Καζαμίας δεκαετίας

Οι νεότεροι βέβαια δεν ξέρουν τι είναι ο Καζαμίας. Προσφεύγω στο λεξικό της Ακαδημίας: «Ετήσια λαϊκή έκδοση με ημερολόγιο, αστρολογικές προβλέψεις και προφητείες, ανέκδοτα, ονειροκρίτη, συνταγές και άλλες πληροφορίες. Από το ιταλικό casa mia».

Σε κάθε μία casa (σπίτι) αντιστοιχούσε λοιπόν παλιά και ένας Καζαμίας. Τώρα τις δουλειές του (και πολλά άλλα) κάνει το κινητό.

Μετά ο Καζαμίας έγινε σατιρική στήλη στις Πρωτοχρονιάτικες εκδόσεις εφημερίδων και περιοδικών. Κυρίως σατιρίζοντας τα μελλούμενα με βάση την πολιτική τοποθέτηση του φύλλου και του εκάστοτε γράφοντος.

Συνήθως ο Καζαμίας αφορούσε το επόμενο έτος – αλλά εγώ σκέφθηκα να τον προεκτείνω σε μία δεκαετία. Επειδή αυτό το φύλλο του Βήματος ατενίζει προς το απώτερο μέλλον, επειδή τα προβλήματα είναι μακροχρόνια – και διότι είναι πολύ ασφαλέστερο να κάνεις προγνώσεις για εποχές που μάλλον δεν θα υπάρχεις, Κανείς (αν τις θυμάται) δεν θα μπορεί να σου ζητήσει λογαριασμό.

Από τις προβλέψεις μου θα ήθελα να είχα εξαιρέσει τον Τραμπ. Και διότι – όπως θα έχετε διαβάσει παντού – είναι εντελώς απρόβλεπτος και διότι δεν τον βλέπω να αντέχει πολύ. Βέβαια θα μου πείτε πως αυτό που μόλις έγραψα είναι μία πρόβλεψη. Αλλά με την ταχύτητα που στριφογυρίζει (όσοι επιτελείς του έμειναν, πάσχουν από ίλιγγο και αυχενικό) είναι πολύ πιθανό να πέσει. Κι αν δεν γκρεμοτσακιστεί από μόνος του, ελπίζω να τον ρίξουν οι Δημοκρατικοί που από το νέο χρόνο θα ελέγχουν το Κογκρέσο. Μακάρι πάντως να χτίσει το διάσημο τοίχος του και να κλειστεί ο ίδιος απέξω.

Έχουμε και τη Τερέζα (ή Τερίζα, επί το Αγγλικότερον). Μαδάει ανελλιπώς μία μαργαρίτα: (να βγω – να μην βγω) που έχει αναρίθμητα πέταλα και δεν τελειώνουν. Ζήσε May να φας Brexit!

Πώς τα κατάφερε η γηραιά και πονηρή Αλβιών του «διαίρει και βασίλευε», να ενώσει εναντίον της όλη την Ευρώπη, είναι απορίας άξιον. Ε, ρε Τσίπρας που της χρειάζεται! Μία γρήγορη κωλοτούμπα που κάνει το όχι ναι – και το πρόβλημα λύθηκε!

Δεν ήθελε τους μετανάστες ο Ορμπάν και ξέμεινε από εργατικά χέρια. «Άτις» έλεγαν οι Αρχαίοι. Έκανε προεκλογική εκστρατεία εναντίον του Σόρος με αποτέλεσμα να χάσει το πανεπιστήμιο που του είχε δωρίσει (διαδηλώνουν οι φοιτητές!) και να ανακηρύξουν οι Financial Times τον George Soros ως «άνθρωπο της χρονιάς». Όλα εδώ πληρώνονται.

Από τους λαϊκιστές ξεχωρίζει ο Ιταλός Σαβίνι – επιφανής μορφή της Commedia del Arte. Τύπος Capitano, μπουφόνος, γεμάτος οίηση και «Braggadoccio», που στο τέλος τις τρώει. Αλλά και όλος ο θίασος της Ιταλικής κυβέρνησης ταιριάζει τέλεια στην τυπολογία της Commedia. Κι επειδή οι Ιταλοί λατρεύουν τις παραστάσεις είναι ενθουσιασμένοι και πιστεύουν ότι κατατρόπωσαν την Γερμανία και την Ε. Ε.!

Ο αλαζών Μακρόν την έπαθε σαν το έξυπνο πουλί. Ολέθριο, διότι η μεγάλη Γαλλία είναι η πιο καθυστερημένη χώρα της Ευρώπης και χρειάζεται επείγουσες και βαθιές μεταρρυθμίσεις. Όμως με το λαό εναντίον του και την Λεπέν να παραμονεύει, θα είναι πολύ δύσκολο να προχωρήσει. Μπριζίτ, βοήθα!

Μια Ευρώπη χωρίς Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία… τι απομένει; Μα η αιώνια Γερμανία. Δύο φορές αιματοκύλισε την γηραιά ήπειρο – αλλά τώρα ίσως τη σώσει.

Συμβολικά θα αναφερθώ σε ένα όνομα: Karrenbauer σημαίνει κατασκευαστής κάρων. Θα χρειαστεί ένα μεγάλο και πανίσχυρο κάρο για να τραβήξει όλη την Ευρώπη έξω από το τέλμα…

Πρόβλεψη δεκαετίας κι αυτή. Οι πληγές στο σώμα της Ευρώπης είναι πολλές και βαθιές. Θέλει χρόνο να γιάνει.

Και η Ελλάδα; Τίποτα γι’ αυτήν; Ποιος θα κερδίσει τις εκλογές; Και τις επόμενες;

Η τωρινή Ελλάδα δεν χωράει στην δεκαετία. Θέλει Καζαμία τρίτομο. Αν η Γαλλία χρειάζεται επώδυνες μεταρρυθμίσεις, η Ελλάδα θέλει format, reset, νέο λογισμικό και επανεκκίνηση. Ας γίνουν πρώτα αυτά και ίσως έχουμε προγνώσεις στον επόμενο Καζαμία. 

Αν υπάρξει…

Ζήτω η κατανάλωση!

Έβαλα επίτηδες ένα προκλητικό τίτλο για να πάω λίγο κόντρα στο ρεύμα. Ξέρω πως το «πρέπον» σήμερα είναι να αναθεματίζουμε την κατανάλωση και τον χώρο της: την «καταναλωτική κοινωνία». Και ναι μεν να καταναλώνουμε όσοι μπορούμε (ιδιαίτερα αυτές τις γιορτάρες μέρες), αλλά να το κάνουμε με βαριά καρδιά, με ενοχές και τύψεις – σχεδόν να ζητάμε συγγνώμη γι αυτό.

Φυσικά να διευκρινίσω εδώ πως και οι πιο φανατικοί εχθροί της κατανάλωσης δεν θέλουν να την καταργήσουν ολοκληρωτικά. Ακόμα και αυτοί καταλαβαίνουν πως μία κοινωνία που δεν καταναλώνει θα ήταν ολοκληρωτικά νεκρή. Όχι μόνο οικονομικά, αλλά και βιολογικά. Όλα τα ζωντανά έθνη παράγουν και καταναλώνουν – μάλιστα τα πιο ξύπνια παράγουν περισσότερα, για να έχουν και περίσσευμα στο ισοζύγιο πληρωμών.

Ο άνθρωπος, όσο ζει, καταναλώνει – μάλιστα θα έλεγα ότι ζει επειδή καταναλώνει και εφόσον καταναλώνει. Μόνον οι ένοικοι των νεκροταφείων έχουν κόψει αυτή τη βλαβερή συνήθεια.

