Η χειρότερη αντιπολίτευση των τελευταίων 70 ετών

Φυσικά δεν ψήφισα Σύριζα. Θα έπρεπε να είχα φτάσει στα τελευταία στάδια την άνοιας. Ψηφίζεις ένα κόμμα όταν συμφωνείς με τις απόψεις του. Ποιες απόψεις; Ποιες προτάσεις; Δεν είχε τίποτα να πει – έβριζε μόνο. Η οικογένεια Μητσοτάκη ήταν οι Κορλεόνε. Μαφιόζοι. Είχε εξουθενώσει την μεσαία τάξη. (Το μόνο που δεν έκανε). Ακόμα και το 20% που την ψήφισε δεν πρέπει να ήξερε το γιατί… Κεκτημένη ταχύτης.

Άνοιξα ειδικά το blog για να εκφράσω την απορία μου…

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΝΟΣ BLOG

Μέχρι τις 27 Νοεμβρίου 2022 η στήλη που από το Σεπτέμβριο 2017 κρατούσα στο Βήμα έφερε έναν βαρύ υπέρτιτλο: ΤΟ ΒLOG ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΔΗΜΟΥ.

Δικαίως, γιατί ήταν Blog. (Για τους μη Αγγλομαθείς έτσι ονομάζεται κάθε ημερολόγιο) Στο Διαδίκτυο υπάρχουν χιλιάδες μπλογκ που είτε αποτελούν προσωπικές εξομολογήσεις, είτε ασχολούνται με κάποιο θέμα: από την μόδα, τα ταξίδια, την μαγειρική ως την φιλοσοφία.

Ξεκίνησα να γράφω μπλογκ από το 2006. Το πρώτο είχε το όνομά μου. Αλλά επειδή πολλοί καλοθελητές ενοχλήθηκαν από την «προσωπική μου προβολή», μετά από μερικούς μήνες το έκλεισα και άνοιξα άλλο με το όνομα του αγαπημένου μου γάτου. DON ονομαζόταν αυτός και άρα: Doncat.blogspot.com.

Η επιτυχία και των δύο μπλογκ ήταν εντυπωσιακή. Στις ψηφιακές μου σελίδες (ndimou.gr/blogs) μπορείτε να βρείτε στατιστικά στοιχεία. Θα δείτε: Τα αρχικά Blogs του Νίκου Δήμου ήταν τα nikosdimou και doncat (2006-2007). 1100 σχολιαστές ήδη στο πρώτο!

Tο http://doncat.blogspot.com/ άρχισε με δυνατότητα σχολιασμού. Σύντομα όχι πια. Ήταν αδύνατο να διαβάζεις εκατοντάδες σχόλια κάθε μέρα).  Το αρχείο των αρχικών blogs, μαζί με τα κείμενά τους και τα 90.000 σχόλια του πρώτου έτους βρίσκεται εδώ: «Nikosdimou.blogspot.com» και «Doncat.blogspot.com». Είναι ενδιαφέρον να διαβάσετε αυτά τα κείμενα.

Όταν έγινε η πρώτη συζήτηση για επιστροφή μου στο Βήμα (μετά την αποχώρηση Ψυχάρη, ο οποίος με είχε εξαναγκάσει σε παραίτηση το 1987) σκέφθηκα το blog. Συνέχιζε την πορεία του – αλλά από την στιγμή που είχα κόψει τα σχόλια και τον διάλογο, τα εντυπωσιακά νούμερα είχαν χαθεί. Μερικές εκατοντάδες πιστοί είχαν παραμείνει. Μπορούσα τώρα κάθε Κυριακή πρωί να προσθέτω ένα νέο κείμενο που βέβαια θα είχε σταλεί στην εφημερίδα μερικές ημέρες πριν. Βρέθηκε μία καλή θέση στις «Νέες Εποχές» και το μπλογκ συνεχίστηκε για έξη χρόνια.

Αν ανοίξτε τον blogger (είναι το τμήμα της Google που ασχολείται με τα blogs και ψάξετε για το Doncat, θα δείτε ότι μέχρι σήμερα το έχουν επισκεφθεί 3.952.056 άτομα. Μπορούσατε να το διαβάσετε στο Ιντερνετ, στον blogger, στο Facebook (μερικές εκατοντάδες αναγνώστες) και φυσικά στην εφημερίδα – όπου λογικά, είχε το μεγαλύτερο κοινό..

Αν δείτε τις (συνήθως αλάνθαστες) στατιστικές της Google θα διαβάσετε ότι έχω γράψει 1047 νέα κείμενα blogs. Αυτό εδώ είναι το 1048 και τελευταίο. [1] Κουράστηκα. Θέλω να τελειώσω και ένα βιβλίο που γράφω και που έχει μείνει στη μέση. Ευχαριστώ όσους με διάβαζαν.

---

[1]Όχι για τους αναγνώστες του Facebook. Εδώ το blog μπορεί και να συνεχιστεί. 

ΤΟΥ ΘΩΜΑ

Ο ψηλός με τα γένια φαινότανε ξεθεωμένος.

“Συγνώμη”, ρώτησε, “μπορώ να καθίσω; Έχω πεθάνει, από την ορθοστασία”.

Σωριάστηκε σε μια καρέκλα. “Μια ζωή ορθός”, συνέχισε, “μια αιωνιότητα ορθός. Δεν αντέχω άλλο!”.

“Τώρα βέβαια θα μου πείτε - ήσουν πάντοτε εντελώς όρθιος, ίσος, ευθύς, ευθυτενής; Δυστυχώς όχι. Οι περιστάσεις βλέπετε... Κάνεις και συμβιβασμούς για να επιζήσεις. Συνήθως ήμουν ορθός. Έκανα κάτι υποκλίσεις στους θεολόγους. Κάτι κάμψεις για τους διαλεκτικούς. Μερικές κλίσεις στους Φροϋδιστές. Αλλά πάντως στάθηκα ορθός, τον περισσότερο χρόνο της ζωής μου”.

“Είμαι-θα το καταλάβατε ήδη- ο Ορθός Λόγος. Πάντα ορθός, στην υπηρεσία σας. Αλλά τώρα πολύ κουρασμένος. Δεν θα πείτε σε κανέναν πως κάθισα - δεν είναι έτσι; Θα χάσω τη δουλειά μου. Αλλά πιστέψτε με, είχα απόλυτη ανάγκη να καθίσω. Οι τελευταίες εβδομάδες ήταν σκέτη κόλαση”.

“Σ' αυτή τη χώρα, που καυχιέται ότι με ανακάλυψε, είναι αδύνατο πια να σταθώ όρθιος. Με τραβάνε όλοι για να με διπλώσουν κατά τη μεριά τους. Πιστέψτε με, ούτε ένας δεν νοιάζεται για τη σωστή σκέψη. Όλοι κουβαλάνε μέσα τους κάποια υστεροβουλία. Όλοι προσπαθούν με τον ορθό λόγο να αποδείξουν τον ανορθολογισμό τους. Ο ένας με επικαλείται για να βγάλει σκοταδιστές όσους διαφωνούν μαζί του. Θέλει δηλαδή να εγκαταστήσει μια δικτατορία του (δήθεν) ορθού λόγου. Που σημαίνει να με αναιρέσει, γιατί Ορθός λόγος είναι μόνο ο ανοιχτός, ο δημοκρατικός λόγος. Ο άλλος πάλι καταφεύγει σε μένα για να του δοθεί το δικαίωμα να διαδίδει το δικό του ζόφο και να με θάψει γρήγορα κάτω από το δικό του δόγμα”.

Πρέπει να εξετάζω τα πάντα. Που έλεγε κι ο μέγας εκείνος οπαδός (και μετά καταστροφέας μου) ο Καρτέσιος: Δεν πρέπει τίποτα να το δέχομαι αν δεν το γνωρίσω πρώτα πως είναι σωστό”.

“Το είχε πει και ο άπιστος Θωμάς”.

“Σίγουρα - ναι. Τέως Ορθολογιστής και αυτός. Τελικά επίστεψε. Όχι μόνο σ' αυτό που άγγιξε - αλλά και σ' αυτό που δεν είδε. Ας είναι. Νιώθω εξουθενωμένος”. Παύση. “Θα καθίσω πέντε λεπτά ακόμη - αν με διαβεβαιώσετε πως δεν θα διαδώσετε το χάλι μου. Η χώρα σας μπορεί να μηδενίσει κάθε ίχνος σκέψης. Προσπαθώ να οργανώσω ξανά το μυαλό μου, για να προχωρήσω σε μια αξιοπρεπή αναχώρηση”.

“Τι - μας φεύγετε;”.

“Φίλε μου, αρχίζει η προεκλογική περίοδος. Όχι ορθός δεν θα χωράω να σταθώ αλλά ούτε ξαπλωμένος σε λαγούμι. Όσο πιο μακριά σας είμαι αυτό τον καιρό, τόσο το καλύτερο. Και για σας και για μένα”.

(Σε πρώτη μορφή το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο ΒΗΜΑ το 1984)

Νίκος Δήμου ΤΟ ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ!

 Σήμερα που με διαβάζετε είναι (όπως γράφει το ημερολόγιο) το ΑΓΙΟΝ ΠΑΣΧΑ!

