Γράμμα σε νέο ποιητή

Τελικά το διέπραξες. Η συλλογή σου έφθασε, μαζί με το βιβλίο ενός 60άρη συναδέλφου σου. («Νέος ποιητής» κι αυτός – μόνο που άργησε 45 χρόνια να ανοίξει το συρτάρι του και δημοσιεύει τώρα τα πρωτόλεια).

Γιατί βιάστηκες; (Στον άλλο δεν λέω τίποτα – είναι ασυγχώρητος). Τα ποιήματά σου δεν είναι για πέταμα – αλλά δεν φέρνουν κάτι καινούργιο. Δεν ξέρω αν και πότε θα βρεις την δική σου φωνή, αλλά προς το παρόν βρίσκεσαι στο στάδιο της «δημιουργικής μίμησης».

Εκατοντάδες συλλογές νέων δημοσιεύονται κάθε χρόνο στη χώρα μας (και μετά λένε πως δεν υπάρχει ανάκαμψη!). Ανάμεσά τους κάπου κρύβεται κι ο μελλοντικός Ελύτης. Το επίπεδο είναι ασυνήθιστα υψηλό.

Όμως πολλές από αυτές κάποτε θα θεωρηθούν (κι από εσάς τους ίδιους)  «νεανικά αμαρτήματα» και θα αποκρύπτονται επιμελώς. Σχεδόν όλοι οι νέοι άνθρωποι περνάνε από μία «ποιητική φάση» στην εφηβεία ή μετά. Είναι κάτι σαν τις παιδικές ασθένειες… Αναπόφευκτες.

Βέβαια, οι αυτό-εκδόσεις ποιημάτων κινητοποιούν τον εκδοτικό κλάδο. Από την άποψη αυτή είναι παραγωγικές και ενισχύουν την εθνική οικονομία. Φυσικά, για την οικονομία πολύ καλύτερα θα ήταν αν, αντί ποιητικών συλλογών, ήμασταν πρώτοι σε παραγωγή ηλεκτρονικών συσκευών, που πωλούνται και εξάγονται, βελτιώνοντας και το εμπορικό ισοζύγιο. Αλλά τι να κάνουμε; Μοίρα μας είναι η λυρική έξαρση. (Το βλέπουμε και στα συλλαλητήρια). 

Έγραψα πριν για «αυτό-έκδοση». Πολύ σπάνια εκδότης θα χρηματοδοτήσει ποιητική συλλογή (εκτός και αν ονομάζεστε Δημουλά). Και δικαίως: οι νέες συλλογές δεν πουλάνε – ούτε καν φτάνουν στα βιβλιοπωλεία (δεν υπάρχει χώρος). Διακινούνται δι’ αλληλογραφίας.  Άρα αυτοχρηματοδότηση. (Συνήθως, συνεισφέρει η οικογένεια).

Εδώ υπεισέρχονται μερικοί εκδότες που έχουν μεταβάλλει αυτή την ανάγκη των νέων σε βιομηχανία. Προσφέρονται (έναντι αξιοπρεπούς τιμήματος) να εκδώσουν τα ποιήματα, ακόμα και να τα στείλουν: σε όλον π. χ. τον κατάλογο των μελών της Εταιρίας Συγγραφέων. 

Φυσικά αυτοί θα σας πουν ότι τα ποιήματά σας είναι εξαιρετικά: μία αποκάλυψη! Μη τους ακούτε. Το συμφέρον τους φροντίζουν.

Αντίθετα: βρείτε έναν καλό ποιητή ή αυστηρό κριτικό και πάρτε την γνώμη του – πριν  προχωρήσετε. Κάνετε τις αλλαγές ή τις περικοπές που θα σας προτείνει. Μην ξεχνάτε: το σημαντικότερο ποίημα του 20ου αιώνα, η «Έρημη Χώρα» του Έλιοτ, πετσοκόφτηκε ανηλεώς από τον Έζρα Πάουντ, στον οποίο είχε σταλεί ως δακτυλόγραφο. Αυτό που διαβάζουμε τώρα, είναι ό,τι απόμεινε.

Δεν χρειάζεται να κάνετε παρουσίαση του βιβλίου. Λίγα αποφέρει. Και στα αντίτυπα που ταχυδρομείτε, προσθέστε μία ηλεκτρονική διεύθυνση. Ενισχύει τις (μικρές) πιθανότητες να πάρετε κάποια απάντηση.