Αμέσως ακούω την αντίρρηση: «Προφανώς δεν εννοούμε αυτά τα βιολογικά απαραίτητα. Όταν επικρίνουμε την κατανάλωση εννοούμε την υπερβολική και επιδεικτική κατανάλωση των ολίγων, που γίνεται εις βάρος του απλού λαού».

Εδώ τα πράγματα δυσκολεύουν αγαπητοί «νέο-πουριτανοί» αντιρρησίες. Φυσικά ένα σκάφος εκατομμυρίων ευρώ και ένα ρολόι δεκάδων χιλιάδων ευρώ είναι περιττά και καταχρηστικά.

Αλλά είναι; Αν απαγορεύαμε τα ιδιωτικά γιότ υπερπολυτελείας, δεν θα αφήναμε άνεργους δεκάδες χιλιάδες εργάτες ναυπηγείων που τα κατασκευάζουν; Και τα ακριβά ρολόγια δεν δίνουν δουλειά σε πολλούς τεχνίτες ωρολογοποιούς; Η κατανάλωση προϋποθέτει παραγωγή – αυτό ακριβώς που χρειαζόμαστε!

Θυμάμαι κάτι συζητήσεις που είχα με φανατικούς Κνίτες πριν από αρκετές δεκαετίες. Στο πρότυπό τους, την τότε Σοβιετική Ένωση, δεν υπήρχε περιθώριο γι είδη υπερπολυτελείας. (Αυτό μόνο επισήμως. Γιατί σε πολλές επισκέψεις που έκανα σε χώρες του Υπαρκτού, έβλεπα στα υπόγεια γκαράζ των ξενοδοχείων, αυτοκίνητα που ούτε στο ύπνο μου δεν τα είχα ονειρευτεί στην Δύση: Τι Φεράρι, τι Μπέντλεη, τι Τζάγκιουαρ. Καλά οι μεγάλες Μερτσέντες με τον σωρό… Όλα της νομενκλατούρας).

Έλεγαν λοιπόν οι Κνίτες ότι πρέπει κανείς να ξεχωρίζει το απαραίτητο από το περιττό, τις βασικές ανάγκες του ανθρώπου από τις επίκτητες (κι εδώ ερχόταν το καρφί) που του δημιουργεί η διαφήμιση.

Ρωτούσα εγώ: το ιδιωτικό αυτοκίνητο είναι βασική ανάγκη; - Όχι βέβαια, απαντούσαν, αφού υπάρχουν τα μέσα μαζικής συγκοινωνίας. – Και τότε γιατί δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι εγγράφονται στις λίστες αναμονής για ένα Μόσκβιτς; Και μη μου πείτε ότι φταίει η διαφήμιση – γιατί διαφήμιση στην Σοβιετική Ένωση δεν υπάρχει…

Η ακρόαση μουσικής είναι βασική ανάγκη; ρωτούσα πάλι εγώ. Σίγουρα, μου απαντούσαν οι κουλτουριάρηδες Κνίτες. - Τότε γιατί η απόκτηση ενός καλού στερεοφωνικού να είναι περιττή πολυτέλεια; - Διότι μπορείς να την ακούς και από το ραδιόφωνο, ήταν η απάντηση με την οποία όμως ήδη διαφωνούσε το μισό ακροατήριο…

Αυτά με τους Κνίτες. Σήμερα τα κίνητρα του αντι-καταναλωτισμού δεν είναι πια τόσο πολιτικά, όσο οικολογικά, κοινωνικά, και ηθικά. 

Με τα οικολογικά συμφωνώ απόλυτα – για τα κοινωνικά, έχω απορίες. Ξέρω ότι υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες άνεργοι – άραγε  όμως η αποχή από την αγορά δώρων θα βοηθήσει έστω και έναν να βρει δουλειά;  Και είναι τυχαίο πως οι μεγαλύτερες καταναλώσεις γίνονται σε χώρες που έχουν πλήρη απασχόληση;

Και τα ηθικά; Ενώ εγώ αγοράζω δώρα περιττά – ο γείτονας πεινάει! Συμφωνώ να του χαρίσεις ένα πλούσιο χριστουγεννιάτικο τραπέζι, σαν μετανιωμένος Σκρουτζ και δώρα για τα παιδιά του. Σίγουρα, η φιλανθρωπία δεν θα σώσει τον κόσμο. Ονειρεύομαι κι εγώ μια κοινωνία όπου θα είναι περιττή. Αλλά μέχρι τότε, μοιράζει χαρά σε αυτόν που παίρνει και περισσότερη σε αυτόν που δίνει.

Μην τα βάζετε με την κατανάλωση. Παράγει πλούτο. Επιπλέον είναι ωραίο πράγμα να ανοίγεις πακέτα (θυμηθείτε τα παιδικά σας χρόνια).  Κι αντί να ευαγγελίζεστε τον αφανισμό ή τον περιορισμό της κατανάλωσης, επιδιώξτε την εξάπλωσή της. Ευημερία και κατανάλωση για όλους! Μία σωστή καταναλωτική κοινωνία (χωρίς υπερβολές και καταχρήσεις) θα ήταν τέλεια. Οι άνθρωποι να χαίρονται, όσο περισσότερο γίνεται, την σύντομη επίγεια παρουσία τους. Ο πιο σοφός από τους αρχαίους μας, ήταν, τελικά, ο Επίκουρος…

Τώρα βέβαια αυτό το κείμενο έχει γραφτεί «με την γλώσσα στο μάγουλο», που λένε οι Άγγλοι. Λίγο αυτό-ειρωνικά – ξέρετε τι εννοώ. Καλές γιορτές, αναγνώστες!

Το Abecedar

Με την ευκαιρία της ανακίνησης του θέματος της Σλαβομακεδονικής γλώσσας ο συνεργάτης μας Νίκος Δήμου μας έστειλε ένα κείμενο δημοσιευμένο στο blog του στις 7.11.2006.

Ως γνωστόν, σύμφωνα με την επίσημη κρατική τοποθέτηση, μειονότητες στην Ελλάδα δεν υπάρχουν, εκτός από μία: την μουσουλμανική. 

Η οποία, αντίθετα με τα ψηφίσματα της ΔΑΣΕ, τα οποία έχουμε υπογράψει και εμείς, δεν έχει το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού. Δεν μπορεί αν το θελήσει να ονομάζεται Τουρκική, έστω κι αν όλες οι διεθνείς συνθήκες και το Ευρωπαϊκό δικαστήριο της αναγνωρίζουν αυτό το δικαίωμα. (Ενώ οι απανταχού Ελληνικές μειονότητες δεν ονομάζονται …ορθόδοξες).

Πάντως άλλες μειονότητες – εθνοτικές, γλωσσικές, θρησκευτικές – επισήμως δεν υπάρχουν: ούτε Εβραίοι, ούτε Ρομά, ούτε Βλάχοι, ούτε Αρβανίτες, ούτε Καθολικοί, Προτεστάντες ή Χιλιαστές.

Αλλά εκείνη η μειονότητα που ΔΕΝ υπάρχει ακόμα περισσότερο, είναι η ακατονόμαστη. (Ψιθυριστά): Μακεδονική, Σλαβο-μακεδονική, ή Σλαβόφωνη. 

Κι όμως. Κι όμως.

Το Ελληνικό κράτος που επί δεκαετίες αρνείται την ύπαρξη αυτής της μειονότητας, είχε τυπώσει το 1925 ένα αναγνωστικό στην (ανύπαρκτη) γλώσσα της, για να την διδάσκει στα σλαβόφωνα παιδιά της Βόρειας Ελλάδας.