Που σημαίνει πως γράφω το 44^ο ή 45^ο Πασχαλινό μου χρονογράφημα.

Το οποίον δύσκολο είναι να διαφέρει από τα άλλα.

‘Όμως αυτή τη φορά θα το γράψω αλλιώς.

ΧΡΟΝΙΑ ΣΑΣ ΠΟΛΛΑ! Χριστός Ανέστη!

Φάγατε χθες μαγειρίτσα; Και σήμερα ψήνετε αρνί. Χαράματα σηκωθήκατε για να στήσετε τη σούβλα.

Ναι – ναι, η μεγαλύτερη γιορτή της Χριστιανοσύνης έχει γίνει γαστρονομική. Α, βλέπω πως αδιαφορήσατε και για τις απαγορεύσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ψήνετε και κοκορέτσι. Η παράδοση υπερισχύει των υγειονομικών διατάξεων.

Μάλιστα. Η παράδοση.

Τώρα, αν από κάποιο σύννεφο σας παρακολουθούσε ο Χριστός, τι θα σκεφτότανε;

Ότι προπηλακίστηκε, σταυρώθηκε, μαρτύρησε, πέθανε και αναστήθηκε για να φάτε και να πιείτε (έστω στην υγειά του).

Τουλάχιστον κανένα ζητιάνο ελεήσατε; Στείλατε καμία βοήθεια στους σεισμόπληκτους;

Κανένα φτωχό βοηθήσατε; Έστω, κόκκινα αυγά και τσουρέκι δώσατε σε μετανάστες, που πεινάνε;

Κάτι δεν πάει καλά με αυτή τη γιορτή. Γλέντι, τσίπουρο, μεζέδες, κοψίδια. Καμμιά φορά εμφανίζονται και όργανα. Οπότε χορός, πήδοι στον αέρα και λεβεντιές.

Άλλα πράγματα δίδαξε ο Χριστός. Μίλησε για αγάπη στον πλησίον.

(Σιγά μην αγαπήσω τον γείτονα που μου κλέβει το νερό!)

Και μετά το γλέντι έρχεται το Αστυνομικόν Δελτίον. Ατυχήματα, συγκρούσεις λόγω οινοποσίας.

Ναι, και θάνατοι. Από άκρατη λαιμαργία.

Δεν πειράζει αδελφοί. Αυτό είναι το Ελληνικό Πάσχα. Έτσι γιορτάζεται για αιώνες. Και του χρόνου έτσι θα είναι. Μερικοί θα λείπουν. Άλλοι θα πηδάνε ψηλότερα.

ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ!

ΑΛΗΘΩΣ Ο ΚΥΡΙΟΣ!

Ανασταίνοντας το περιοδικό RAM

Το περιοδικό RAM που ξεκίνησε  στο τέλος του 20^ου αιώνα σαν κοινή έκδοση των «Τεχνικών Εκδόσεων» (Κώστας Καβαθάς) και ΔΟΛ (Χρήστος Λαμπράκης) και συνέχισε  μόνο ως έκδοση του ΔΟΛ, είχε σαν βασικό θέμα του την επιστήμη και ιδιαίτερα την πληροφορική. Διευθυντής ήταν ο Θόδωρος Σπίνουλας κι ένας από τους αρθογράφους του, εγώ. Του χρωστάμε πολλούς νέους επιστήμονες – ανάμεσά τους ο υπουργός Πιερρακάκης ο οποίος συχνά το αναφέρει στις ομιλίες του. Έχει πάψει να κυκλοφορεί εδώ και πολλά χρόνια. Στον ιστότοπο ndimou.gr μπορείτε να βρείτε μία επιλογή από άρθρα μου εκείνης της εποχής.

Ξαφνικά μου ήρθε μία επιστολή που μου θύμισε το περιοδικό και μία επιστημονική ανακάλυψη. Την παραθέτω ακριβώς όπως την έλαβα:

Κύριε Δήμου,

 Επιτρέψτε μου να επικοινωνήσω ξανά μαζί σας μετά από πολύ καιρό. Τον Ιανουάριο του 2000 στο επετειακό τεύχος του περιοδικού RAM είχατε αναφερθεί σε μία προσπάθεια που είχαμε κάνει με σκοπό την προσφορά δωρεάν ιατρικής συμβουλής μέσω διαδικτύου (συνάπτω αντίστοιχες φωτογραφίες από το άρθρο σας) μέσω μίας μη κερδοσκοπικής εταιρείας που είχαμε ιδρύσει ως φοιτητές, την Intermedico. Τότε ήμουν ειδικευόμενος ιατρός που μόλις είχα επανέλθει στην Ελλάδα, και ο βασικός μου προβληματισμός ήταν ο εξής απλός: ενώ είχαμε μεγάλη επιτυχία και αποδοχή στο εξωτερικό, οι Έλληνες ταξιδιώτες του διαδικτύου αποτελούσαν ένα πολύ μικρό ποσοστό των χρηστών της υπηρεσίας μας. Φυσικά, η επιτυχία της Intermedico στο εξωτερικό μας έφτανε, και αυτό επιβεβαιώθηκε με σειρά δημοσιεύσεων σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά πχ. [Labiris et al. An eight-year study of internet-based remote counselling (2002) Journal of Telemedicine and Telecare]. Πρέπει όμως να παραδεχθώ ότι η δική σας αναφορά στο περιοδικό RAM ήταν καταλυτική για να βελτιωθούν τα νούμερα μας στην Ελλάδα.

 Η ζωή όμως κάνει κύκλους, και πάλι σήμερα αντιμετωπίζω παρόμοιο πρόβλημα. Στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο που υπηρετώ, έχουμε αναπτύξει μία πρωτοποριακή διαδικτυακή εφαρμογή (DDART) που ελέγχει την οπτική οξύτητα (https://ddart.med.duth.gr). Οι μελέτες εγκυροποίησής του DDART έχουν δημοσιευθεί σε πολύ έγκριτα διεθνή επιστημονικά περιοδικά, ενώ έχει λάβει έγκριση και από τον ΕΟΦ για κλινική χρήση. Η αποδοχή του DDART στο εξωτερικό είναι πολύ μεγάλη και αυτό αποτυπώνεται και από το γεγονός ότι η Google σε ενδεχόμενη αναζήτηση του λήμματος “DDART” οδηγεί ως πρώτο αποτέλεσμα στην ιστοσελίδα του Δημοκριτείου. 

Το DDART όμως αναπτύχθηκε με πρωταρχικό σκοπό να υπηρετήσει τα Νοσοκομεία, τα Κέντρα Υγείας και τις Μονάδες Εκπαίδευσης στην Ελλάδα, ως το μοναδικό έγκυρο εργαλείο προσυμπτωματικού και κλινικού ελέγχου της οπτικής οξύτητας και ικανότητας ανάγνωσης σε Ελληνόφωνους πληθυσμούς. Πέρα όμως από αποσπασματικές προσπάθειες (βλέπε http://vascreen.med.duth.gr ) αδυνατούμε να πείσουμε την Ελληνική Πολιτεία για τη χρησιμότητά του παρόλο που έχουμε καλύψει όλα τα ερευνητικά έξοδα ανάπτυξής του. Έξω πάμε καλά ,,, όμως εδώ μέσα τα πράγματα είναι αλλιώς!

 Στην περίπτωση της Intermedico, η αναφορά σας ήταν πολύ βοηθητική. Ελπίζω και στο DDART (αν θελήσετε να αναφερθείτε σε αυτό) να είναι το ίδιο καταλυτική.

 Με ιδιαίτερη εκτίμηση, Γιώργος Λαμπίρης, Αν. Καθηγητής.

Για να δούμε: μπορούμε να αναστήσουμε το RAM;

Υ.Γ. Κι ύστερα παραπονιόμαστε ότι οι Έλληνες επιστήμονες εγκαταλείπουν την Ελλάδα…

Η νέα φιλοσοφία του …φασισμού

Σπούδασα φιλοσοφία στην Γερμανία. Ήδη από τον δεύτερο χρόνο ξεχώρισα ένα καθηγητή για την κομψότητα, ποιότητα και την ακρίβεια της σκέψης του. Ρωτώντας για αυτόν έμαθα πως είχε χάσει τη θέση του στο πανεπιστήμιο και είχε περάσει οκτώ χρόνια σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως, επειδή είχε δημοσιεύσει άρθρα που έκαναν φαινομενικά ήπια αλλά αυστηρή κριτική στον Εθνικοσοσιαλισμό.

Ήταν ένας πανέξυπνος άνθρωπος με πολύ ελεύθερες και ανοιχτές απόψεις. Με επέλεξε ως βοηθό του. Κάποτε μου χρειάστηκε ένα συστατικό γράμμα για μία υποτροφία. Το έγραψε και το έστειλε απευθείας στον φορέα που έδινε τις υποτροφίες. Όταν – αλίμονο, τόσο νωρίς! – έφυγε από την ζωή, η σύντροφός του βρήκε το αντίγραφο αυτής της επιστολής και μου το έδωσε. Το φυλάω σαν υπέρτατο βραβείο – και επίτευγμα. Θα ήθελα να ήμουν πραγματικά ο άνθρωπος που περιγράφεται σε αυτή την επιστολή.