Ο δρόμος είναι δύσβατος. Θέλει επιμονή και υπομονή. Ποιος ξέρει όμως; Μπορεί σε μερικά χρόνια να μπείτε στον κατάλογο των «αγαπημένων βιβλίων» του Χαράλαμπου Γιαννακόπουλου («Το εικοσιτετράωρο ενός αναγνώστη»). Παρόλο που τα γούστα του στην ποίηση είναι παράξενα: Προτιμάει τον Κώστα Ουράνη, από τον Καβάφη, τον Σεφέρη, τον Σολωμό, τον Κάλβο και τον Καρυωτάκη, τους οποίους ούτε καν αναφέρει… 

Συνεχίστε πάντως νέοι ποιητές! Η Ελλάδα βουλιάζει – αλλά, τουλάχιστον, το κάνει τραγουδώντας!

Το Doncat δημοσιεύεται κάθε Κυριακή - στο "Βήμα".

Τα δέκα θανάσιμα σφάλματα.

Ένας ξένος ανταποκριτής μου ζήτησε να του καταγράψω τα βασικά αίτια της Ελληνικής κρίσης. Του απάντησα ότι και οι πλέον ειδικοί ερίζουν περί αυτών, αλλά αν θέλει την γνώμη ενός απλού πολίτη, μπορώ να του την γράψω σε ένα κομμάτι χαρτί. Το έκανα και μετά σκέφθηκα πως θα ήταν ενδιαφέρον να το ανεβάσω και στο μπλογκ μου, σαν αφορμή για συζήτηση και (αναπόφευκτους) καυγάδες.

Πιστεύω πως οι πολιτικοί μας φέρουν την κύρια ευθύνη – και ιδιαίτερα οι πρωθυπουργοί (πρωθυπουργοκεντρικόν σύστημα, γαρ). Οι πέντε τελευταίοι πρωθυπουργοί της χώρας συμμερίζονται τις ευθύνες για την Κρίση με αύξουσα κλίμακα – ο τελευταίος ήταν ο χειρότερος όλων. 

Περιέργως, ο μόνος πολιτικός που έκανε κάτι θετικό και χρήσιμο, ήταν ο ελάχιστα δημοφιλής αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης Ευάγγελος Βενιζέλος, στον οποίο χρωστάμε μία σημαντική απομείωση του χρέους. Για την επιτυχία του αυτή, βρέθηκε σχεδόν εκτός ενεργού πολιτικής.

Τα δέκα θανάσιμα σφάλματα:

1.   Η εμμονή Σημίτη να μας βάλει στην Ευρωζώνη. Η Ελλάδα δεν ήταν έτοιμη για το ευρώ – δεν ήταν σε θέση να το διαχειριστεί. Το αξιοποίησε μόνο σαν πηγή φτηνού δανεισμού που οδήγησε στο 2.

2.   Η διόγκωση των δημοσίων εξόδων και ο υπερδανεισμός επί Κώστα Καραμανλή. Εκεί έγινε η μεγαλύτερη ζημιά.

3.  Η αδυναμία του Γιώργου Παπανδρέου το 2009 να καταλάβει αμέσως την οικονομική κατάσταση της χώρας. Αμέριμνος μοίραζε χρήματα αντί να αντιδράσει αστραπιαία.

4.    Ο «ανένδοτος αγώνας» του Σαμαρά («Ζάππεια», κλπ.) εναντίον του Μνημονίου που ξεκίνησε το αντι-μνημονιακό μύθευμα και την άποψη πως τα Μνημόνια είναι αιτία και όχι σύμπτωμα της Κρίσης.

5.      Η αφέλεια των δανειστών να επιβάλλουν με εντολές τις μεταρρυθμίσεις, χωρίς πρώτα να πείσουν για την χρησιμότητα και την αναγκαιότητά τους και χωρίς να επιβλέψουν την εφαρμογή τους.

6.      Η εγκληματική λιποταξία του Φώτη Κουβέλη από την προεδρική εκλογή.

7.      Ο άκρατος λαϊκισμός και η ασύδοτη ψευδολογία των υποσχέσεων Τσίπρα.

8.      Το τραγικό εξάμηνο των ακροβασιών Βαρουφάκη, που μας στοίχισε 80 δις.

9.      Το ακόμα πιο τραγικό ακατανόητο δημοψήφισμα και η επακολουθήσασα (σωτήρια;) κωλοτούμπα.

10.  Τα capital controls, που ένας Θεός ξέρει πόσο ακόμα θα παραταθούν.