Ήταν μία φωτεινή στιγμή, η συμμόρφωση προς τα άρθρα 7, 8 και 9 της «Συνθήκης των Σεβρών» που υπογράφτηκε το 1920 με την εποπτεία της «Κοινωνίας των Εθνών» (προδρόμου του ΟΗΕ). Ειδικά το άρθρο 9 γράφει: «Σχετικά με την εκπαίδευση, η ελληνική κυβέρνηση στις πόλεις και περιοχές που κατοικεί μεγάλος αριθμός πολιτών οι οποίοι δεν ομιλούν την ελληνική, θα τους παραχωρήσει τις κατάλληλες διευκολύνσεις, ώστε να μπορούν τα παιδιά αυτών των Ελλήνων πολιτών στα δημοτικά σχολεία να μαθαίνουν την μητρική τους γλώσσα».

Το ΑBECEDAR το κυκλοφόρησε η ελληνική κυβέρνηση το 1925, όπως προβλέπονταν από την Συνθήκη των Σεβρών (1920) και το Πρωτόκολλο της Γενεύης (1924). Το συνέταξαν ο Έλληνας εθνολόγος-γλωσσολόγος Γεώργιος Σαγιαξής (που σπούδασε γλωσσολογία στην Γερμανία με υποτροφία του Υπουργείου Εξωτερικών) και οι Έλληνες φιλόλογοι Ιωσήφ Λαζάρου και Ι. Παπαζαχαρίου. Το παρουσίασε περήφανα στην Κοινωνία των Εθνών ο Έλληνας Επιτετραμμένος Βασίλειος Δερδάμης, στις 10-11-1925, λέγοντας πως «η Μακεδονική γλώσσα είναι διαφορετική από την Βουλγαρική και γι αυτό φτιάχτηκε αυτό το αλφαβητάρι της». Αυτή ήταν η επίσημη θέση της Ελληνικής Κυβέρνησης – και ο λόγος που το βιβλίο δεν τυπώθηκε με κυριλλικούς αλλά με λατινικούς χαρακτήρες (για να ξεχωρίζει από τα βουλγάρικα).

Μία στιγμή κρατάει μόνο μία στιγμή. Το αλφαβητάριο με το όνομα ABECEDAR αποσύρθηκε πριν καν διανεμηθεί στα σχολεία. Κι από κει και πέρα το Ελληνικό κράτος κάθισε επάνω στο φοβικό του ΟΧΙ και ΔΕΝ. Η επίσημη εκδοχή είναι τώρα ότι η «Μακεδονική» γλώσσα είναι δημιούργημα του Τίτο. (Μόνο που το 1925 δεν υπήρχε Τίτο). Για δεκαετίες η γλώσσα ήταν υπό διωγμόν – όποιος την χρησιμοποιούσε ανοιχτά, είχε να κάνει με τον χωροφύλακα. Επίσης – τι ειρωνεία! – όποιος δήλωνε πως ήταν «Μακεδόνας».

(Αργότερα, όταν ξέσπασε το «Μακεδονικό» στην δεκαετία του 90 – όλοι δήλωναν Μακεδόνες....)

Και για να είναι 100% σίγουρο, το κράτος μας έγινε το μόνο που σε όλες τις μεταπολεμικές απογραφές πληθυσμού εξαφάνισε τις ερωτήσεις για θρησκεία και γλώσσα…

Δεν κινδυνεύαμε ποτέ από τις μειονότητές μας. Ήμασταν μία χώρα με 96% ενιαίο πληθυσμό (πριν να έρθουν οι μετανάστες) από τις πιο συμπαγείς στην Ευρώπη. Γιατί άραγε μας κατείχε τέτοια ανασφάλεια;

(Μετά ψέγουμε την Τουρκία που δεν αναγνωρίζει τους Κούρδους ως μειονότητα. Ωστόσο ακόμα και αυτή δέχθηκε πρόσφατα να υπάρχουν εκπομπές στην Κουρδική γλώσσα – ας όψεται η Ε. Ε.).

Τελικά όμως μερικά αντίτυπα του ABECEDAR επέζησαν – ένα από αυτά στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Και με την φροντίδα του Ευρωπαϊκού Γραφείου για τις Λιγότερο Ομιλούμενες Γλώσσες (EBLUL) ανατυπώθηκε και κυκλοφορεί. Στις 7.11.2006, παρουσιάζεται στην Αθήνα, στην αίθουσα της ΕΣΗΕΑ, Ακαδημίας 20.

Εύχομαι αυτό το βιβλίο να λειτουργήσει ως αφύπνιση. Δεν είναι δυνατόν να κρυβόμαστε αιώνια πίσω από το δάχτυλό μας. Ούτε να φοβόμαστε τον ίσκιο μας. Πρέπει να αποδεχθούμε τις πραγματικότητες που μας περιστοιχίζουν. Ναι, υπήρχε και υπάρχει μία (κατ’ αρχήν γλωσσική και μετά, όπως αυτοπροσδιορίζεται) μειονότητα στην Βόρεια Ελλάδα. Όπως εξίσου φυσιολογικά υπάρχει μια Ελληνική μειονότητα στην Νότια Αλβανία.

Δεν μπορούμε να αξιώνουμε τον σεβασμό των δικών μας μειονοτήτων όταν δεν σεβόμαστε εκείνες των άλλων. Ούτε να θεωρούμαστε ένα πολιτισμένο, δημοκρατικό κράτος όταν δεν αναγνωρίζουμε σε όλους τους πολίτες μας, όλα τα δικαιώματα.

2006

Ο Άγιος που έχασε τη γιορτή του

Από μικρό παιδί στην οικογένεια η σημαντική γιορτή ήταν η ονομαστική. Τα γενέθλια τα θεωρούσαμε ξενόφερτο έθιμο και δεν είχε εφευρεθεί ακόμα η σαχλότερη ελληνική παραλλαγή του σαχλού Happy Birthday («Να ζήσεις Νικάκη… και χρόνια πολλά…»). Τώρα που έχω και άσπρα μαλλιά, αναρωτιέμαι αν, σύμφωνα με το άσμα, έγινα και σοφός….

Κατά ευτυχή σύμπτωση και οι δύο παππούδες μου ονομάζονταν Νικόλαοι (δεν γνώρισα κανένα τους) κι έτσι ουδείς προβληματισμός γύρω από την ονομασία του μοναχογιού. Νίκος λοιπόν εγώ και μία εικόνα του γέροντος Αγίου, επισκόπου Μύρων της Λυκίας, συμπλήρωσε το οικογενειακό εικονοστάσι.

Οπότε, από την παραμονή γίνονταν ετοιμασίες στο σπίτι, γιατί την επομένη οι γονείς (εγώ συνήθως κρυπτόμενος) θα δέχονταν επισκέψεις. Μεγάλο το πατρικό σόι, άφθονοι οι επισκέπτες. Μέχρι που ήρθε η Κατοχή και κόπηκαν μαχαίρι επισκέψεις και τραταρίσματα. (Τι να τρατάρεις; Χαρούπια;).

Ο Άγιος Νικόλαος με συνόδεψε και αργότερα, όταν πήγα στο Ναυτικό. Σε όλα τα σκάφη υπήρχε κάπου αναρτημένη μία εικόνα του. Προστάτης γαρ των θαλασσοπόρων (ακόμα και των πολεμικών) ανέμιζε την σεπτή του γενειάδα και μας σκέπαζε. Θυμάμαι στο καταδρομικό «Ελλη» (στο οποίο έζησα αρκετούς μήνες μια και το Αρχηγείο Κρητικού και Ιονίου Πελάγους, στο οποίο υπηρετούσα, δεν είχε ακόμα κτήρια και καταλύματα στον όρμο της Σούδας) υπήρχε παντού η μορφή του. Ακόμα και στο γραφείο του ναυάρχου του οποίου ήμουν – τρομάρα μου – διαγγελεύς.