Το όνομά του ήταν Γιόζεφ Στύρμαν. Μαζί εργαστήκαμε για την διδακτορική μου διατριβή. Δυστυχώς το Στρατόπεδο Συγκεντρώσεως είχε αφήσει τα ίχνη του. Πέθανε από έμφραγμα τις παραμονές που θα παρουσιάζαμε επίσημα την διατριβή που αφορούσε το πρόβλημα του σκεπτικισμού. Το Πανεπιστήμιο του Μονάχου ήταν πολύ συντηρητικό. Όταν, μετά τον θάνατό του, προσπάθησα να βρω άλλον τακτικό καθηγητή, που θα δέχονταν να παρουσιάσει στην θέση του, την διατριβή μου, απέτυχα παταγωδώς. Βλέπετε ήταν …ΥΠΕΡ του σκεπτικισμού, πράγμα  αδιανόητο για την συντηρητική τους νοοτροπία. Αρνήθηκα να την τροποποιήσω.   (Η ελληνική μετάφραση της διατριβής κυκλοφόρησε αργότερα ως βιβλίο στα Ελληνικά με τον τίτλο «Το Απόλυτο και το Τάβλι»).

Θυμήθηκα τον άνθρωπο αυτόν διαβάζοντας για την συμπεριφορά των φοιτητών προς την πρόεδρο του τμήματος φιλοσοφίας της Φιλοσοφικής Σχολής  Βάνα Νικολαΐδου-Κυριανίδου. Την κατηγόρησαν για …φασισμό, ενώ από όλη την συμπεριφορά τους είναι εμφανές ότι αυτοί είναι οι φασίστες. Μιλώντας συχνά με τον καθηγητή μου για τον φασισμό έμαθα πολλά. Ήταν άλλωστε ένας από τους ελάχιστους διανοούμενος που έκανε ανοιχτή αντίσταση στον εθνικοσοσιαλισμό (οι περισσότεροι έφυγαν, ή αποσύρθηκαν, ή έκαναν «εσωτερική μετανάστευση» (innere Emigration) στο σπίτι τους, παύοντας να δημοσιεύουν.

Η κατάσταση στις Ανώτατες Σχολές μας, έχει ξεπεράσει κάθε όριο. Ευτυχώς διαμαρτυρήθηκαν σημαντικοί  άνθρωποι όπως η πρώην (και εξαίρετη) υπουργός Παιδείας, Άννα Διαμαντοπούλου, ο καθηγητής Ανέστης Καλογήρου, ο Γιώργος Καμίνης, ο κοσμήτωρ Χαλκιαδάκης και άλλοι. Τα συνθήματα και η φρασεολογία των «επαναστατών» προέρχονται κατ’ευθείαν από το οπλοστάσιο της Χρυσής Αυγής… Όπου φασισμός: η βίαια επιβολή της μειοψηφίας (!) των φοιτητών!

ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΡΙΛΙΟ

Μας τελειώνει ο Μάρτιος.

Φέτος κόντεψε πραγματικά να μας τελειώσει.

Με τις τιμές των θερμαντικών που δεν θέρμαιναν

Με τα κοφίνια του σούπερ μάρκετ που τελείωναν γρήγορα.

Όλα αυτά επειδή ο Πούτιν

Θέλησε να καταπιεί την Ουκρανία

Του στάθηκε στο λαιμό..

Νόμιζα πως οι άνθρωποι είχαν κάνει αρκετούς πολέμους

Τον περασμένο αιώνα

Χάνοντας εκατομμύρια ψυχές.

Αλλά όχι: κι άλλον  ένα πόλεμο, μαμά! Άλλον ένα!

Η ανθρωπότητα, σαν παιδί κακομαθημένο

Ζητάει πόλεμο, σιρίτια και γαλόνια.

Να λοιπόν και τα λαμπρά νέα όπλα.

Γυαλίζουνε στον ήλιο και ενθουσιάζουν.

Θα σκοτώσουν, θα σκοτώσουν, θα σκοτώσουν.

Οι συγγενείς θα κλάψουν, θα θάψουν, θα κλάψουν.

Τι φοβερό παιχνίδι είναι αυτό με τον θάνατο;

Πώς είναι δυνατό, τα εργοστάσια να φτιάχνουν αράδα μόνο βόμβες;

Και σιωπή.

Το παιχνίδι συνεχίζεται εξοντωτικό.

Μέχρι την στιγμή που κάποιος θα πατήσει το απαγορευμένο κουμπί.

………………………………………………………………………………………………….

Οπότε σε χίλια χρόνια, άλλοι γαλαξίες θα εξερευνούν ένα νεκρό πλανήτη…

-          Λες να την έπαθαν όπως o S15;

-          Πιθανόν. Ευτυχώς εμείς απαγορεύσαμε και το απαγορευμένο κουμπί

Η εσωτερική μου μουσική

Κάτι που ελάχιστοι ξέρουν για μένα είναι ότι στο βάθος του νου μου, τις περισσότερες ώρες της ημέρας – αλλά συχνά και της νύχτας – ξετυλίγεται μία μαγνητοταινία χωρίς τέλος και αναπαράγει κάποιο μουσικό κομμάτι. Η μόνη περίπτωση που δεν ακούγεται αυτή η μουσική είναι όταν γράφω και όταν συζητάω. Επίσης δε, αν ακούγονται από έξω κάποιοι άλλοι ήχοι.

Όμως, τις ώρες που βασιλεύει η σιγή, εμφανίζεται η εσωτερική μου ορχήστρα και καταλύει την σιωπή μου. Το ρεπερτόριό της είναι απέραντο και ποικίλο. Διαφοροποιείται σε ύφος, σε είδος, σε στυλ. Μερικές φορές επιλέγει κομμάτια που δεν μου αρέσουν – αλλά για κάποιο λόγο έχουν «κολλήσει» στο νου μου – π. χ. επειδή τα άκουσα πρόσφατα. Άλλοτε επειδή έχουν γίνει επίκαιρα από κάποια επέτειο. 

Ξαφνικά συνειδητοποιώ ότι η μπάντα του νου παίζει το «Κορόιδο Μουσολίνι» και συμπεραίνω ότι βρισκόμαστε στην 28 Οκτωβρίου. (Με την ευκαιρία να πω πόσο λίγο έχει προσεχθεί και σχολιαστεί η υπέροχη δουλειά που έκαναν Έλληνες στιχουργοί εκείνη την εποχή. Πήραν ιταλικά σουξέ εκείνων των ημερών και τα μετέτρεψαν σε ελληνικά προπαγανδιστικά ή κοροϊδευτικά τραγούδια. Π.χ: «Βάζει ο Ντούτσε την στολή του» ή «Με το χαμόγελο στα χείλη» ήταν ιταλικές επιτυχίες). Νομίζω ότι τις περισσότερες τέτοιες διασκευές τις είχε κάνει ο Μίμης Τραϊφόρος, σύζυγος της Βέμπο. Πιτσιρίκοι εμείς τότε, τα τραγουδούσαμε με όλη την δύναμη της φωνής μας.

Όταν ερχόταν επίσκεψη η Θεία Μίκα (περί αυτής υπάρχει ένα κεφάλαιο στην αυτοβιογραφία μου) το βασικό μοτίβο ήταν Σοπέν ή Σούμαν η γαλλικά ελαφρά τραγούδια (Parlez moi d’amour)… Μπορείτε τώρα να τα βρείτε στο You Tube. H μητέρα ζητούσε και κάποιο του Ατίκ (εκεί έμαθα ότι το όνομά του ήταν «Αττικός» στα γαλλικά. Ακόμα η θεία, άριστη πιανίστα, τολμούσε ραψωδίες του Λιστ, που εγώ τις χόρευα παρασυρμένος από τον ρυθμό  τους.

Αργότερα άρχισα να πηγαίνω στις συναυλίες της Κρατικής (Κυριακή στον «Ορφέα») και να μαζεύω δίσκους (έχω ξεπεράσει τις 20 χιλιάδες βινύλια). Θυμάμαι ακόμα το ντεμπούτο του Μίκη Θεοδωράκη με το συμφωνικό ποίημα: «Το Πανηγύρι της Ασή Γωνιάς».

Ήρθε μετά  η εποχή που έκανα μάθημα μουσικολογίας, 4 χρόνια, με τον μεγάλο Μίνω Δούνια. Εκεί άλλαξε η σχέση μου με την μουσική και ήμουν έτοιμος για τα επόμενα έξη έτη σπουδών στην Γερμανία όπου επωφελούμενος από τα φτηνά φοιτητικά εισιτήρια άκουσα αρκετή μουσική για να μου κρατήσει μία ζωή.

Έτσι λοιπόν έχω γίνει ένα φορητό και ενσωματωμένο μουσικό σύστημα με αρκετά αποθέματα έντεχνου ήχου για ολόκληρη τη ζωή μου. Παρόλα αυτά εξακολουθώ να ακούω το Τρίτο Πρόγραμμα ή το Μουσικό Κουτί για να πλουτίσω και άλλο τον θησαυρό μου.

Και η εσωτερική μου ορχήστρα εξακολουθεί να συνοδεύει τη ζωή μου. Περιττό να πω πόσα αποσπάσματα από ρέκβιεμ έπαιξε όλη την νύχτα και την ημέρα μετά τα Τέμπη.