Πάνω από όλα όμως φταίει: Η ευπιστία, συναισθηματική φόρτιση, ανωριμότητα και έλλειψη κριτικής σκέψης του Ελληνικού λαού, που έφτασε στο σημείο να εμπιστευθεί και να ψηφίσει ανίδεους, ανίκανους και ανώριμους πολιτικούς οι οποίοι διέπραξαν όλα τα παραπάνω σφάλματα. Εξαιρώ τον Σημίτη: ήταν καλός πρωθυπουργός – αλλά με το ευρώ άνοιξε την πόρτα της κόλασης για τον επόμενο.

Λυπάμαι αλλά δεν μπορώ να συνταχθώ με την άποψη της συντριπτικής πλειοψηφίας (μέχρι και 80%!) των Ελλήνων, ότι η κρίση είναι αποτέλεσμα συνέργειας και συνωμοσίας των εχθρών της Ελλάδας, που την φθονούν για την ένδοξη ιστορία της και επιβουλεύονται τα αμύθητα πλούτη του ελληνικού εδάφους και υπεδάφους. Αλίμονο! Είναι γνωστό πως οι Έλληνες συνηθίζουν να μεταθέτουν σε τρίτους τις ευθύνες, για ό,τι δυσάρεστο τους συμβαίνει.

Όσο για «τα αμύθητα πλούτη του ελληνικού εδάφους και υπεδάφους» είναι ένας από τους πολλούς Ελληνικούς μύθους. Μακάρι να αποδειχθεί κάποτε σωστός!

(Το doncat ανανεώνεται κάθε Κυριακή και δημοσιεύεται παράλληλα στην εφημερίδα "Το Βήμα").

Μακεδονικό – 26 χρόνια

Ξαναδιαβάζω τα άρθρα που δημοσίευσα το 1992 και 93 για το περίφημο «όνομα». Και απορώ που η συζήτηση γι αυτό συνεχίζεται σήμερα με τους ίδιους όρους. Διάφοροι προτείνουν ονόματα…

Μα δεν έχει κανείς καταλάβει πως το θέμα έχει κλείσει; Το όνομα πια καθιερώθηκε και είναι αυτό που δεν θέλαμε. Και όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων, θα παραμείνει. Σιγά το contra omnes! Σιγά μην αλλάξουν  παγκόσμια όλοι οι χάρτες, οι εγκυκλοπαίδειες, οι γεωγραφίες. Μακεδονία θα την λένε, όπως εμάς μας λένε Γραικία (Greece, Grèce, Griechenland) κι ας προσπαθούμε δεκαετίες τώρα να καθιερώσουμε το Hellas. (Πολύ σωστά το παρατήρησε ο Γιάννης Μαρίνος στο περασμένο «Βήμα»). Το πολύ-πολύ, σε μερικές αναφορές, αν καταλήξουμε στο «Βόρεια Μακεδονία», να μπαίνει ένα Β. μπροστά στο επάρατο.

Μεγαλύτερη εθνική ανοησία από τον χειρισμό αυτού του θέματος, δεν υπήρξε στην Ελληνική ιστορία. Μας έδωσαν την λύση έτοιμη (πακέτο Πινέιρο) κι εμείς την απορρίψαμε υπερηφάνως. ΤΟΤΕ ήταν ο καιρός,  μόλις εμφανιζόταν το νέο κράτος, να γραφτούν εξ’ αρχής οι χάρτες, οι γεωγραφίες, οι εγκυκλοπαίδειες. Ουρανομήκης, η ηλιθιότης των υπευθύνων. Νόμιζαν ότι ο χρόνος δουλεύει για μας – ενώ ήταν σαφές ότι ήδη συνέβαινε το αντίθετο.

Μπερδέψαμε (κι εξακολουθούμε να μπερδεύουμε) μία γεωγραφική περιοχή, με ένα έθνος. Το έθνος μας ονομάζεται Ελλάδα. Αυτό δεν το αμφισβήτησε κανείς.  Έγραφα το 1992: «Προσωπικά δεν θα μου άρεσε (ιστορικοί και αισθητικοί λόγοι) να χρησιμοποιούσαν τα Σκόπια τον όρο "Μακεδονία". Αλλά λογικά και νομικά δεν είναι εύκολο να τους απαγορευθεί. 'Όταν μάλιστα ανεχθήκαμε ήδη αυτήν την ονομασία επί δεκαετίες. (Από το 1946 υπήρχε `Ομόσπονδη Δημοκρατία της Μακεδονίας' με `μακεδονική' γλώσσα αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ). Και σίγουρα δεν θα το πετύχουμε με συλλαλητήρια ή με μποϋκοτάζ – που μάλλον αντίθετη επίδραση θα έχουν».