Μέχρι που – πριν δέκα χρόνια – έγινε ο αποτρόπαιος και αναίτιος φόνος του νεαρού Αλέξη Γρηγορόπουλου στα Εξάρχεια. Όλη η νεολαία ξεσηκώθηκε και για πολλές μέρες η Αθήνα και οι περισσότερες Ελληνικές πόλεις πήραν φωτιά.

Θυμήθηκα τον φόνο – πάλι από αστυνομικό – του δεκαπεντάχρονου Μιχάλη Καλτεζά στις 17 Νοεμβρίου του 1985. Είχα γράψει τότε ένα σκληρό σχόλιο στο «Βήμα» με τίτλο: «Που με βία μετράει τη γη».

Ωστόσο οι συνθήκες το 2008 ήταν διαφορετικές. Ο Καλτεζάς ξεχάστηκε σχετικά γρήγορα (καμία εκδήλωση δεν γίνεται στην μνήμη του) ενώ ο Γρηγορόπουλος έγινε σύμβολο, που πυροδοτεί κάθε χρόνο εξεγέρσεις και διαδηλώσεις.

Έτσι συνέβη που η 6η Δεκεμβρίου έπαψε να είναι η γιορτή του Αγίου Νικολάου και έγινε η επέτειος της δολοφονίας ενός νέου μαθητή. Και φυσικά δεν έχω αντίρρηση. Σκαιή η πράξη – δίκαιη η αγανάκτηση! Ούτε, προσωπικά, με πειράζει. Εδώ και πολλά χρόνια έχω πάψει να γιορτάζω  γιορτές και γενέθλια.

Αλλά ο Άγιος τι φταίει να χάσει την γιορτή του; Και οι απανταχού Νίκοι, Νικόλαοι, Νίκες και Νικολέτες την δική τους; Συνονόματος φίλος, που μένει στην γειτονιά των Εξαρχείων, όχι μόνο δεν γιορτάζει, αλλά εκείνη την ημέρα εγκαταλείπει το σπίτι του.

Με όλο τον σεβασμό στην μνήμη του αδικοχαμένου μαθητή, μήπως είναι υπερβολή η εξέγερση που γίνεται κάθε χρόνο προς τιμήν του; Και μήπως δεν είναι ο σωστός τρόπος να μνημονεύουμε την απουσία του, με βανδαλισμούς και μολότοφ; Υπάρχουν και ουσιαστικές τελετές, που δεν θυμίζουν πόλεμο.

Είμαστε σίγουρα η κοινωνία της αγανάκτησης και της υπερβολής. Δεν γνωρίζω άλλη χώρα που να αντιδρά με παρόμοιο τρόπο. 

Είμαστε επίσης η κοινωνία των επετείων και των εθνικών εορτών. Άλλα κράτη δεν έχουν ούτε μία – εμείς έχουμε δύο επίσημες, μία ημί-επίσημη (Πολυτεχνείο) και πολλές τοπικές ή ιδιωτικές.

(Αν τιμούσαμε το παρόν και το μέλλον με τον ίδιο τρόπο που συνεχώς τιμούμε το παρελθόν… μάλλον θα είμασταν πολύ πιο μπροστά).

Σκεφθείτε λίγο και τον Άγιο Νικόλαο που έχασε την γιορτή του. Σοφός άνθρωπος ήτανε – και πολύ δημοφιλής σε όλο τον κόσμο ως Σάντα Κλάους (που εμείς τον κάναμε Άγιο Βασίλη). Το Κλάους είναι σύντμηση του «Nikolaus» – γιατί  ο μύθος στις βόρειες χώρες λέει, ότι ο καλός Άγιος ελέγχει όλα τα παιδιά στις έξη Δεκεμβρίου και επιλέγει σε ποια θα φέρει δώρα τα Χριστούγεννα.

Ίσως σε μερικά να ξαναφέρει την ονομαστική τους εορτή…

Γράφω αυτό το κείμενο την παραμονή της επετείου. Ελπίζω αυτή την χρονιά να αλλάξουν λίγο τα πράγματα και να μην πληρώσουν πάλι μερικοί μαγαζάτορες και κάτοχοι αυτοκινήτων το πένθος για την απώλεια του άτυχου παιδιού.

ΠΑΡΑΔΟΞΟΙ ΚΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΙ ΗΓΕΤΕΣ!

Το υπεραιωνόβιο Αγγλικό περιοδικό TLS (Times Literary Supplement) στο τεύχος της 16^ης Νοεμβρίου 2018 (αύξων αριθμός 6033!) έθεσε ένα ερώτημα σε μερικούς έγκριτους ιστορικούς και πολιτειολόγους: «Είναι ακριβές να αποκαλούμε τον Donald Trump φασίστα;»

Η πρώτη απάντηση δόθηκε από την Mary Beard, διάσημη καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. Στην αρχή γράφει ότι έχει πια επικρατήσει να αποκαλούμε φασίστα κάθε πρόσωπο ακροδεξιών πεποιθήσεων που δεν μας αρέσει και ότι τελικά ο όρος έχει μετατραπεί σε βρισιά και όχι σε έννοια.

Όμως παρακάτω συνεχίζει: «Αφού έγραψα αυτά, κατέφυγα στο δοκίμιο του Umberto Eco στο περιοδικό New York Review of Books του 1995 με τίτλο «Πρώτο-φασισμός» (Ur-Fascism). Εκεί σκαλίζει τις διάφορες μορφές που μπορεί να πάρει κάτι που τιτλοφορείται «φασισμός», και απομονώνει δεκατέσσερα τυπικά χαρακτηριστικά. Ξαναδιαβάζοντάς τα μου φάνηκε ότι συνοψίζουν εντυπωσιακά όλη την πολιτική του Trump: Από τον επιλεκτικό του λαϊκισμό μέχρι την επίκλησή του στην κοινωνική απογοήτευση της μεσαίας τάξης και την έμμονη ιδέα του με τις συνωμοσίες και τις πλαστές ειδήσεις (fake news). Ο Eco επέμενε ότι δεν υπήρχε συστημική σχέση και ότι μερικά από τα χαρακτηριστικά ήταν αντιφατικά και αυτοαναιρούμενα. Αλλά δεν μπορούσα» καταλήγει η Mary Beard, «να δω ούτε ένα μοναδικό που να μην αντανακλά τους στόχους και τις μεθόδους του παρόντος Αμερικανού Προέδρου».

Και οι υπόλοιποι ερωτώμενοι καταλήγουν σε παρόμοια και μάλλον πιο αρνητικά συμπεράσματα.

Το πιο σημαντικό ερώτημα της εποχής μας γίνεται όλο και πιο οξύ – και πιο επείγον. Πώς είναι δυνατόν η παλαιότερη πλήρης δημοκρατία της υφηλίου να εκλέξει και να στηρίζει ακόμα ένα τόσο περίεργο, ανώριμο, αστοιχείωτο και αντιφατικό πρόσωπο; Αρκεί να ακούσεις μία ομιλία του, ή μία συνέντευξη, για να καταλήξεις ότι ο νυν πλανητάρχης είναι μία απασφαλισμένη χειροβομβίδα. Μπορεί να γελάμε με τις ανοησίες και τις παλινωδίες του – αλλά η ισχύς που κρατάει στα χέρια του είναι τεράστια.