Ο Μουτζούρης

Περπατούσε σκυφτός, σέρνοντας τα πόδια του. Έφταιγε η ηλικία ή η διάθεσή του; Προφανώς και τα δύο. Για την ηλικία δεν μπορούσε να κάνει πολλά πράγματα. Αλλά μήπως θα μπορούσε να αλλάξει την διάθεσή του, όταν γύρω του συμβαίνουν γεγονότα τόσο δυσάρεστα;

Έβλεπε και τους νεότερους γύρω του. Πού ήταν το κέφι, η διάθεση, το πείραγμα; Σύμφωνοι, αυτοί δεν έσερναν τα πόδια τους – αλλά ούτε φώναζαν τις συνηθισμένες κραυγές τους. Ακόμα και κάτι πιτσιρικάδες που είχαν απλωθεί στην αλάνα για να παίξουν ποδόσφαιρο κρατούσαν την μπάλα στα χέρια τους.

Αργότερα, όταν συνάντησε την παρέα του – συνομήλικοι οι περισσότεροι – πάλι σκοτεινή είδε την όψη τους. Οι τράπουλες είχαν απλωθεί στο τραπέζι – αλλά κανείς δεν έπαιζε.

Κέφι – τι κέφι; Είπε ο γηραιότερος. Εγώ έχω κάθε νύχτα εφιάλτες. Άρχισαν με τους σεισμούς της Τουρκίας και μόλις είχαν αρχίσει να ξεθωριάζουν, ήρθαν τα Τέμπη και με αποτέλειωσαν.

Η συζήτηση για τα Τέμπη έπιασε αρκετή ώρα . Όλοι κάτι είχαν ακούσει από μία έμπιστη πηγή, όλοι κάτι είχαν διαβάσει στις εφημερίδες, όλοι ήξεραν κάποιον που ήξερε κάποιον…

Ο άνθρωπός μας κατάλαβε πως δεν έχει πρέφα απόψε, ούτε άλλα παιχνίδια. Ακόμα και ο καταστηματάρχης αντί να σερβίρει κανένα ποτό είχε φέρει κοντά την καρέκλα του να ακούει τα νέα.

Τα νέα δεν ήταν νέα. Μέρες πολλές τα έγραφαν οι εφημερίδες, τα έπαιζε το ραδιόφωνο – ακόμα και τα κινητά. (Καινούργια πηγή ειδήσεων που τελευταία διαβάζεται πολύ).

Χωρίς να τον προσέξει κανείς, ο άνθρωπος μας κίνησε να φύγει. «Φαίνεται» σκέφθηκε, «πως τα Τέμπη θα απασχολήσουν τους Έλληνες για πολύν καιρό».

Δεν ήταν φυσική καταστροφή, δεν ήταν το Μάτι. Εκεί κάποιος ανόητος έβαλε φωτιά στο βουνό η οποία κατέβηκε όπως φυσούσε ο άνεμος, ενώ οι ακόμα πιο ανόητοι αστυνομικοί και πυροσβέστες εγκλώβισαν τους ανθρώπους έτσι ώστε να καούν μέσα στα αυτοκίνητά τους, τα σπίτια τους, ή τους ώθησαν προς τη θάλασσα και τον πνιγμό.

Αντίθετα το θέμα των Τεμπών το επεξεργάζονταν μεγάλες εταιρίες κρατικές και ιδιωτικές που χρειάστηκαν πολλά χρόνια και σκληρή αδιαφορία για να  δημιουργήσουν το φρικτότερο ατύχημα στην ιστορία του Ελληνικού Κράτους.

Καλά θα κάνει ο Πρωθυπουργός να αναβάλλει τις εκλογές. Η σκιά των Τεμπών πέφτει επάνω του – καμία αύξηση σε χαμηλοσυνταξιούχους δε θα την επισκιάσει. Κανείς δεν θα την σβήσει εύκολα – αφού επέζησε το πρόβλημα για δεκαετίες. Όπως παίζαμε με την παιδική μας τράπουλα, ο άτυχος τελευταίος μένει με τον «Μουτζούρη»…

Ο Κλειδούχος

Ο Παππούς μου, από την πατρική μεριά, ήταν υπάλληλος των Σ.Π.Α.Π. Αν ανοίξετε την «Βικιπέδια» θα πληροφορηθείτε τα εξής: Ήταν τα αρχικά της εταιρίας «Σιδηρόδρομοι Πειραιώς - Αθηνών – Πελοποννήσου».

Το πρώτο τμήμα, μεταξύ Πειραιά, Αθηνών και Ελευσίνας ολοκληρώθηκε το 1884. Η γραμμή έφτασε στην Κόρινθο το 1885 και τη Πάτρα το 1887. Εν τω μεταξύ, μια διακλάδωση στα ανατολικά από την Κόρινθο έφτασε στο Άργος και το Ναύπλιο το 1886. Η δυτική διακλάδωση έφτασε στο Πύργο και εν τέλει στην Κυπαρισσία το 1902. Οι Σ.Π.Α.Π απέκτησαν επίσης τη γραμμή μεταξύ Μύλων (κοντά στο Άργος) και Καλαμάτας, μέσω Τρίπολης.

Αυτούς τους «Μύλους» του Άργους τους άκουγα συχνά όταν ήμουν παιδί διότι (εδώ προσοχή!) ο Παππούς ήταν σταθμάρχης στους Μύλους. Ήταν υψηλή θέση στην ιεραρχία και ο πατέρας μου την ανέφερε με υπερηφάνεια. Βέβαια ο ίδιος αντίθετα με τα αδέρφια του) δεν είχε καμία σχέση με τους ΣΠΑΠ. Είχε τελειώσει την τότε ΑΣΟΕΕ και μετά σπούδασε δύο χρόνια στην νομική στην οποία μπήκε αυτόματα διότι είχε ήδη το δίπλωμα της ΑΣΣΟΕΕ.

Τον Παππού δεν τον γνώρισα καθόλου – πέθανε νέος (όπως και ο άλλος  παππούς -  ο εκ  μητρός). Η οικογένεια πάντως παρέμεινε «σιδηροδρομική» γιατί τα αδέλφια του πατέρα μου είχαν ακολουθήσει την παράδοση. Θυμάμαι πόση σημασία δινόταν στην εργασία του «κλειδούχου». Ήταν αυτός που με ένα ειδικό εργαλείο άλλαζε την σύνδεση των σιδηροτροχιών – και άρα την κατεύθυνση της αμαξοστοιχίας. 

Πολλές φορές, σε οικογενειακές συγκεντρώσεις, γινόταν ανάλυση ιστορικών ατυχημάτων τα οποία συνήθως, οφείλονταν στην αμέλεια, την αφηρημάδα ή την αδεξιότητα του κλειδούχου. Γι αυτό και ο παππούς σταθμάρχης – στους Μύλους – κρατούσε ο ίδιος τα εργαλεία και  - παρ’ όλο που ήταν ανώτερος – έκανε μόνος του το έργο του κλειδούχου. Για να έχει το κεφάλι του ήσυχο – όπως έλεγε.

Αργότερα γνώρισα τους σιδηροδρόμους από πολύ κοντά. Ήταν ο καιρός των σπουδών μου στην Γερμανία. Την δεκαετία του πενήντα το αεροπλάνο ήταν μακρινό και ακριβό όνειρο. Το τραίνο ήταν το μόνο μέσο επικοινωνίας.

Το Πανεπιστήμιο στο Μόναχο είχε δύο φορές το χρόνο διακοπές. Άνοιξη (Μάρτη- Απρίλη) και καλοκαίρι (Ιούλιο-Αύγουστο). Για να δει τον μοναχογιό της η μητέρα μου όσο γινόταν περισσότερο, θα έπρεπε εγώ να κάνω συνολικά τριάντα έξη χιλιάδες  χιλιόμετρα με το τραίνο. (Έξη χρόνια σπουδές – επί δύο διακοπές - επί 3000 χιλιόμετρα το κάθε ταξίδι…) Στην πραγματικότητα έκανα λιγότερα γιατί χρησιμοποίησα καράβι (Μόναχο Ρώμη Μπρίντιζι και Βενετία αλέ-ρετουρ με πλοίο). Στην Ρώμη έμεινα ένα μήνα φιλοξενούμενος του καλού και απόντος πια ποιητή Τάσου Δενέγρη. Στην Βενετία πήγα και ήρθα με το «Λυδία» – όπου μαρκόνης (ασυρματιστής), ήταν ο ακόμα καλύτερος ποιητής και φίλος Νίκος Καββαδίας.

Παρόλα αυτά έμεναν ακόμα πολλές χιλιάδες χιλιόμετρα για τα υπόλοιπα οκτώ ταξίδια. Εκεί τρένο σήμαινε Γιουγκοσλαβία. Η Ελλάδα έφευγε γρήγορα κι όταν  βγαίναμε από την ατέλειωτη Γιουγκόσλαβία μπαίναμε στον πολιτισμό. Τέλος το κάρβουνο (Ηλεκτρικά ΟΛΑ) ο θόρυβος, η μουτζούρα και οι χωρικοί με τα ζώα τους.

Έγραψα αυτή την ανάμνηση σαν αφιέρωμα στη μνήμη των νέων φοιτητών που ένας κλειδούχος κόντηνε βάναυσα τη ζωή τους.

