Το αριστούργημα

Από τότε που έμαθα να διαβάζω, ήθελα να γίνω συγγραφέας. Νομίζω ότι φταίει ο Ιούλιος Βερν. Τον διάβαζα στις παλιές καθαρευουσιάνικες εκδόσεις του Σιδέρη – σε μεγάλο σχήμα και με τις πρωτότυπες χαλκογραφίες. Σε κάθε βιβλίο, απέναντι από την σελίδα του τίτλου, υπήρχε το πορτρέτο του Βερν. Επιβλητικός, με την τεράστια γενειάδα του, έμοιαζε με τον Παντοκράτορα στις εκκλησίες. Γύρω από το πρόσωπό του, σε μικρές στρογγυλές βινιέτες, ήταν σκηνές από τα πιο γνωστά του μυθιστορήματα – όλος ο κόσμος που είχε πλάσει. Και σε αυτό μου θύμιζε το Θεό.

Ήθελα λοιπόν κι εγώ να γίνω δημιουργός κόσμων. Το πρώτο μου μυθιστόρημα, περιπετειώδες και φαντασιακό, το δημοσίευσα μαθητής στο Γυμνάσιο σε ένα περιοδικό του «Ερυθρού Σταυρού Νεότητος».  Ήταν και το τελευταίο (δεν ξανάγραψα μυθιστόρημα) και έμεινε ημιτελές.

Θα πείτε: συγγραφέας χωρίς μυθιστόρημα; Οι πιο πολλοί ταυτίζουν τις δύο έννοιες. Κι όμως γίνεται. Υπάρχει η ποίηση, τα σύντομα πεζά, το δοκίμιο, η σάτιρα... Κάποια στιγμή άφησα και την προσοδοφόρο δουλειά μου, για να αφοσιωθώ στο γράψιμο.

Όπως κάθε συγγραφέας, σε όλη μου τη ζωή προσπαθούσα να γράψω το Μεγάλο μου Έργο, το Magnum Opus, το Αριστούργημα.

Τι είναι το Αριστούργημα; Είναι μία φαντασιακή κατασκευή. Στην ιδανική (αλλά θεωρητική) περίπτωση είναι το έργο που μόλις κυκλοφορήσει θα κάνει τους κριτικούς να παραληρούν, τους άλλους συγγραφείς να πρασινίσουν από ζήλεια, το κοινό να εκστασιάζεται, τους βιβλιοπώλες να πουλάνε ντάνες ολόκληρες και τους μεταφραστές να ιδρώνουν. Κυρίως θα είναι ΤΟ έργο που θα ξεπεράσει τη φθορά και θα επιβιώσει για πάντα. Περιττό να πω ότι θα σάρωνε  και  τα βραβεία: από τα Κρατικά μέχρι το Νόμπελ.

Φυσικά μία τέτοια συγκυρία είναι από σπάνια ως αδύνατη. Τα περισσότερα βιβλία που σήμερα χαρακτηρίζουμε αριστουργήματα, είτε παραγνωρίστηκαν στην εποχή τους, είτε ανακαλύφτηκαν μετά το θάνατο του συγγραφέα. Άλλα ήταν «δεύτερα», έργα που ο δημιουργός τους δεν εκτιμούσε. Μερικά,  που δοξάστηκαν ως αριστουργήματα, ξεχάστηκαν σύντομα. Τον ποιητή που πήρε το πρώτο Νόμπελ λογοτεχνίας, δεν τον διαβάζει κανείς.

Τι έχει  μείνει από το παιδικό όραμα;  Μετά από 61 βιβλία, μόνον η απόλαυση της γραφής. Το τελικό αποτέλεσμα, η οριστική κρίση μετατίθεται στο απώτερο μέλλον. Και στην απίθανη περίπτωση που έγραψα το αριστούργημα, δεν θα το μάθω ποτέ.

Τι νόημα έχει ένας ουρανός...

...χωρίς σύννεφα;

Είναι βαρετός όσο ένα γαλάζιο κενό.