Και το 1993: «'Όλα αυτά ανήκουν  στην  ιστορία.  Η  Μακεδονική  Αυτοκρατορία κατακτήθηκε από   τους  Ρωμαίους,  ένας-ένας  οι  επίγονοι κατέρρευσαν.  Οι Μακεδόνες του Αλέξανδρου σκόρπισαν.  Ο  χώρος  όπου έζησαν αρχικά, έγινε Ρωμαϊκή επαρχία.  Ήδη, δηλαδή,  από τότε,  η  λέξη  Μακεδονία  ήταν  γεωγραφικός  κι όχι εθνοτικός προσδιορισμός.   Τεράστιες  μετακινήσεις  λαών   άλλαξαν   και ξανά άλλαξαν την σύνθεση του πληθυσμού.  Το μίγμα  ήταν  πλούσιο και  ποικίλο.  'Έτσι έφτασε η λέξη «Μακεδονία» στις ευρωπαϊκές κουζίνες  να  σημαίνει  την  ετερόκλιτη   σαλάτα   φρούτων,  ή λαχανικών.  Και ο ποιητής Auden να γράφει σε ένα ποίημα του 1946:  "The earth would soon, did Hermes run it,  /  Be like the Balkans". («Αν ο Ερμής κυβερνούσε τη γη, γρήγορα θα γινόταν σαν τα Βαλκάνια»).

Και μετά ήρθαν το «μακεδονικό ζήτημα»,  οι μακεδονικοί πόλεμοι – κάποτε, τέλος πάντων, η περιοχή αυτή μοιράστηκε στα τρία. Έτσι γράφουν και τα σχολικά μας βιβλία. Οι πληθυσμοί μετακινήθηκαν, έγιναν  πιο  ομοιογενείς.  Μετά από ογδόντα χρόνια τα πράγματα μοιάζουν ξεκάθαρα.  Άλλωστε οι περιοχές παίρνουν  την  εθνική ταυτότητα αυτών που τις κατοικούν.  Η Ελληνική Μακεδονία είναι Ελληνική, όχι λόγω Μεγαλέξανδρου, Βεργίνας,  Αριστοτέλη, κλπ.  – αλλά  διότι κατοικείται από Έλληνες.  (Αλλιώς θα έπρεπε και η Σικελία – Magna Grecia – να είναι Ελληνική)».

Από τότε, η δημοσιευμένη πρότασή μου ήταν «Βόρεια» ή «Άνω Μακεδονία». Το τι άκουσα δεν λέγεται. Οχετός ύβρεων περιέλουσε τον «προδότη», τον «αρνησίπατρη». Οι πωλήσεις των βιβλίων μου κατέρρευσαν.

Μετά από είκοσι έξη χρόνια, ή δικαίωση είναι ένα πιάτο που δεν τρώγεται πια. Τόσο κρύο.

(Ta άρθρα του 1992 και 1993, περιλαμβάνονται στο βιβλίο μου «Απολογία ενός Ανθέλληνα», 1997).

Από τον Επιμενίδη στον Τρότσκι

Παραμονή Πρωτοχρονιάς σε φιλικό σπίτι. Η χαρτοπαιξία κομμένη, κατ’ απαίτηση των κυριών. Μένει η πολιτική συζήτηση.

Ένας έθιξε το όνομα του ακατανόμαστου γείτονα, (χάρμα η «Μαρδακία!») άλλος μόλις είχε ακούσει για τον έξαλλο Ραβίνο. Κάποιος θυμήθηκε την Μποφίλιου.

Α! είπε ο φιλόσοφος της παρέας, η Μποφίλιου μου θύμισε τον Επιμενίδη.

Ποιος ήταν ο Επιμενίδης; Ρώτησε η παρέα.

«Η Μποφίλιου δήλωσε ότι «η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μία δικτατορία». Η φράση αυτή είναι σαν το περίφημο λογικό παράδοξο του Επιμενίδη. Το οποίο ακόμα παραμένει άλυτο. Ούτε οι πιο ψαγμένες αναλύσεις μαθηματικής λογικής δεν το έχουν επιλύσει.

