λέβι: «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος») έχω μιλήσει με επιζήσαντες, έχω μείνει νύχτες άγρυπνος να το σκέπτομαι – και πάλι δεν μπορώ να το συλλάβω.

Κι ακόμα λιγότερο μπορώ να καταλάβω τους ανθρώπους που αποδέχονται, υποστηρίζουν και χειροκροτούν αυτό που έγινε. Μετά από βασανιστική σκέψη έχω καταλήξει πως ένας θιασώτης του Ολοκαυτώματος πρέπει να είναι είτε παράφρων, είτε ηλίθιος, είτε ασυνείδητος κερδοσκόπος. 

Παράφρων είναι ο φανατικός αντισημίτης που βλέπει κάθε Εβραίο σαν πνεύμα του Κακού, σαν τον ίδιο τον Διάβολο και εύχεται την εξολόθρευσή του. Όπως ο Πλεύρης, κορυφαίος Έλληνας αντισημίτης, ο οποίος καταριόταν τον Χίτλερ, όχι γιατί εξόντωσε έξη εκατομμύρια Εβραίους, αλλά γιατί δεν εξαφάνισε και τους υπόλοιπους από την γη!  

Ηλίθιος είναι αυτός που αδυνατεί να συλλάβει αυτό που έγινε – και άρα δεν μπορεί να αντιδράσει σε αυτό.

Σε ακόμα χειρότερη θέση είναι αυτός που πληρώνεται για να προβάλει και να διαφημίζει αντισημιτικά βιβλία που αμφισβητούν – ή δικαιολογούν – το   Ολοκαύτωμα. Τίποτα δεν τον δικαιολογεί: ούτε ο φανατισμός, ούτε η βλακεία. Ξεπουλάει έξη εκατομμύρια νεκρούς, για να κερδίσει.

Υπάρχουν και οι πολλοί, που αδιαφορούν για το Ολοκαύτωμα. Στην χώρα μας είναι η πλειοψηφία. Μια χώρα που – γιατί άραγε – είναι από παράδοση αντισημιτική. Για τους μισούς, όπως έδειξε τελευταία έρευνα, ένας Εβραίος είναι «κακό πράγμα».

Σε όλους αυτούς που δεν νοιάζονται, θα ήθελα να αφιερώσω το υπέροχο ποίημα του Πάουλ Τσελάν: «Φούγκα Θανάτου».

(Σημειώστε: Η Μαργαρίτα – του Γκαίτε – συμβολίζει την Γερμανία και η Σουλαμίτις – από το «Άσμα Ασμάτων» – τον  Εβραϊκό λαό. Οι «τάφοι στους αιθέρες ή στα σύννεφα» είναι ο καπνός από τα κρεματόρια που δούλευαν μέρα-νύχτα. Διαβάστε το δύο φορές. Αξίζει).

Todesfuge

Μαύρο γάλα της αυγής το πίνουμε βράδυ,
το πίνουμε μεσημέρι και πρωί το πίνουμε νύχτα,
πίνουμε και πίνουμε
σκάβουμε ένα τάφο στους αιθέρες, εκεί δεν είναι στενάχωρα.

Ένας άνδρας κατοικεί στο σπίτι, παίζει με φίδια, γράφει
γράφει όταν σκοτεινιάζει η Γερμανία το χρυσό σου μαλλί Μαργαρίτα
γράφει και βγαίνει από το σπίτι και αστράφτουν τα άστρα και σφυρίζει ένα γύρο τα λυκόσκυλά του
Σφυρίζει να’ρθουν οι Εβραίοι του και βάζει να σκάψουν ένα τάφο στη γη
Μας διατάζει να παίξουμε τώρα όργανα για χορό.

Μαύρο γάλα της αυγής σε πίνουμε νύχτα
σε πίνουμε πρωί και μεσημέρι σε πίνουμε βράδυ
πίνουμε και πίνουμε
Ένας άνδρας κατοικεί στο σπίτι, παίζει με φίδια γράφει
γράφει όταν σκοτεινιάζει η Γερμανία το χρυσό σου μαλλί Μαργαρίτα
Το σταχτένιο σου μαλλί Σουλαμίτις σκάβουμε ένα τάφο στους αιθέρες εκεί δεν είναι στενάχωρα.

Φωνάζει σκάψτε πιο βαθιά στην γήινη σφαίρα εσείς οι άλλοι τραγουδάτε και παίζετε
πιάνει το σίδερο στην ζώνη και το κραδαίνει τα μάτια του είναι γαλανά
σκάψτε πιο βαθιά με τα φτυάρια εσείς οι άλλοι παίξτε συνέχεια για χορό

Μαύρο γάλα της αυγής σε πίνουμε νύχτα
σε πίνουμε μεσημέρι και πρωί σε πίνουμε βράδυ
πίνουμε και πίνουμε
ένας άνδρας κατοικεί στο σπίτι το χρυσό σου μαλλί Μαργαρίτα
Το σταχτένιο μαλλί σου Σουλαμίτις παίζει με φίδια

Φωνάζει παίξτε γλυκύτερα το θάνατο ο θάνατος είναι ένας Μάστορας από τη Γερμανία
Φωνάζει παίξτε πιο σκοτεινά τα βιολιά τότε ανεβαίνετε σαν καπνός στον αέρα
Τότε έχετε ένα τάφο στα σύννεφα εκεί δεν είναι στενάχωρα

Μαύρο γάλα της αυγής σε πίνουμε νύχτα
σε πίνουμε το μεσημέρι ο θάνατος είναι ένας Μάστορας από την Γερμανία
σε πίνουμε βράδυ και πρωί πίνουμε πίνουμε
ο θάνατος είναι ένας Μάστορας από την Γερμανία το μάτι του είναι γαλανό
σε πετυχαίνει με μολυβένια σφαίρα σε πετυχαίνει με ακρίβεια
ένας άνδρας κατοικεί στο σπίτι το χρυσό σου μαλλί Μαργαρίτα 
αμολάει τα σκυλιά επάνω μας και μας χαρίζει τάφο στον αιθέρα
παίζει με φίδια και ονειρεύεται ο θάνατος είναι ένας Μάστορας από την Γερμανία

το χρυσό σου μαλλί Μαργαρίτα
το σταχτένιο σου μαλλί Σουλαμίτις.

(Μετάφραση: Ν.Δ.)