Γι αυτό χθες πήρα την μηχανή μου και ανέβηκα στα Τουρκοβούνια. Μαζί με το φθινόπωρο είχαν έρθει τα σύννεφα.

Και τράβηξα αυτή τη φωτογραφία που έχει όλες τις αποχρώσεις του φωτός και του σκότους.

Ποιητές του φθινοπώρου

Λίγα πράγματα πια έρχονται στην ώρα τους, αλλά το φθινόπωρο εφέτος έφτασε με ακρίβεια ελβετικού τρένου. Η 21^η Σεπτεμβρίου, φθινοπωρινή ισημερία,  επίσημη ημερομηνία έναρξης της τρίτης εποχής, αναγγέλθηκε με – τι άλλο – ένα πρωτοβρόχι.
  

«Με την πρώτη σταγόνα της βροχής, σκοτώθηκε το καλοκαίρι».

Υπερβολές, Οδυσσέα Ελύτη. Έχουμε ακόμα πολύ θέρος μπροστά μας – τουλάχιστον ως τον Αη Δημήτρη και το «μικρό καλοκαιράκι» του. Αλλά κάθε εδομάδα το φθινόπωρο θα κερδίζει έδαφος. Χαμηλότερη θερμοκρασία, μικρότερη μέρα, λιγότερο φως.

Οι φίλοι μου στην Αυστραλία υποδέχονται την άνοιξη. Εμείς, αν κρίνω από τις ειδήσεις, μπαίνουμε σε βαρύ χειμώνα. Περικοπές, χρεοκοπία, CDS και spreads. Για το φθινόπωρο θα μιλάμε τώρα;

Κι όμως είναι εκεί οι εποχές, και η φύση  δεν ασχολείται με τις έγνοιες των ανθρώπων. Ξετυλίγει τα δικά της πανοράματα: ηλιοβασιλέματα, τυφώνες και θύελλες, καταιγίδες και ανέμους, ηλιοφάνεια και γαλήνη. Καμιά φορά ρίχνει ένα σεισμό για να μας θυμίσει πόσο ασήμαντοι είμαστε.

Παλιά το φθινόπωρο ήταν η εποχή των μελαγχολικών ποιητών. Που αγαπούσαν φθίνουσες δέσποινες όπως τις ήθελε ο Αχιλλέας Παράσχος: «Με είκοσι φθινόπωρα, με άνοιξιν καμίαν».

Ο Ρομαντισμός πέρασε. Κανείς δεν διαβάζει πια Παράσχο (δίκαια – κι ας του έχουν χαρίσει τόσους δρόμους). Αλλά άδικο να μην διαβάζει κανείς Χατζόπουλο, Πορφύρα, Τέλλο Άγρα, Μαλακάση, Παπαντωνίου. (Αχ, εκείνη η φθινοπωρινή «Γυναίκα στο Πάρκο» με τον υπέροχο στίχο: «…θάλασσα του ανεκπλήρωτου που τόσα μου κρατεί»).

Κι ο μοναχικός Λαπαθιώτης έγραψε ένα «Τραγούδι το φθινόπωρο». Τελειώνει έτσι:

Σ΄ αγάπησα φθινόπωρο, την ώρα που τα φύλλα
πέφτουν κι αφήνουν τα κλαριά, κι είναι τα βράδια μόνα.
Μ’ αλήθεια να σ’ αγάπησα – ή μην είν’ η ανατριχίλα
του ερχόμενου χειμώνα;

60 χρόνια φιλία και δύο αφιερώσεις

Δέκα χρόνια από την ημέρα που - κατάπληκτοι - αποχαιρετίαμε τον Μιχάλη Δερτούζο. Κατάπληκτοι γιατί ο Μιχάλης ήταν η ίδια η ζωή και μας φάνηκε αδιανόητο να πεθάνει στην δεύτερη εφηβεία του.

Νέο θέλω να τον θυμάμαι!

 Όχι μόνο κατάπληξη αλλά και αγανάκτηση νιώθαμε όλοι.