Και το χειρότερο: η επιλογή παρόμοιων προσώπων σε ηγετικές θέσεις γενικεύεται. Ο Πούτιν μπορεί να είναι πιο σοβαρός και ευφυής – αλλά δεν παύει να είναι εξίσου αντιδημοκρατικός και επικίνδυνος. Ο Ορμπάν της Ουγγαρίας και ο Σαβίνι της Ιταλίας, είναι και αυτοί «τραμπικές» εκδοχές. Το μεγαλύτερο κράτος της Λατινικής Αμερικής, η Βραζιλία, υπερψήφισε έναν μιλιταριστή και διακηρυγμένο αυταρχικό ηγέτη. Εδώ στην γειτονιά μας ο Ερντογάν ασκείται στην απόλυτη μονοκρατορία. Κι αν θυμηθούμε πως το μεγαλύτερο κράτος της γης (και σύντομα, η πρώτη οικονομική του δύναμη) είναι μία σοβιετικού τύπου κομμουνιστική δικτατορία, τότε αρχίζεις να νιώθεις περίεργα.

Και το χειρότερο: αν εξαιρέσουμε αυτό το κράτος – την Κίνα – όπου οι πολίτες δεν είχαν άλλη επιλογή, όλοι αυτοί οι περίεργοι και τοξικοί ηγέτες έχουν εκλεγεί δημοκρατικά! (Έστω κι αν μερικές δημοκρατίες – όπως η Ρωσία – εφαρμόζουν κατά το δοκούν τους κανόνες του παιχνιδιού.

Τι έπαθαν οι λαοί; Γιατί οι πολίτες της Μεγάλης Βρετανίας πίστεψαν τα αδιανόητα ψέματα των υποστηρικτών του Brexit και αποφάσισαν να αυτοκτονήσουν ομαδικά; Και γιατί αυτή η χώρα, πατρίδα τόσων μεγάλων πολιτικών, εμπιστεύθηκε τον χειρισμό μιας τόσο δύσκολης υπόθεσης στην ανεπαρκέστατη Teresa May;

Κι εμείς; Πώς γοητευθήκαμε από ένα γοητευτικό Βαρόνο Μινχάουζεν της πολιτικής, του οποίου οι ψευδείς υποσχέσεις θα χρειαστούν ολόκληρο κεφάλαιο στα μελλοντικά βιβλία της ιστορίας;

Και γιατί οι περήφανοι Μαγυάροι που επαναστάτησαν εναντίον των Σοβιετικών, αφού είδαν και έπαθαν να ελευθερωθούν, επέλεξαν έναν ηγέτη που υποδουλώνει την δικαιοσύνη και φιμώνει τον Τύπο;

Η ανθρωπότητα, παρά τις δυσκολίες και τις κρίσεις, περνάει την καλύτερη περίοδο της ιστορίας της. Όλοι οι δείκτες είναι θετικοί. Αλλά κινδυνεύει. Κινδυνεύει από τον ίδιο της τον εαυτό. Σίγουρα η δημοκρατία είναι το καλύτερο πολίτευμα όμως απαιτεί από τους λαούς ωριμότητα και σύνεση. Αλλιώς η δύναμή της, που είναι ο λαός, γίνεται η αδυναμία της. Η ασθένεια του λαϊκισμού μεταδίδεται από τους πολιτικούς στο λαό, ο οποίος αν δεν είναι κατάλληλα εμβολιασμένος από παιδεία και γνώση, υποκύπτει…

Δημοσιεύεται ταυτοχρόνα στο "Βήμα" της Κυριακής.

Η θλιβερή μοίρα του George Soros

Τρεις λόγοι υπάρχουν για να μισούν οι άνθρωποι τον Τζώρτζ Σόρος: 1. Είναι Εβραίος. 2. Είναι πάμπλουτος. 3. Είναι φανατικός φιλελεύθερος.

Οι δύο πρώτοι λόγοι είναι προφανείς: 1. ο ανοιχτός ή υφέρπων παγκόσμιος αντισημιτισμός και 2. ο μόνιμος φθόνος προς τους έχοντες.

Αλλά ο τρίτος;

Η ζωή μέχρι σήμερα με έχει διδάξει ένα πράγμα: όλοι υμνούν την ελευθερία, όλοι την θεωρούν ως ύψιστη αξία – αλλά οι περισσότεροι δεν αντέχουν έναν άνθρωπο που είναι πραγματικά ελεύθερος, και ακόμα: δεν ανέχονται έναν άνθρωπο που προσπαθεί να ελευθερώσει τους άλλους. Οι άνθρωποι βολεύονται και ταμπουρώνονται μέσα στις «αλήθειες» τους.

Την περασμένη Κυριακή το έζησα αυτό ο ίδιος: είχα γράψει εδώ ένα κείμενο που έκανε σκληρή κριτική στον Τσίπρα – αλλά είχε και μία (σωστή) αρνητική παρατήρηση για τον Μητσοτάκη. Το πόσο εξόργισε αυτό πολλούς σχολιαστές δεν περιγράφεται… 

Χειροκροτούμε την ελευθερία μόνο όταν δείχνει προς την δική μας κατεύθυνση. Είμαστε υπέρ της αμεροληψίας …υπό όρους.

Επιστρέφω στον Σόρος.

Είναι παγκόσμια γνωστός ως επενδυτής και διαχειριστής αμοιβαίων κεφαλαίων. Στην Ελλάδα συνήθως αναφέρεται ως «κερδοσκόπος». Αυτό βέβαια δεν είναι επάγγελμα – είναι επιδίωξη. Κάθε επιχειρηματίας στοχεύει στο κέρδος.

Γεγονός είναι ότι ο Σόρος υπήρξε πολύ επιτυχημένος στην δουλειά του. Το 1992 έπαιξε εναντίον της στερλίνας (διακινδυνεύοντας δέκα δις δολάρια) και κέρδισε ένα δις.

Αυτό που με ενδιαφέρει με τους πλούσιους είναι τι κάνουν με τα χρήματά τους. Όταν ο Μπιλ Γκαίητς έχει ήδη δεσμευτεί να δωρίσει το 95% της περιουσίας του σε κοινωφελείς σκοπούς (και ήδη έχει δώσει τα μισά) τον επαινώ. Αν όμως ο στόχος είναι το μεγαλύτερο και ακριβότερο σκάφος ή ένα ιδιωτικό νησί, τότε επαναστατώ.

Ο Σόρος ανήκει στην κατηγορία των ευεργετών. Και μάλιστα των ιδιότυπων. Αγωνίζεται για την ελευθερία. Υπήρξε μαθητής του μεγάλου φιλόσοφου Καρλ Πόπερ στον οποίο οφείλουμε τον όρο και την ιδέα της «ανοιχτής κοινωνίας» και έχει θέσει σαν σκοπό της ζωής του την πραγματοποίηση αυτής της ιδέας.

Ανοιχτή κοινωνία είναι κάθε δημοκρατική κοινωνία που είναι έτοιμη να δεχθεί ιδέες, προτάσεις, σκέψεις, αξίες, από κάθε κατεύθυνση. Όπως η επιστήμη (που ήταν το μοντέλο του Πόπερ) αναγνωρίζει και ελέγχει κάθε εναλλακτική θεωρία και είναι έτοιμη να διορθώσει ή να αναθεωρήσει τις θέσεις της, έτσι και η πολιτική σκέψη θα πρέπει να παραμένει ανοιχτή σε κάθε διαφορετική γνώμη. Αυτό φυσικά προϋποθέτει απόλυτη ελευθερία έκφρασης, απουσία κάθε δογματισμού (ιδεολογικού ή παραδοσιακού)  και κυρίως ελευθερία σκέψης.