Ρακή και Ταξί

Το πρώτο αυτοκίνητό μου ήταν μικρό και κόκκινο. Το κράτησα πάνω από δύο χρόνια και γυρίσαμε την μισή Ελλάδα. Μάλιστα φτάσαμε κι ως την Κρήτη. Δεν σας κάνει εντύπωση; Σκεφτείτε ότι τότε δεν υπήρχαν φέριμποτ. (Ούτε ενοικιάσεις αυτοκινήτων). Ο μόνος τρόπος να εξερευνήσεις την Κρήτη με το αυτοκίνητό σου ήταν να το φορτώσεις με βίντσι σε ένα επιβατικό πλοίο που είχε κατάστρωμα αρκετά μεγάλο για να το υποδεχθεί.

Όπερ και εγένετο. Μπήκαν ξύλινοι τάκοι κάτω από τις ρόδες, δέθηκαν με κάποιο γερανό στο κατάστρωμα ο οποίος σήκωσε το αυτοκίνητο ψηλά, έστριψε και το απίθωσε μπροστά στη γέφυρα.

Με το αυτοκίνητο αυτό γύρισα όλη την Κρήτη. Την πρωτόγονη Κρήτη του Καζαντζάκη, λίγα χρόνια μετά τον θάνατό του. Επικίνδυνο εγχείρημα γιατί σε όποιο χωριό έμπαινα με σταματούσαν κι αφού δήλωνα όνομα και προέλευση, εμφανιζόταν αμέσως η ρακή. Δεν υπήρχε σωτηρία: «Μια ρακή θα την πιούμε για το καλό!». Μάταια εξηγούσα πως η ρακή δεν πάει με το οδήγημα (ιδιαίτερα στους ορεινούς δρόμους). Η κρητική φιλοξενία είναι ανένδοτη.

Τρεις εβδομάδες έμεινα στην Κρήτη και κόντεψα να γίνω αλκοολικός. Ας αφήσουμε τα κιλά που πήρα.

Αυτά για το κόκκινο αυτοκίνητο. Το επόμενο είχε χρώμα… ταξί! ‘Όταν γύρισα στην Αθήνα είχαμε κερδίσει ένα νέο πελάτη. (Η εταιρία ήταν διαφημιστική). Επειδή είθισται να χρησιμοποιείς τα προϊόντα που διαφημίζεις, έπρεπε να αλλάξω και αυτοκίνητο.

Ο νέος μας πελάτης είχε μόλις λανσάρει ένα νέο σπορ μοντέλο με τολμηρό σχέδιο. Φυσικά οι συνεργάτες μου είχαν παραγγείλει ένα για μένα.

Όταν ήρθε στο τελωνείο, όλοι ήταν ενθουσιασμένοι. Μετά από δύο μέρες ήρθε στο γραφείο. Κατέβηκα να το δω. Εξαιρετική γραμμή, πρωτότυπο σχέδιο, καταπληκτικές ζάντες…

…αλλά το χρώμα!

Ήταν ένα κίτρινο προς το ανοιχτό καφέ. Δηλαδή το χρώμα που είχε αποφασιστεί για τα ταξί της Αθήνας.

Άλλο χρώμα προς το παρόν δεν υπήρχε – όλη η πρώτη φουρνιά είχε το ίδιο.

Εν τω μεταξύ η εταιρία μας είχε πουλήσει το παλιό και η άδεια του καινούργιου είχε βγει στο όνομά μου. Νέα σειρά, σε άλλα χρώματα θα κυκλοφορούσε σε δύο μήνες.

Έτσι έγινα …ταξιτζής για δυο-τρεις μήνες.

Φυσικά δεν είχαμε βάλει φωτεινή επιγραφή. Αλλά μόλις ο κόσμος έβλεπε το χρώμα, μου έκανε σήμα να σταματήσω. Στην αρχή αδιαφορούσα. Μερικοί βιαστικοί χτυπούσαν τις πόρτες (ήταν πάντα κλειδωμένες).

Κάποια στιγμή άρχισα να αλλάζω στάση. Αν είχα χρόνο και έβλεπα ένα βιαστικό ζευγάρι ή μια γιαγιά με το εγγόνι, σταματούσα. Όταν με ρωτούσαν γιατί δεν είχα ταξίμετρο απαντούσα «είναι καινούργιο – δεν πρόφτασα να βάλω. Πληρώνετε ότι θέλετε.»

Αν κάποιος νέος συγγραφέας θέλει να γράψει ωραία διηγήματα, του συνιστώ να δουλέψει μερικά φεγγάρια ταξιτζής. Ακούς εκεί απίθανες ιστορίες. Ολόκληρο μυθιστόρημα γράφεις – όχι μόνο διηγήματα. Αξίζει τον κόπο… 

Εφηβικό κέφι!

Ήταν μία ζεστή μέρα του Σεπτέμβρη 1987. Μερικές εβδομάδες πριν είχα αναγκασθεί να παραιτηθώ από το «Βήμα», μετά από μία δυσάρεστη σύγκρουση με τον τότε διευθυντή Σταύρο Ψυχάρη. Περπατούσα στην οδό Σταδίου όταν με σταμάτησε ένας καλοντυμένος κύριος, γύρω στα πενήντα.

-          Συγγνώμη – δεν είστε ο κύριος Δήμου;

-          Μάλιστα, απάντησα.

-          Γιατί δεν γράφετε πια στο Βήμα;

-          Παραιτήθηκα. Η, μάλλον, εξαναγκάστηκα να παραιτηθώ. Ήταν θέμα αξιοπρέπειας…

Ακολούθησε μία σιγή – και μετά ο κύριος με ρώτησε:

-          Καλά, κι εμάς δεν μας σκεφθήκατε καθόλου;

Έμεινα άναυδος. Είχε απόλυτο δίκιο. Οι μόνοι που δεν είχα σκεφθεί, ήταν οι αναγνώστες. Ίσως από σεμνότητα. Δεν είχα σκεφθεί πως θα τους λείψω.

Θυμήθηκα την σκηνή αυτή όταν συζητούσα με ένα φίλο πριν μερικές μέρες. Του έλεγα πόσο νιώθω κουρασμένος και πόσο με πιέζει η ιδέα πως πρέπει να γράφω ένα καινούργιο κείμενο κάθε εβδομάδα.

-          Είναι καιρός να βγω στην σύνταξη, είπα.

(Ποια σύνταξη; Ας είναι καλά η ΕΣΗΕΑ που για μερικές ημέρες με απέκλεισε από το συνταξιοδοτικό της πρόγραμμα. Ήμουν 40 ετών και μερικών ημερών όταν έκανα την αίτηση – και το καταστατικό της λέει ότι θα έπρεπε να ήμουν κάτω των 40.

Αν και, εδώ που τα λέμε, οι συντάξεις των δημοσιογράφων δεν έχουν πια καμία σχέση με τις «παχείες» αγελάδες του Αγγελιόσημου.

-          Και θα εγκαταλείψεις τους αναγνώστες σου; Είπε ο φίλος.

Θυμήθηκα τότε τον καλοντυμένο κύριο της Οδού Σταδίου. Και πόσο άσκημα είχα νιώσει όταν εγκατέλειψα την θέση μου σαν λιποτάκτης.

-          Όχι, αυτό δεν θα το κάνω. Άλλωστε δεν με πήραν και τα χρόνια. Ο Κώστας Μητρόπουλος έχει από καιρό περάσει τα 90 και παραμένει ζωντανός και σπινθηροβόλος. Εγώ είμαι μόνον 88.

-          Ναι, εδώ που τα λέμε, το να παράγεις κάθε μέρα τουλάχιστον δύο (σκιτσάρει και για να ΝΕΑ!) γελοιογραφίες θέλει εφηβικό κέφι.

-          Θα του ζητήσω να μου δανείσει λίγο – είμαι βέβαιος πως του περισσεύει!

Σύντομα θα συμπληρώσω μία δεκαετία στο «Βήμα». Σε δύο φάσεις που κατέληξαν σε δύο βιβλία: «Τα μικρά Βήματα» και «Η Κουτσοκώσταινα». Ανήκω πλέον στην γερουσία της εφημερίδας, που έχει μέλη εκλεκτά. Ανάμεσά τους τον Γιάννη Μαρίνο παλαιό φίλο και τον άνθρωπο που πρώτος με ανακάλυψε ως συγγραφέα. Γερουσία ακμαία που σφύζει από εφηβικό κέφι!

Σεισμοί και μπαξίσι

Το μόνο μέρος του κόσμου όπου μπορεί κανείς να μην φοβάται τους σεισμούς, είναι το κέντρο του Τόκιο.

Μήπως επειδή δεν είναι σεισμογενής περιοχή; ¨Όχι. Είναι από τις πιο σεισμογενείς στον κόσμο.

Μου έχουν διηγηθεί ιστορίες απείρου κάλλους.