Το ποιος ήταν ο Μιχάλης δεν χωράει σε ένα blog. Δεκαετίες στην πιο κομβική θέση της παγκόσμιας πληροφορικής - διευθυντής του εργαστηρίου επιστήμης υπολογιστών στο φημισμένο ΜΙΤ, έχει σμιλέψει το παρόν και το μέλλον μας. Περισσότερα εδώ: http://www.csail.mit.edu/Michael_Dertouzos. Ήταν ένας μεγάλος επιστήμονας, ένας καταπληκτικός δάσκαλος και ένας ζεστός και τρυφερός άνθρωπος (με διαβολική αίσθηση του χιούμορ).

Είχα την τύχη να τον ζήσω ως συμμαθητής και φίλος. Κι ενώ θεωρητικά περπατούσαμε προς αντίθετες κατευθύνσεις (εκείνος στο "πρακτικό" τμήμα, εγώ στο "κλασικό", εκείνος σπούδασε ηλεκτρολόγος μηχανολόγος κι εγώ φιλοσοφία) είχαμε κοινά ενδιαφέροντα. Εγώ έβλεπα την τεχνολογία σαν μία πνευματική και δημιουργική διάσταση του ανθρώπου, εκείνος προπαθούσε να της δώσει μία πιο ανθρώπινη υπόσταση, να την φέρει πιο κοντά στη ζωή.



Το κοινό μας ενδιαφέρον φαίνεται σε δύο αφιερώσεις του Μιχάλη που, πέρα από την φιλία του, οριοθετούν και την πορεία του από το τέχνημα στον άνθρωπο. Στο προτελευταίο του βιβλίο έγραψε:

Και στο τελευταίο ολοκλήρωσε:

Στη βιβλιοθήκη μου αυτά είναι πολύτιμα κειμήλια.

Είχαμε μαζευτεί εχτές, παλιοί φίλοι και συμμαθητές και η γλυκιά Κάθυ, σύντροφός του, και μιλούσαμε ώρες γι αυτόν. Όσα και να λέγαμε, αυτόν τον τεράστιο (από κάθε άποψη) άνθρωπο, ήταν αδύνατο να τον χωρέσουμε κάπου...

By public request

Τα γατάκια μάζεψαν περισσότερους επισκέπτες από όλα τα θέματα του blog. Κατά γενική παράκληση προσθέτω άλλες δύο φωτογραφίες:

Ανερχόμενη τίγρη... ή μάλλον λεοπάρδαλη (αυτή ανεβαίνει στα δέντρα)..

Με εμπιστοσύνη, τρόμο και απορία, μπροστά σε ένα κόσμο όλο θαύματα και απειλές... 

Θα το φάω όλο!

Νέες αφίξεις στα Κιούρκα. Παρόλες τις συνεχείς στειρώσεις μία επισκέπτρια γάτα εμφάνισε δύο μικρούτσικα γατάκια που παλεύουν από τώρα για την επιβίωση. Όταν βγαίνει το κοινό συσσίτιο, ορμάνε και διώχνουν γάτους εικοσαπλάσιους σε μέγεθος, ενώ αγκαλιάζουν το πιάτο για να δείξουν ότι τους ανήκει...

Είναι η νέα ζωή που ήρθε να δώσει καινούργια κίνητρα στους κουρασμένους εμάς. Δεν ξέρουν από Κρίση αυτά. Πεινάνε!

Ο Ποιητής της Τεχνολογίας

Ο Steve Jobs είναι το αντίθετο του μάρκετινγκ.

Τι κάνει το μάρκετινγκ; Ερευνά την αγορά, ρωτάει τους καταναλωτές για τις ανάγκες τους, οργανώνει ποσοτικές και ποιοτικές έρευνες, δοκιμάζει πρότυπα μοντέλα των προϊόντων σε χρήστες για να δει τις αντιδράσεις τους και να διορθώσει συνακόλουθα το τελικό προϊόν.