Ο Σόρος ξόδεψε τα δισεκατομμύριά του για να προωθήσει την ελευθερία των ιδεών. Ακόμα και την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, έστελνε μεγάλες δωρεές πίσω από το Παραπέτασμα για να ιδρυθούν σχολεία, ακαδημίες, σπουδαστήρια, βιβλιοθήκες που, σε ένα θεόκλειστο περιβάλλον, θα προωθούσαν την ανοιχτή κοινωνία. 

Μετά την κατάρρευση του Υπαρκτού οι δωρεές του πολλαπλασιάστηκαν.

Τον Φεβρουάριο του 2018 τα έδωσε όλα: 18 δις δολάρια στην Open Society Foundation ( Ίδρυμα Ανοιχτή Κοινωνία) για την συνέχιση του έργου της.

Είναι χαρακτηριστικό πως ο Όρμπαν, που σπούδασε χάρη στα χρήματα του Σόρος, και δήλωνε αρχικά φανατικός οπαδός της Ανοιχτής Κοινωνίας, όταν έγινε εξουσία τον επικήρυξε ως τον υπ’ αριθμό ένα εχθρό της κοινής πατρίδας τους!

Είναι νωρίς βέβαια για μία αποτίμηση – αλλά μοιάζει πως η ουτοπική προσπάθεια του Σόρος δεν καρποφόρησε. Οι υπερασπιστές της ελευθερίας έχουν πολλούς εχθρούς. Στο Ιντερνέτ θα βρείτε δεκάδες φήμες και θεωρίες συνομωσίας. Άλλωστε ο άνθρωπος αυτός τα έχει βάλει με όλους: είναι εχθρός του Τραμπ και του Πούτιν, έχει κάνει σκληρή κριτική στο Ισραήλ, χρηματοδοτεί απελευθερωτικά κινήματα παντού όπου υπάρχουν δικτατορίες ή αυταρχικά καθεστώτα. Φυσικά αυτά αμύνονται με συκοφαντίες. Η τελευταία ήταν μία κυκλοφορία φωτογραφίας με τον νεαρό Σόρος ως αξιωματικό των SS. Μόνο που, όταν υπήρχαν ακόμα SS, o Σόρος ήταν 14 χρονών…

Ούτε στη χώρα μας είναι δημοφιλής. Φυσικό. Ποτέ δεν ήμασταν ανοιχτή κοινωνία κι όσο πάμε κλείνουμε. Στους Έλληνες ταιριάζει περισσότερο ο παραμυθάς Σώρρας…

Δήμοσιεύεται ταυτόχρονα και στο "Βήμα της Κυριακής".

Ο Καραγκιόζης σοσιαλδημοκράτης

Όταν πήγα να γραφτώ στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου – σε χρόνους αρχαίους – πέρα από τις ελάχιστες γραφειοκρατικές διαδικασίες της σχολής, πρόσεξα στο βάθος ενός διαδρόμου μερικά διακριτικά τραπεζάκια. Πλησιάζοντας κατάλαβα πως ήταν  στέκια στρατολογίας για τις πολιτικές νεολαίες. Αφού ενημερώθηκα και ταλαντεύτηκα ανάμεσα σε FDP (Freie Demokratische Partei: Ελεύθεροι Δημοκράτες) και SPD (Sozialdemokratische Partei Deutschland: σοσιαλδημοκράτες) γράφτηκα στην σοσιαλδημοκρατική νεολαία. Ήταν η πρώτη μου πολιτική ένταξη, στα 19 μου χρόνια.

Το κόμμα που κυβερνούσε τότε,  CSU Χριστιανοσοσιαλιστές (η Βαυαρική  εκδοχή της CDU: χριστιανοδημοκράτες), υπό την ηγεσία του (κατά τα άλλα μεγάλου) Αντενάουερ με απώθησε αμέσως και μόνο με τον τίτλο του. Τι δουλειά έχει η θρησκεία με την πολιτική; Είχα και ένα πρόβλημα με την Δεξιά – από αντίδραση στον πατέρα μου, που δήλωνε βασιλόφρων. Για αριστερά βέβαια ούτε συζήτηση τότε, σε μία χώρα που η μισή ήταν κάτω από ρωσική κατοχή.

Έτσι απέκτησα την αρχαιότερη (φαντάζομαι) σοσιαλδημοκρατική ταυτότητα στην Ελλάδα – από το 1954. Βέβαια, εκτός από κάτι ομιλίες και συζητήσεις δεν μου χρησίμευσε σε τίποτα. Κάποια στιγμή την έχασα. Αλλά όσο την είχα, ένιωθα καλά. Πιστεύω πως γεννήθηκα κεντρώος. Η «μεσότης» του Αριστοτέλη, στην πολιτική.

Όλα αυτά τα θυμήθηκα διαβάζοντας για την νέα μεταμόρφωση του πρωθυπουργού μας, που αποφάσισε να γίνει σοσιαλδημοκράτης. Οι μεταμορφώσεις του Οβιδίου (ωραία ποίηση, αν και πφ! Λατινική) ή, μάλλον, οι μεταμορφώσεις του Καραγκιόζη. 

Παιδιά αγοράζαμε από τα περίπτερα κάτι άθλια φυλλάδια που τις περιγράφανε: Ο Καραγκιόζης φούρναρης, ο Καραγκιόζης γιατρός, ο Καραγκιόζης δήμαρχος, παπάς, δικηγόρος – μέχρι και αστροναύτης έγινε!

Εννοείται πως αυτός ο πολυτεχνίτης και ερημοσπίτης ήρωας καμία δουλειά και τέχνη δεν γνώριζε. Αρκούσε να υπάρξει κάποια ανάγκη – να, αρρώστησε η κόρη του Βεζίρη – και αμέσως παρουσιαζότανε ο Καραγκιόζης γιατρός. Έτσι και ο πρωθυπουργός μας. Τι ζητάει η πιάτσα; Άμεσα, ο τέως Κνίτης, τέως Σταλινικός, τέως Μαοϊκός, τέως «πρώτη φορά αριστερός», τέως αντιμνημονιακός, τέως αντιευρωπαϊστής (που άλλαξε το ΟΧΙ σε ΝΑΙ σε 24 ώρες!) τέως μνημονιακός, τώρα μεταμορφώνεται σε …σοσιαλδημοκράτη.

Και το μεν πρώτο συνθετικό του όρου κάπου το ξέρει. Με το δεύτερο δεν τα πάει καλά. Το κράτος δικαίου του κάθεται στο λαιμό. Φαντάζεστε τον Πολάκη σοσιαλδημοκράτη; Κάπου απέχει από τον Μιτεράν και τον Βίλυ Μπραντ.

Το «αριστερό τσούρμο», όπως τους έλεγε ο Βαρουφάκης, θυμίζει πειρατές που για να σαλτάρουν στη βασιλική γαλέρα της εξουσίας μεταμφιέζονται σε ευγενείς με περούκες και μεταξωτά ρούχα, μέχρι να πιάσουν τα πόστα, να επανδρώσουν το τιμόνι και τα κανόνια και να αρχίσουν το πλιάτσικο.