Σύσκεψη εργασίας στο 80ο πάτωμα – παρόντες 7 Ιάπωνες και ένας Έλλην. Ξαφνικά ο ουρανοξύστης αρχίζει να ταλαντεύεται -- πηγαινοέρχεται σαν γλωσσίδι καμπάνας. Οι Ιάπωνες συνεχίζουν την σύσκεψη.  Ο Έλληνας χλομιάζει και αισθάνεται να του έρχεται κόψιμο. Μουρμουρίζει με τρέμουσα φωνή: “Earthquaque…” Ο διπλανός του, σαν να μην συμβαίνει τίποτα, τον ρωτάει: «First time in Tokyo?” (Πρώτη φορά στο Τόκιο;) «Ναι», ομολογεί ακόμα έντρομος ο Έλληνας.

Εκεί λοιπόν κάνουν ένα διάλειμμα για να συνέλθει αφ’ ενός αυτός, και για να του εξηγήσουν ότι η περιοχή είναι από της πιο σεισμογενείς στην Ιαπωνία και πως, πριν μερικά χρόνια, πήραν την απόφαση – αφού ήταν δύσκολο πια να αλλάξουν πρωτεύουσα, να αλλάξουν τις προδιαγραφές για την δόμηση των κτιρίων. Σήμερα οι σεισμοί συνεχίζονται, αλλά ουδείς τους δίνει πια σημασία.

Αφηγούμαι αυτή την ιστορία κάθε φορά που ακούω την γνωστή φράση: «Η Φύση (ή ο Θεός) μας εκδικείται. Αλίμονο! Έχουμε τα μέσα και τις δυνατότητες  να αντιμετωπίσουμε αν όχι όλα – πάντως τα περισσότερα  προβλήματα που μπορεί να παρουσιαστούν από φυσικούς παράγοντες. Ακόμα και για γιγάντια θέματα (όπως τα παγκόσμια κλιματολογικά) ξέρουμε ακριβώς τι πρέπει να κάνουμε. Μόνο που για πολλούς (και φτηνούς) λόγους δεν τα κάνουμε.

Τα σπίτια στην Τουρκία και την Συρία δεν τα έριξε ο σεισμός. Τα έριξε το μπαξίσι. «Να σου δώσω κάτι να κάνεις τα στραβά μάτια και να μου υπογράψεις εδώ».

Έτσι, λοιπόν, με την ίδια σεισμική δόνηση, βλέπουμε την μία πρόσοψη να ρευστοποιείται και να παρασύρει όλη την πολυκατοικία ενώ η διπλανή σείεται λίγο αλλά δεν πέφτει.

Ποιος έριξε την πολυκατοικία; Ποιος σκότωσε τους ανθρώπους που την κατοικούσαν; Όχι, δεν ήταν ο σεισμός. Ήταν ο μηχανικός  που με το μπαξίσι έκανε τα στραβά μάτια.

Σε άλλη, πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, ολόκληρες βιομηχανίες αλλά και κρατικά εργοστάσια παραβιάζουν τις αυστηρές προδιαγραφές  των νέων κανόνων για το περιβάλλον κι έτσι οι διεθνείς συμφωνίες για την καθαρότητα της ατμόσφαιρας αγνοούνται.

Οι πάνινες σκηνές και οι πρόχειροι καταυλισμοί πληγώνουν αλλά σπάνια σκοτώνουν. Οι «μαϊμού» πολυκατοικίες είναι παγίδες  για πτώματα. Και όχι – δεν φταίνε οι σεισμοί. Φταίνε  οι ασυνείδητοι που σιγά-σιγά θα κάνουν την γη ακατοίκητη. Άραγε θα προλάβουμε;

Λέξεις πεζές ή μαγικές…

Πόσα λόγια πάνε χαμένα… Της καθημερινότητας, των ανθρώπων στην δουλειά, των παιδιών στους δασκάλους, των γραφιάδων στις κόλλες που γεμίζουν (τώρα τις προλαβαίνουν οι υπολογιστές…) Αν μπορούσα να θησαυρίζω το ένα χιλιοστό – τι λέω, το ένα εκατομμυριοστό – και πάλι θα γινόμουν εκατομμυριούχος.

Εκατομμυριούχος σε λέξεις… Ίσως είμαι ήδη. Αν αθροίσω τα βιβλία που έχω γράψει, τα άρθρα που έχω δημοσιεύσει, μπορεί και να είμαι. Αλλά από τις λέξεις αυτές ελάχιστες μένουν στη μνήμη.

Λέξεις με πάθος. Λέξεις με μίσος. Και τι με αυτό; Τα πάθη και τα μίση εξατμίζονται γρήγορα.

Λέξεις που έμειναν αθάνατες: Μολών λαβέ! Τις έχει υπογραμμίσει ο θάνατος κι αυτή η υπογράμμιση δεν σβήνει ποτέ. Όσο θα υπάρχουν Έλληνες.

Λέξεις στην πολιτική διαμάχη: τόσο αιχμηρές που έκοβαν και τα χέρια που τις χρησιμοποιούσαν…

Βρισιές στα γήπεδα. Συνθήματα σε διαδηλώσεις. Εκκλήσεις για βοήθεια.

«Έρχεται η άνοιξη. Δεν θα την δω». Επιγραφή δίπλα σε τυφλό ζητιάνο.

Ανάμεσα σε όλες αυτές τις λέξεις μερικές, είχαν μεγάλη αξία. Άλλες – εκ των υστέρων – κόστισαν πολύ. Γιατί πονάνε και οι λέξεις.

Άθλιες συμφωνίες από λέξεις. Έδωσαν τα χέρια, διαβάζοντάς τις, ο Ρίμπεντροπ με τον Μολότοφ. Μαχαιριά στην πλάτη της Ευρώπης: η συμμαχία των Ρώσων με τους Ναζί. Καημένη Πολωνία!

Τελευταίες λέξεις μεγάλων ανδρών. Γκαίτε: «Περισσότερο φως!»

Ερωτόλογα: Πόσο εύκολα, πόσο φτηνά. Πώς να βασιστείς όταν από πίσω σε σπρώχνει ο πόθος. Και το κακό είναι πως συχνά τα πιστεύεις κι εσύ ο ίδιος.

Ευτυχώς που μερικές παλαιές λέξεις, πλέκοντας φράσεις, επιτυγχάνουν αποτελέσματα μαγικά:

«Γλυκά χαϊδεύει δροσερός της ευωδιάς αέρας / μ’ανάκουστους κιλαϊδισμούς και λιποθυμισμένους».

(Διονύσιος Σολωμός)      

«Εξ όσον ηυτύχησα ή εδυστύχισα να γνωρίσω, είμαι, πιστεύω, ο μόνος άνθρωπος όστις, αν τον ονόμαζαν ζώον, δεν θα εθεώρει τούτο ως προσβολήν». (Εμμ. Ροΐδης).

Βαθεία ειρήνη εβασίλευεν επί της μορφής του. Μία υπερκόσμιος αίγλη, εν είδει μειδιάματος βαθμηδόν αποσβεννύμενου έπαιζε με τα χαρακτηριστικά του προσώπου του. […]  Διότι ο καημένος ο παππούς συνεπλήρωνε αληθώς τώρα το μόνον της ζωής του ταξίδιον. (Γεώργιος Βιζυηνός).

«Ήτο όνειρον, πλάνη, γοητεία. Και οπόσον διέφερεν  από όλας τας ιδιοτελείς περιπτύξεις, από όλας τας λυκοφιλίας, από όλους τους κυνέρωτας του κόσμου, η εκλεκτή, η αιθέριος εκείνη επαφή. Δεν ήτο βάρος εκείνο το φορτίον το ευάγκαλον αλλά ήτο ανακούφισις και αναψυχή». (Αλεξανδρος Παπαδιαμάντης: «Όνειρο στο κύμα».)

Αχ αυτή η τόσο συκοφαντημένη καθαρεύουσα…. 

Περί πάντων και άλλων τινών…

Μου έκαναν μία πολύ τιμητική πρόσκληση να λάβω μέρος σε μία συζήτηση μεταξύ  αξιόλογων ειδικών. Όταν παρατήρησα ότι εγώ δεν είμαι ειδικός, μου απάντησαν «μα γι’ αυτό το λόγο σας θέλουμε. Να εκπροσωπήσετε τον υγιή μέσο εγκέφαλο  όταν οι ειδικοί χάνονται στα μονοπάτια της ειδικότητάς τους».

Τελικά δεν δέχθηκα, αλλά έμεινα με την απορία. Σε μία εποχή όπου η εξειδίκευση θριαμβεύει (οι Αμερικανοί έχουν έναν ορισμό του ειδικού: «Ένας άνθρωπος που ξέρει όλο και περισσότερα επάνω σε όλο και λιγότερα, μέχρις ότου φτάνει να γνωρίζει τα πάντα για το τίποτα») σε μία εποχή όπου όποιος έχει ένα κινητό με σύνδεση στο Ιντερνέτ μπορεί να μπει σε όλες τις εγκυκλοπαίδειες και τα συγγράμματα και να γίνει «ειδικός»… Υπάρχει χώρος και για τον απλά σκεπτόμενο άνθρωπο;

Πόσο τον βοηθάει να μαθαίνει από διάφορες πηγές και να καταλήγει σε συμπεράσματα; Και πόσο επικίνδυνο είναι αυτό σε τομείς όπως η υγεία; Η γυναίκα μου είναι γιατρός και μου μιλάει πάντα γι αυτούς που την επισκέπτονται «διαβασμένοι και μελετημένοι» – μόνο και μόνο για να πάρουν μία επιβεβαίωση αυτών που ήδη γνωρίζουν. Αλλά όσο  σωστά διαβασμένοι κι αν είναι, τις παρενέργειες, τους συνδυασμούς, τις επιπλοκές, δεν μπορούν να τις ξέρουν. Και βέβαια αν έχουν διαβάσει λάθος κείμενα ή ακολουθούν εσφαλμένες πρακτικές, δεν έχεις μόνο τον κόπο να τους δείξεις το σωστό - αλλά πρέπει προηγουμένως να τους αποδείξεις το λάθος…

Δυστυχώς η απορία είναι περιττή – ο άνθρωπος που θέλει να ενημερωθεί και να μάθει, θα το κάνει χωρίς να μας ρωτήσει.