Τίποτα από αυτά δεν έκανε ο Jobs. Σε μία εποχή που οι μεγάλες εταιρίες ξοδεύουν τόσα εκατομμύρια για έρευνα, αυτός σχεδίαζε τα προϊόντα του μέσα στο νου του. Οραματιζόταν. Όταν του μιλούσαν για έρευνα απαντούσε: «μα οι καταναλωτές δεν ξέρουν τι θέλουν».

Και πραγματικά: ποιος ήξερε ότι χρειάζεται μία ταμπλέτα, ένα iPhone ή μία οθόνη με εικονίδια και ποντίκι; Ποιος φαντάστηκε ποτέ ένα χώρο σαν το iTunes που περιέχει όλη την μουσική στον κόσμο, έτοιμη να την αγοράσεις και να την απολαύσεις με ένα κλικ;

Όλα αυτά τα οραματίστηκε και τα υλοποίησε ο Jobs με τρόπο τέλειο. Γιατί κι όταν κάτι το είχαν εφεύρει άλλοι, πριν από αυτόν, του έδινε νέα μορφή και τρόπο χρήσης που το έκανε μοναδικό. Το iPod δεν ήταν το πρώτο ΜΡ3 – πριν από αυτό είχα ήδη τέσσερεις άλλες συσκευές συμπιεσμένης μουσικής. Αλλά μόνο με το iPod συνειδητοποίησα και εγώ και ο κόσμος τι θα πει διαχείριση φορητής μουσικής. Σε δύο χρόνια κέρδισε την αγορά.

Κι έπειτα αυτή η λατρεία του στην φόρμα – την ομορφιά… Από την Lisa και τον πρώτο Mac ήδη φαινόταν πως ο Jobs έβλεπε κάθε προϊόν σαν έργο τέχνης. Μετά την επάνοδό του στην Apple έσμιξε με τον Jonathan Ive, τον ιδιοφυή chief designer της Apple που συνέχισε την μεγάλη παράδοση της Braun της δεκαετίας του 50-60. Ο Ive προλογίζει και το βιβλίο για τον Dieter Rams της Braun, τον μεγαλύτερο σχεδιαστή βιομηχανικών προϊόντων του 20^ου αιώνα, και παραδέχεται ότι ακολουθεί τις αρχές του.

Το πρώτο δείγμα της συνεργασίας Jobs-Ive ήταν το iMac (1998) που άλλαξε με χρώμα τον κόσμο των υπολογιστών. Κι έπειτα ακολούθησε όλη η σειρά των i-προϊόντων που γοήτευσαν και γοητεύουν εκατομμύρια ανθρώπους σε όλη τη γη. Η λειτουργικότητα έγινε τέχνη – και η τέχνη λειτουργία. Και ο Jobs, ποιητής της τεχνολογίας.

Κι αυτόν τον άνθρωπο τον έδιωξαν από την Apple κάτι γραφειοκράτες που μετά βούλιαξαν την εταιρία. Τον κατηγόρησαν πως ήταν εγωιστής, μονομανής, νάρκισσος, υπερόπτης, αυταρχικός. Ε, και; Ήταν όλα αυτά και κάτι άλλο: μεγαλοφυής.

Στο YouTube υπάρχει η ομιλία που έκανε ο Jobs (ήδη πολιορκημένος από την αρρώστια) στους απόφοιτους του Stanford University. (Πληκτρολογίστε: Jobs – Stanford). «Είναι η πρώτη τελετή αποφοίτησης στην οποία παρευρίσκομαι» είπε, αυτός, που δεν είχε φοιτήσει πουθενά. (Σημειώστε όλοι εσείς που κυνηγάτε πτυχία: και οι τρεις μεγάλοι της πληροφορικής: Bill Gates, Larry Ellison, Steve Jobs, ήταν απόφοιτοι γυμνασίου!).

Η ομιλία αυτή είναι ένα εμβληματικό κείμενο της εποχής μας – κάτι που θα μείνει, σαν τον «Επιτάφιο» του Περικλή. Τελειώνει με μία παραίνεση του Jobs στους φοιτητές. “Stay hungry! Stay foolish!” Μείνετε πεινασμένοι – μείνετε τρελοί!