»Τι είχε πει (κατά την παράδοση) ο Επιμενίδης ο Κρης; Τρεις φοβερές λέξεις. «Πας Κρης ψεύστης». Προσοχή όμως: εφόσον ο Επιμενίδης ήταν Κρης, έλεγε ψέματα. Άρα ο κάθε κρητικός ήταν ειλικρινής – και ο Επιμενίδης έλεγε την αλήθεια. Άρα…

»Τι σχέση έχει με αυτό το παράδοξο η φράση της Μποφίλιου; Μα και εδώ έχουμε αυτόματη αντίφαση και αυτοαναίρεση. Από τη στιγμή που ζεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση και λες δημόσια πως είναι δικτατορία, έχεις ήδη αποδείξει ότι δεν είναι. Διότι σε οποιαδήποτε πραγματική δικτατορία αρθρώσεις μία τέτοια φράση, ούτε ακούγεται, ούτε δημοσιεύεται – κι εσένα σε τρώει το σκοτάδι.

»Όμως η καλή μας τραγουδίστρια, εκτός από μερικά αιχμηρά σχόλια στο Ιντερνετ, άλλες συνέπειες δεν υπέστη. Άρα μάλλον ζει σε μία περιοχή του πλανήτη που σέβεται την ελευθερία του λόγου και πολλά άλλα ανθρώπινα δικαιώματα. Κι αυτό το πολίτευμα, «δικτατορία» δεν το λες.

«Σκέψου τώρα να πας σε μία πραγματική δικτατορία – π. χ. Βόρεια Κορέα – και να πεις τέτοια πράγματα…» σχολίασε κάποιος.

«Είπε και άλλα η λαλίστατη», συνέχισε ο φιλόσοφος. «Όπως, ότι είναι Τροτσκίστρια.

»Ανέκαθεν με ενοχλούσαν οι πιστοί που δεν γνωρίζουν την πίστη τους. Π. χ. οι χριστιανοί που σταυροκοπιούνται, χωρίς να έχουν ποτέ διαβάσει την «Επί του Όρους Ομιλία». Όσο για τον Τρότσκι, η μόνη φράση του που επαληθεύτηκε ιστορικά ήταν αυτή που απεύθυνε στους Μενσεβίκους στις 25 Οκτωβρίου του 1917: «Τώρα ανήκετε στον σκουπιδοτενεκέ της Ιστορίας». Εκεί πλέον ανήκουν και όλοι οι θεωρητικοί της μεγάλης επανάστασης, που ονειρεύεται η ωραία Νατάσα…

»Στα φοιτητικά μου χρόνια, όταν σπούδαζα στην Δυτική Γερμανία, είχαμε διαπιστώσει πως οι Ανατολικοί λογόκριναν ακόμα και τον Μαρξ! Στις εκδόσεις του που αγοράζαμε λόγω φθήνιας (δεν υπήρχε ακόμα το Τείχος) έλειπαν φράσεις. Ας αφήσουμε που ένα από τα πιο σημαντικά βιβλία του, τα «Χειρόγραφα» του 1844, ήταν μόνιμα σε έλλειψη στα Ανατολικά βιβλιοπωλεία (δεν ήταν πολύ …ορθόδοξο). Αντίθετα τα βιβλία των ντόπιων απαράτσικ  προσφέρονταν τζάμπα και άφθονα. (Όταν ξαναπήγα, το 1987, τα έργα του Χόνεκερ, χρυσόδετα, κάλυπταν ολόκληρο τοίχο με ράφια).

»Αυτό θα πει δικτατορία, αγαπητή Νατάσα. Να λογοκρίνεις και την δική σου Βίβλο. Πολλά στραβά έχει η Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά είναι ένας από τους ελάχιστους χώρους στον κόσμο όπου γίνονται σεβαστά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Λένε οι φίλοι σου στο ΚΚΕ (το οποίο ψηφίζεις) ότι αυτή είναι απλώς η επιφάνεια, ενώ στη βάση συνεχίζεται η εκμετάλλευση και καταπίεση του λαού. 

Ξεχνάνε να πούνε, πως στα καθεστώτα τα οποία νοσταλγούν και η εκμετάλλευση συνεχιζόταν (ακόμα χειρότερη: ρώτα για την «νομενκλατούρα») και η καταπίεση με πλήρη ανελευθερία. Μια φράση σαν τη δική σου οδηγούσε κατευθείαν στα Γκούλαγκ. Ως τώρα, κομμουνισμός και δημοκρατία δεν συνυπήρξαν ποτέ».

«Και ένα υστερόγραφο», έκλεισε την δημηγορία του ο φιλόσοφος: «Ας μην ξαναπεί στους συντρόφους εκεί, ότι είναι τροτσκίστρια. Ο Στάλιν (τον οποίο αποκατέστησαν) έβαλε τον Μερκαντέρ να δολοφονήσει τον Τρότσκι. Όπως άλλωστε εκκαθάρισε και όλους τους άλλους ηγέτες της επανάστασης…».