Κάποτε οι φιλόσοφοι παίζαν  ένα ρόλο διαιτητού σε τέτοιες διαμάχες. Δεν το κρύβω πως αυτός ήταν ο λόγος που σπούδασα φιλοσοφία – για να βάλω σε τάξη το μυαλό μου. Ο φιλόσοφος έχει ένα πλεονέκτημα απέναντι στο «ειδικό». Είναι ο γνώστης της μεθόδου. Δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει όλα τα συμπεράσματα – αλλά μπορεί να ελέγξει την διαδρομή προς την γνώση και να αποφανθεί για την εγκυρότητά της. Ακόμα και σήμερα, μέσα σε αυτόν τον κυκεώνα τον γνώσεων, ισχύει ο Καρτεσιανός «Λόγος περί της μεθόδου».

Από τον καιρό του Καρτέσιου, αλλά πολύ περισσότερο τον 19^ο και 20^ο αιώνα, η φιλοσοφία έγινε μεθοδολογία. Η τεράστια πρόοδος της επιστήμης άλλαξε την εικόνα της γνώσης. Ο Καρτέσιος ξεκίνησε με τον «Λόγο περί της Μεθόδου» αλλά οι διάδοχοί του ξεκαθάρισαν εντελώς τα πράγματα. Η φιλοσοφία έπαψε να είναι η αναζήτηση της γνώσης του Απόλυτου, η Μεταφυσική. Άφησε αυτό το ρόλο στην θρησκεία – όπως και την Ηθική. Αλλά ως προς την μέθοδο της γνώσης, ότι ξεκίνησε ο Καρτέσιος τον 16^ο αιώνα το ολοκλήρωσε ο Πόπερ τον 20^ο.

Έτσι λοιπόν η φιλοσοφία ξαναβρήκε τον δικό της σημαντικό δρόμο. Και πλέον η Μεθοδολογία διδάσκεται σε όλα τα Πανεπιστήμια σαν ρυθμιστική των άλλων επιστημών. Το άλλο της όνομα έγινε «Επιστημολογία». Είναι η επιστήμη των επιστημών.

Είμαι ευτυχής που σπούδασα φιλοσοφία. Σε κάθε πρόβλημα, σε κάθε θέμα, το να αρχίσεις από το μηδέν είναι το σωστό. Θυμάμαι τον καθηγητή μου τον Schilling. Mε ρώτησε κάτι για ένα πρόβλημα. Άρχισα να του αραδιάζω τι είχαν πει γι αυτό διάφοροι φιλόσοφοι. «Μα αυτά τα ξέρουμε από την ιστορία της φιλοσοφίας. Εσείς, έχετε κάτι να πείτε;» 

Τα ψεύτικα αρχαία που μαθαίνουμε

O καθηγητής που μας υποδέχθηκε στο σεμινάριο αρχαίας φιλοσοφίας, φρόντισε από την αρχή να μου κάνει την ζωή δύσκολη. «’Έχουμε κοντά μας», είπε στους Γερμανούς φοιτητές, «ένα συνάδελφο από την χώρα που εφεύρε την φιλοσοφία, την Ελλάδα». Χειροκρότημα ενώ εγώ δεν ήξερα πού να κρυφτώ. Γιατί κατάλαβα τι με περίμενε. Είχα ήδη μία εμπειρία από την τελετή έναρξης του έτους.

Η εμπειρία αυτή ήταν τραγική. Οι περισσότεροι Γερμανοί πρωτοετείς, απόφοιτοι κλασικού Λυκείου, μιλούσαν και έγραφαν ΑΝΕΤΑ αρχαία Ελληνικά. Εγώ, παρ’ όλο το 20 στο απολυτήριό μου, όταν μιλούσαν δεν καταλάβαινα λέξη. Και αυτό διότι χρησιμοποιούσαν την προφορά που εμείς ονομάζουμε «Ερασμιακή», που είναι πολύ κοντά στην πραγματική προφορά των αρχαίων και έχει επικρατήσει διεθνώς.

Εμείς διαβάζουμε τα αρχαία Ελληνικά με προφορά …νεοελληνική! Αλλά αυτά ΔΕΝ είναι Αρχαία! Τα μισά – και παραπάνω - γράμματα είχαν τότε άλλη προφορά. Το «βήτα» ήταν «μπέτα» και το «ήτα» «έτα.»

Υπάρχει και ένα ωραίο ανέκδοτο σχετικό με αυτά.

Σε ένα διασωθέν απόσπασμα ενός χορικού (μάλλον του Αριστοφάνη) συμμετέχουν κάτι πρόβατα. Στο γύρισμα του χορικού φωνάζουν ρυΘμικά: «Βη! Βη!». Σ’ ένα συνέδριο ο μεγάλος φιλόλογος Wilamowitz-Moellendorf ήρθε σε σύγκρουση με έναν Έλληνα συνάδελφό του, ο οποίος υποστήριζε ότι η προφορά των Ελληνικών έχει μείνει ίδια επί δυόμιση χιλιάδες χρόνια. Ο Γερμανός χαμογέλασε. «Περίεργο θα ήταν να είχε συμβεί αυτό που λέτε. Όμως τα πρόβατα ακόμα και σήμερα ακολουθούν την δική μου προφορά. Δεν φωνάζουν: «βή βή» αλλά: «μπέε μπέε».

Μαθαίνουμε λοιπόν ιδιότυπα αρχαία, τα οποία κανείς άλλος στον κόσμο δεν καταλαβαίνει όταν τα μιλάμε. Κι έτσι, ενώ θα μπορούσαμε να έχουμε μια κοινή γλώσσα με τους μορφωμένους ανθρώπους όλης της υφηλίου, παραμένουμε κλεισμένοι στην απομόνωσή μας.

Σοβαρό το πρόβλημα για την επικοινωνία μας με τον έξω ακαδημαϊκό κόσμο. Κι αν οι ηρωικοί μεταφραστές μας βοηθούν να παρακολουθούμε την πνευματική κίνηση άλλων χωρών – πόσοι ξένοι πληροφορούνται για την ύπαρξη ελληνικών βιβλίων άξιων να διαβαστούν κι από τους κατοίκους ξένων χωρών και γλωσσών;

Κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας όταν πιστεύομε ότι στο κλασικό λύκειο μαθαίνουμε αρχαία Ελληνικά. Θα πρότεινα αυτή η ανύπαρκτη γλώσσα να εξαφανιστεί. Να αντικατασταθούν με «Αρχαία εκ μεταφράσεων». Έτσι πήραμε, στο σχολείο που πήγαινα, μία ιδέα από το μεγαλείο του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Πίνδαρου.

Τα θαύματα σπάνια επαναλαμβάνονται. Οι Εβραίοι, όταν μεταπολεμικά συγκεντρώθηκαν στην Παλαιστίνη, βλέποντας ότι μιλούσαν πολλές γλώσσες, αποφάσισαν να πάνε 4000 χρόνια πίσω και να αναστήσουν την αρχαία δική τους. Κανείς δεν πίστευε ότι θα το κατορθώσουν – αλλά το κατόρθωσαν. Εμείς γελοιοποιηθήκαμε με την καθαρεύουσα και καταλήξαμε στα ψευτο-αρχαία.

Οι φιλοσοφικές σχολές, όπως είναι σήμερα, είναι περιττές. Για τους πραγματικούς λάτρεις των αυθεντικών Αρχαίων, ας υπάρχει ΕΝΑ τμήμα που θα καλλιεργεί τα αρχαία με την σωστή προφορά και προσωδία – έτσι που να μπορούν οι απόφοιτοί του να συνεννοηθούν με τους σπουδαστές της ίδιας γλώσσας από άλλες χώρες. Αλλά τα ψευτο-Αρχαία που μαθαίνουμε τώρα, σε ποιόν απευθύνονται;  Ούτε οι ίδιοι οι Αρχαίοι δεν θα τα καταλάβαιναν!

Θέλουμε μαστόρους!

Στην Γερμανία, όπου πήγα για να σπουδάσω, στο τέλος των σπουδών σου σε περιμένουν αρκετοί τίτλοι (εφόσον φυσικά τις ολοκληρώσεις – πράγμα που δεν πετύχαιναν πολλοί Έλληνες. Ο πιο επίζηλος ήταν εκεί (όπως κι εδώ) ο τίτλος του διδάκτορα. Μόνο που σε αυτή την περίπτωση, έχανες τον τίτλο του κυρίου και …το μικρό σου όνομα. Αντί για Herr Heinz Schmidt γινόσουν Doktor. Herr Doktor Schmidt ή Doktor Schmidt σκέτο. Πάντως το Heinz συνήθως χανόταν οριστικά.