________________________________________________________

Δημοσιεύθηκε στο ΒΗΜagazino,  τ. 568, 4.9.11

Νάρκισσοι

Μία φίλη έστειλε θαυμαστική επιστολή σε συγγραφέα και αυτός την ανέβασε στο blog του. Το γεγονός με ξένισε κι αναρωτήθηκα γιατί. Η διαδικασία ήταν άψογη: ο συγγραφέας ζήτησε την άδεια της δημοσίευσης – και μάλιστα παρέθεσε και την σχετική ανταλλαγή email.

Συνειδητοποίησα πως αυτό που με παραξένεψε οφειλόταν στο γεγονός ότι δεν έχω κάνει – ούτε καν σκεφθεί – κάτι ανάλογο. Επιστολές τέτοιες έχω λάβει πάρα πολλές. Ευτυχώς από τότε που διαδόθηκε το Διαδίκτυο, η ηλεκτρονική αλληλογραφία (και τα blogs), η επικοινωνία ενός συγγραφέα με τους αναγνώστες του είναι πολύ εύκολη. Δεν είναι όπως παλιά, που πετάγαμε βιβλίο-μπουκάλι στο πέλαγος, και δεν μαθαίναμε ποτέ την τύχη του. Όσο περνάνε τα χρόνια, όλο και περισσότεροι συγγραφείς και αναγνώστες μπαίνουν στο Ιντερνέτ. Την πρώτη φορά που έβαλα την ηλεκτρονική μου διεύθυνση στο βιογραφικό μου (τυπώνεται συνήθως στο «αυτί» του βιβλίου) έμεινα κατάπληκτος από την ανταπόκριση. Κι ήταν πριν δέκα χρόνια.

Για βιβλία μάλιστα με εξομολογητικό περιεχόμενο (όπως οι «Δρόμοι») τα γράμματα ήταν αντίστοιχα εξομολογητικά και συνήθως εκτενή. Κάποιο περιστατικό της αυτοβιογραφίας μου θύμιζε κάτι ανάλογο και προκαλούσε μία εξιστόρηση. Τέτοιες επιστολές θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα άλλο βιβλίο.

Αλλά, από ότι θυμάμαι, ποτέ δεν δημοσίευσα κάποια. Όπως και κριτικές των έργων μου, ή και απλές αναφορές σε αυτά. Ούτε σε blog ούτε – πολύ περισσότερο – σε έντυπες στήλες. Μου έκανε  μάλιστα κακή εντύπωση όταν συγγραφείς προωθούσαν το έργο τους μέσα από τα άρθρα τους.

Τώρα θα μου πείτε πως κι ετούτη εδώ η στήλη αποτελεί αυτοέπαινο – άλλου είδους. Ίσως. Ο καθένας μας είναι αλλιώς Νάρκισσος. Όμως εδώ εμπλέκονται δύο στοιχεία: το ναρκισσιστικό (της προβολής) και τα εμπορικό. Και τα δύο με ενοχλούν. Αλλά περισσότερο ο ανοιχτός ναρκισσισμός. Είναι π. χ. ο λόγος που δεν μπόρεσα να προσεγγίσω τον Ρίτσο. Ο άριστος αυτός ποιητής εν ζωή ήταν μία σκέτη πόζα. Είχες την αίσθηση ότι συνεχώς έπαιζε ένα ρόλο.

Δείτε φωτογραφίες του. Υπάρχει μία έκδοση (της «Ελευθεροτυπίας», νομίζω) που έχει πάρα πολλές. Δεν βλέπεις ούτε μία φυσική.  Όπου και να τον φωτογράφιζαν ήταν στημένος, με το κεφάλι ψηλά, το λάγνο βλέμμα στο άπειρο. Ακόμα και στις φυλακές, στις εξορίες, ο Ρίτσος δεν ήταν άνθρωπος – ήταν πορτρέτο.

Από άλλου ξεκίνησα κι αλλού έφτασα. Να το καλό ενός blog – γράφεις συνειρμικά και αβίαστα.