Τι σκοτεινό τοπίο οι εκλογές που έρχονται! Το ΚΙΝΑΛ μυρίζει σκέτη ΠΑΣΟΚίλα (το αντίστοιχο της πολιτικής κλεισούρας και μούχλας) ενώ ο κάποτε σώφρων Μητσοτάκης έγινε ξαφνικά όψιμος Μακεδονομάχος και θρηνεί διότι «εκχωρήσαμε τη Μακεδονική γλώσσα» στην FYROM. Ποια είναι αυτή η γλώσσα; Ανακαλύφθηκε τελικά τι γλώσσα μιλούσαν οι αρχαίοι Μακεδόνες; Και την είχαμε, και τη δώσαμε χωρίς να το μάθουν γλωσσολόγοι και αρχαιολόγοι;

...Ενώ ο Καραγκιόζης με τον Χατζηαβάτη και τα Κολλητήρια του, θα ανεβάζουν στο θέατρο σκιών, την νέα τους σοσιαλδημοκρατική παράσταση… Σπεύσατε-σπεύσατε! Όλος ο θίασος επί σκηνής! Ώπα!

...δημοσιεύεται ταυτόχρονα και στο Βήμα της Κυριακής...

Μιχάλης ο Μέγας

Όταν μιλάνε για «Μεγάλους Έλληνες» αναφέρονται σε πολιτικούς, στρατηλάτες, ποιητές. Εγώ έχω μία πολύ μικρή λίστα με επικεφαλής τον Μιχάλη Δερτούζο – έναν επιστήμονα που άλλαξε την ζωή της ανθρωπότητας.

Στις 5 Νοεμβρίου θα γινόταν 82 χρόνων. Όπως συνήθως βιαζόταν και είχε «κλέψει» ένα χρόνο. Όλη η τάξη μας, του 1935 – αυτός του 36. Έκλεψε όμως και από την διάρκεια. Βιάστηκε να φύγει το 2001.

Ποιος ήταν; Ο Μιχάλης Δερτούζος γεννήθηκε στην Αθήνα στις 5 Νοεμβρίου του 1936. Προχθές η Google τίμησε παγκόσμια τα γενέθλιά του με Google-Doodle. Ο πατέρας του ήταν ναύαρχος του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού και η μητέρα του πιανίστρια κονσέρτων κλασσικής μουσικής. Μετά την αποφοίτησή του από το Κολλέγιο Αθηνών, φοίτησε στο Πανεπιστήμιο του Άρκανσω με υποτροφία Fulbright και συνέχισε τις σπουδές του κάνοντας διδακτορικό στο MIT. Άριστος παντού, το 1968 εντάχθηκε στο διδακτικό προσωπικό του διάσημου πανεπιστημίου και το 1974 έγινε διευθυντής του Εργαστηρίου για την επιστήμη των Υπολογιστών (Laboratory for Computer Science).

Υπό την καθοδήγηση του Δερτούζου, το Εργαστήριο του MIT εξελίχθηκε σε ένα δυνατό ερευνητικό κέντρο με εκατοντάδες ερευνητές να υλοποιούν καινοτομίες όπως το ARPANET, την κρυπτογράφηση RSA, τα λογιστικά φύλλα και τον αλγόριθμο που χρησιμοποιείται για την ασφαλή μετάδοση των δεδομένων. 

Παράλληλα ο Δερτούζος κατάφερε να κάνει το LCS το κέντρο του World Wide Web Consortium (W3C), μια «συμμαχία» εταιρειών με σκοπό την προώθηση, την εξέλιξη και τη διασύνδεση του Παγκόσμιου Ιστού – που ονομάζουμε Ιντερνέτ. Ήταν αυτός που προσέλαβε στο ΜΙΤ τον Sir Timothy Berners-Lee, τον επινοητή του WWW.

Ήδη από το 1980, o Δερτούζος έγραφε για την «Αγορά Πληροφοριών», (The Information Market Place) μια έννοια την οποία επεξεργάστηκε περισσότερο στο βιβλίο που εξέδωσε το 1997 υπό τον τίτλο «Πώς θα είναι: Πώς ο Νέος Κόσμος της Πληροφορίας θα αλλάξει τη ζωή μας;». Ο Bill Gates έγραψε τον πρόλογο, ονομάζοντάς τον προφήτη της νέας εποχής.

Το τελευταίο του βιβλίο αφορούσε στην διεύρυνση και την απλοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας. Δεν έζησε να δει μία μορφή της: την καταπληκτική εξέλιξη και διάδοση των έξυπνων τηλεφώνων, που έγιναν πολυχρηστικοί υπολογιστές τσέπης.

Από το 1974 ο Δερτούζος υπήρξε σύμβουλος όλων των αμερικανών προέδρων σε θέματα πληροφορικής. Ήταν ένας τεράστιος άνθρωπος (γύρω στα δύο μέτρα) με ένα τεράστιο γέλιο. Το χιούμορ του ήταν ισάξιο με την ευφυΐα του…

Για μένα ήταν φίλος. Συμμαθητής στο σχολείο, κολλητός στην εφηβεία. Μετά τον έβλεπα κάθε φορά που ερχόταν στην Ελλάδα. Συνεργαστήκαμε και στην διοίκηση του Κολλεγίου. Δημοσίευσα το τελευταίο του κείμενο - που μου είχε στείλει σε σχέδιο - στο περιοδικό των αποφοίτων. Έχω όλα του τα βιβλία με αφιερώσεις. 

Σε ένα από αυτά μου έγραφε: "Στον Νίκο, που από ποιητής πάει κομπιουτεράς, από τον συμμαθητή και φίλο του ...που πάει ανάποδα. Με αγάπη, Μιχάλης 2/97."

Ήταν η τάση του: ξεκίνησε από την τεχνολογία και βλέποντας πόσο άνοιγε ο ορίζοντάς της, όδευε προς την φιλοσοφία. Στην αφιέρωση του τελευταίου του βιβλίου μου γράφει: «Καθώς βλέπεις, πάω πίσω. Εσύ έγραψες το πρώτο βιβλίο σου περί ψηφιακής εποχής. Εγώ ακόμα περιμένω έμπνευση για το πρώτο φιλοσοφικό μου».

Αναφέρεται στο βιβλίο μου «Ψηφιακή Ζωή», το πιο αποτυχημένο μου, το μόνο που δεν έκανε δεύτερη έκδοση. Άλλη μία απόδειξη πως στην Ευρωπαϊκή χώρα που δεν έχει ούτε ένα τεχνολογικό ή επιστημονικό περιοδικό (αλλά έχει τρία αστρολογικά!) ελάχιστοι ενδιαφέρονται για τεχνολογία.

Ο σκηνοθέτης Γιώργος Δάμπασης γύρισε ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή του. Θα το έπαιζα σε όλα τα σχολεία. Μήπως και αντιληφθούν κάποιοι το νόημα της αριστείας.

Το "blog του Νίκου Δήμου" κάθε Κυριακή στο "Βήμα".   

Παρανοϊκή μεγαλομανία

Άραγε οι Έλληνες ζούνε μόνιμα μέσα στον φόβο; Ισχύει αυτό που γράφει ο δημοφιλής Έλληνας ιστορικός Κυριάκος Σιμόπουλος, στο βιβλίο του: «Ξενοκρατία, Μισελληνισμός και Υποτέλεια» (1989); «Ο Ελληνισμός αγωνίζεται επί δύο χιλιετίες σε έναν εχθρικό κόσμο υπό συνεχή απειλή ολοκληρωτικού αφανισμού». Παρανοϊκή σκέψη – αλλά βαθειά ριζωμένη. Και παρακάτω ξεκαθαρίζει ότι βασικός εχθρός του Έλληνα δεν είναι ο Τούρκος – αλλά η Δύση. Αυτή τον απειλεί με ολοκληρωτικό αφανισμό.