Ενώ στην Ελλάδα μόνο το πτυχίο ενός ΑΕΙ προσφέρει, κύρος,  κέρδη, προίκα και (ενίοτε) πολιτική σταδιοδρομία, στην Γερμανία υπήρχε εναλλακτική και πολύ πιο προσοδοφόρα λύση. 

Ένας άλλος τίτλος, κατώτερος μεν αλλά πολύ πιο χρήσιμος και περιζήτητος. Ήταν «Meister». Δηλαδή Μάστορας. Τον αποκτούσες αν πήγαινες να σπουδάσεις σε μία μέση σχολή, κάποιο τεχνολογικό μάθημα: ηλεκτρολόγος, υδραυλικός, ξυλουργός, μηχανικός αυτοκινήτων, ή υπολογιστών. Αντί για σπουδές μπορούσες επίσης να δουλέψεις επί τρία τουλάχιστον χρόνια σε ένα αναγνωρισμένο σχετικό συνεργείο ή επιχείρηση. 

Και στις δύο περιπτώσεις στο τέλος έπρεπε να δώσεις εξετάσεις κι μάλιστα αυστηρές. Ακούγαμε συχνά  τη φράση: Η Doktor Prüfung δεν είναι τίποτα μπροστά στην Meister Prüfung. (Οι εξετάσεις για το διδακτορικό δεν είναι τίποτα μπροστά στις «μαστορικές»).

Δίπλα στο σπίτι που έμεινα όταν πρωτοπήγα στην Γερμανία είχε το μαγαζί του ένας υδραυλικός. Meister Installateur έγραφε η επιγραφή του. Γνωριστήκαμε αργότερα στην Όπερα όπου αποδείχθηκε πως ήταν αδυναμία και των δυό μας. Αυτή η τάξη των «Μαστόρων» (απομεινάρι του Μεσαίωνα) αποτελούσε την οικονομική ραχοκοκαλιά της χώρας και περιλάμβανε ανθρώπους μορφωμένους, εύπορους και καλλιεργημένους, όπως ο οπερομανής υδραυλικός της γειτονιάς μου.

Τώρα γιατί τα γράφω όλα αυτά; Διότι η Ελλάδα υποφέρει αυτή την εποχή από έλλειψη τεχνικών και μαστόρων. Έφυγαν και οι λίγοι Πολωνοί και άλλοι αλλοδαποί, που είχαν έρθει την περασμένη δεκαετία, γέρασαν οι υπόλοιποι δικοί μας και έτσι έχουν σταματήσει σημαντικά έργα από έλλειψη ειδικών. Ένας φίλος μου που έχει σειρά καταστημάτων με εξοπλισμό μπάνιων, κουζινών κλπ. ψάχνει απεγνωσμένα για πλακάδες. Δεν βρίσκει ούτε ΕΝΑ πλακά. Οι συγχωνευτικοί πειραματισμοί με τα ΤΕΙ που έγιναν επί ΣΥΡΙΖΑ έκαναν μόνο ζημιά και στα ΑΕΙ και στα ΤΕΙ.

Μας λείπουν χιλιάδες πληροφορικάριοι. Αυτοί θα κινήσουν την οικονομία. Έχουμε αντ΄ αυτών, χιλιάδες υπεράριθμους δικηγόρους. Να τους χαιρόμαστε! Ένα μέρος από αυτούς γίνονται δικαστές και στελεχώνουν την πιο αργοκίνητη δικαιοσύνη της Ευρώπης. Επίσης μας περισσεύουν αρχιτέκτονες – γι αυτό τους κάναμε και νέα σχολή στα Γιάννενα…

Πάντως, αν η κυβέρνηση θέλει να προχωρήσουν τα έργα τα οποία επαγγέλλεται (με στόμφο και υπερηφάνεια) ας φροντίσει να κάνει τάχιστα εισαγωγή τεχνιτών. Τα έργα δεν προχωράνε με τις μακέτες... Οι μακέτες είναι ωραίες να τις βλέπεις, αλλά το κτίριο το φτιάχνει ο εργολάβος και ο μάστορας…   

Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ

Έφυγε από την ζωή ο τελευταίος από την πρώτη γενιά των Ελλήνων Βιομηχάνων. Δεν νομίζω πως υπάρχει Έλληνας που να αγνοεί το όνομά του και να μην χρησιμοποίησε κάποτε προϊόν του.

Απόστολος Πίτσος, ετών 105.

Μετά από την πώληση της εταιρίας του σε μεγάλο πολυεθνικό συγκρότημα, το όνομα αυτό διαδόθηκε – μαζί με τα προϊόντα του – και σε άλλες χώρες.

Υπήρξα για πάνω από 50 χρόνια φίλος, και συνεργάτης του. Η τελευταία συνεργασία μας ήταν η βοήθειά μου στην σύνταξη της αυτοβιογραφίας του, που κυκλοφόρησε το 2020. Όχι ότι χρειάστηκε να κάνω πολλά πράγματα. Η μνήμη του ήταν ακόμα ξυράφι. Υπαγόρευσε όλη την ιστορία της «Πίτσος» σε μία γραμματέα και οι παρεμβάσεις που χρειάστηκαν μετά, υπήρξαν ελάχιστες.

Η ιστορία αυτή αρχίζει το 1865, όταν ο Νικόλαος Πίτσος ίδρυσε μία βιοτεχνία στο Μοναστηράκι που κατασκεύαζε διάφορα είδη οικιακής χρήσης. «Φανάρια» όπου έβαζαν τα τρόφιμα και τα προστάτευαν από τις μύγες και τα έντομα, μικρά καμινέτα, μπρίκια, δίσκους λάμπες πετρελαίου και άλλα μεταλλικά είδη. Τα προϊόντα τα φόρτωνε σε ένα αμαξάκι και τα πουλούσε στην πόλη αλλά και στα περίχωρα.

Σύντομα οι δουλειές μεγάλωσαν και ο Νικόλαος Πίτσος έβαλε στην εταιρία και τα τέσσερα από τα τρία αγόρια του αδελφού του. ‘Άλλαξαν δύο φορές στέκι καταλήγοντας στους Αμπελόκηπους όπου έστησαν ένα μικρό εργοστάσιο. Έφτιαχναν και προϊόντα για τον στρατό.

Περιττό να συνεχίσω την αφήγηση. Βρίσκεται όλη στην αυτοβιογραφία του. Το βασικό στοιχείο είναι το πόσο δημιουργικοί ήταν αυτοί οι άνθρωποι και πως από το τίποτα κατασκεύαζαν πράγματα. Ο Απόστολος Πίτσος ήταν ο πρώτος γλωσσομαθής της οικογένειας – είχε φοιτήσει στη Γερμανική Σχολή. Ταξίδεψε και έμεινε στην Γερμανία όπου μαθήτευσε κοντά σε σπουδαίους μαστόρους και έμαθε τις τεχνικές τους.

Η Γερμανία άφησε την σφραγίδα της επάνω του. Το μυαλό του δούλευε με σύστημα τευτονικό. Και στην τεχνολογία, αλλά και στις τέχνες.

Ήταν ένας πρωτεϊκός άνθρωπος. Άκουσε κάποτε το κοντσέρτο για βιολί του Μπετόβεν και αποφάσισε πως ήθελε να το παίξει ο ίδιος. Αγόρασε βιολί, πήρε μαθήματα και έφτασε στο σημείο που ήθελε.

Όταν μετά από πολλά χρόνια αποφάσισε να πουλήσει την εταιρία του οι Γερμανοί τεχνικοί και επιστήμονες που ήρθαν να την ελέγξουν έμειναν άναυδοι. Τόσο σωστά σχεδιασμένη και τόσο λειτουργική εταιρία ούτε στην πατρίδα τους δεν είχαν – μου εξομολογήθηκαν.

Από τη δική του γενιά των βιομηχάνων – που ξεκίνησε την βιομηχανοποίηση της Ελλάδας - ήταν ο μόνος τεχνικός. Ο Γεώργιος Δράκος (της Izola) τον θαύμαζε. «Αυτός τα κάνει όλα μόνος του», μου έλεγε. Ήταν η εποχή που Πίτσος, Ιζόλα, Εσκιμό άλλαξαν την μορφή του ελληνικού νοικοκυριού.

Η πρώτη μας επαφή ήταν η θάλασσα. Ο Πίτσος είχε αγοράσει ένα αμερικάνικο σκάφος Bertram μικρό αλλά πολύ γρήγορο, που σε μία μέρα σε πέταγε στην άλλη άκρη του Αιγαίου. Μαζί με τον (επίσης απόντα πια) Χαράλαμπο Βελλή, πρόεδρο του Κολλεγίου και γαμπρό του Απόστολου, κάθε  Σαββατοκύριακο γυρίζαμε το πέλαγος. Πολύ αργότερα αποφάσισε να μου αναθέσει την διαφήμιση της εταιρίας του, πράγμα που μας έφερε ακόμα πιο κοντά.

Ένας σπάνιος άνθρωπος. Σκληρός αλλά και τρυφερός, ήταν από αυτούς που άλλαξαν την ζωή της χώρας του.