Προχθές ο Αλβανοέλληνας συγγραφέας Γκαζμέντ Καπλάνι (για τον οποίο έγραφα πριν δύο εβδομάδες) αναρωτήθηκε στην σελίδα του στο Facebook γιατί τόσοι πολλοί Έλληνες πιστεύουν βαθύτατα: «…ότι ο κόσμος, από την Αλβανία μέχρι το Ισραήλ και από την Δημοκρατία της Μακεδονίας μέχρι τις ΗΠΑ, τους μισεί, συνωμοτεί εναντίον της χώρας, δεν τους αγαπάει, τους καταδιώκει και τους φθονεί. Αυτή η φοβερή ικανότητα μιας τόσο τυχερής ιστορικά χώρας, όπως η Ελλάδα, να προσπαθεί με κάθε μέσο να κάνει ακόμα και τους φίλους της εχθρούς και να σπρώξει τον εαυτό της στο περιθώριο (με αποτέλεσμα σήμερα να κινδυνεύει να βρίσκεται όχι απλά στο περιθώριο της Ευρώπης αλλά και των Βαλκανίων): όλα αυτά πείτε μου πως μπορώ να τα εξηγήσω…;».

Την ίδια μέρα – κατά τύχη – ήρθε η απάντηση: δημοσιεύτηκαν τα αποτελέσματα μιας έρευνας που έκανε το Pew Research Center (ένας πολύ σοβαρός οργανισμός ερευνών) τα έτη 2015-17 σε 34 κράτη στην Ευρώπη μεταξύ 56.000 ενηλίκων. Ανάμεσα σε άλλες ερωτήσεις η πιο ενδιαφέρουσα (και αυτή που απαντά έμμεσα στην απορία του Καπλάνι) είναι η εξής:

Συμφωνείτε με την άποψη: «Ο λαός μας δεν είναι τέλειος, αλλά  ο πολιτισμός μας είναι ανώτερος των άλλων».

Με την άποψη αυτή συμφωνούν μόνο το 20% των υπερήφανων Ισπανών, το 36% των σωβινιστών Γάλλων, το 28% των Σουηδών – ΑΛΛΑ ΤΟ 89% ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ! 

Πρόκειται για το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη, σχεδόν διπλάσιο των Άγγλων, Γερμανών και Ιταλών.

Κι αυτή την απάντηση για την υπεροχή μας την δώσαμε στα πιο σκοτεινά μας χρόνια, με κράτος χρεοκοπημένο και θεσμούς σε διάλυση. Και όχι, η ερώτηση δεν αφορούσε τους αρχαίους μας προγόνους, αλλά τον σημερινό μας πολιτισμό.

Μα αν έχουμε τέτοια γνώμη για τον εαυτό μας, πώς να μην πιστεύουμε ότι μας ζηλεύουν,  μας φθονούν, μας εποφθαλμιούν και μας υπονομεύουν οι πάντες;

Το μόνιμο πρόβλημα των Ελλήνων είναι αυτή η μανιοκαταθλιπτική διπολικότητα που μας δέρνει. Από την μία πλευρά πιστεύουμε (όπως δείχνει και η έρευνα) ότι είμαστε ο περιούσιος λαός, το άνθος της ανθρωπότητας – κι από την άλλη, συγκρίνοντας την κατάστασή μας με των άλλων Ευρωπαίων, ελεεινολογούμε το χάλι μας – που ούτε τα σκουπίδια μας δεν μπορούμε να μαζέψουμε. 

Ταυτόχρονο πλέγμα μεγαλομανίας με σύμπλεγμα κατωτερότητας.

Και φυσικά κάποιος φταίει για την κατάστασή μας. Όχι βέβαια εμείς οι ίδιοι, αφού είμαστε ισόθεοι. Οι άλλοι που μας φθονούν, που συνωμοτούν εναντίον μας, που μας υπονομεύουν, μας εκμεταλλεύονται και μας εξαπατούν – που μας εμποδίζουν να προκόψουμε.  Οι Γερμανοί τώρα, παλιότερα οι Αμερικανοί, η CIA, πιο παλιά η Intelligence Service και τώρα πάλι ο Σόρος, οι Μασόνοι, οι Επτά Σοφοί της Σιών…κλπ.

Εκεί μας οδήγησαν η παράδοση, η οικογένεια, το σχολείο, ο στρατός,  οι πανηγυρικοί, η αρχαιολατρία, η αυτοδοξολόγηση. Γίναμε ο πιο εθνικιστικός λαός της Ευρώπης – μονίμως μεθυσμένοι «με το αθάνατο κρασί του ‘21» και πιο πίσω, μέχρι τον Μαραθώνα και την Σαλαμίνα.

Ενδιαφέροντα στοιχεία από την ίδια έρευνα: Μόνο το 31% των ελληνικών οικογενειών θα δεχόταν ένα μουσουλμάνο ως μέλος και μόνο το 35% έναν εβραίο. (Συγκριτικά: το 55% των Γερμανών – μουσουλμάνο – και  το 76% των Γάλλων – εβραίο).

Έτσι λοιπόν, διπλοκουμπωμένοι μέσα στην μοναδικότητά μας βλέπουμε, τους άλλους πότε αφ ’υψηλού και πότε από τα βάθη. Πότε ως είδωλα και πότε ως καταχθόνιους εχθρούς. Οι οποίοι συνεχώς συνασπίζονται και συνωμοτούν εναντίον μας. Το πλαστό τσιτάτο του Κίσιντζερ («πρέπει να καταστρέψουμε τους Έλληνες») είναι η τελική απόδειξη της παρανοϊκής μεγαλομανίας μας…

*Τα στοιχεία για την έρευνα από ρεπορτάζ του Παύλου Παπαδόπουλου, «Καθημερινή», 30.10.18. Όπως κάθε Κυριακή, το blog δημοσιεύεται στην εφημερίδα "Το Βήμα". 

Τα ποιητικά βιβλία του Ν. Δ.

Οι λίγοι που ξέρουν καλά τη δουλειά μου, γνωρίζουν ότι μέχρι τα 38 μου χρόνια έγραφα και δημοσίευα μόνο ποιήματα. (Βλ. και το βιβλίο του Παναγιώτη Αριστοτελίδη: "Ο άγνωστος ποιητής Νίκος Δήμου", εκδόσεις Gutenberg). Αυτό το θυμήθηκε και ο φίλος Δημήτρης Φύσσας και οργάνωσε μία σχετική εκπομπή στον 984 με απαγγελίες. Ακούστε την εδώ:

Με την ευκαιρία ξέθαψα κι εγώ τα ποιητικά μου βιβλία και τα φωτογράφησα. Όπως βλέπετε, δεν είναι λίγα. Πάνω από 10.

Το σκοτεινό κομμάτι δίπλα στο "Νέο βιβλίο των γάτων" είναι η συλλογή "Σκοτεινός θάλαμος". Εχει μαύρο εξώφυλλο με τον τίτλο γραμμενο σε αχνά γκρίζα γράμματα - δεν φαίνεται τίποτα.

Η πρώτη μου συλλογή ("Ιμεροι", πάνω αριστερά), κυκλοφόρησε το 1953 όταν ήμουν ακόμα μαθητής. Εξώφυλλο και εικονογράφηση Αλέξανδρου Τζώνη, ένα χρόνο μικρότερου συμμαθητή μου που μετά τον έχασα. Έμαθα πως έγινε καθηγητής αρχιτεκτονικης στο Harvard. Αργότερα ο παλιός φίλος blogger Steppenwolf μου έστειλε ένα βιογραφικό του Α. Τζώνη αρκετό να γεμίσει ένα τόμο...

Ένα παιδί στον πόλεμο

Το πρώτο πράγμα που θυμάμαι είναι να με ξυπνάνε στον βαθύ ύπνο, να με τυλίγουν σε μία τραχιά κουβέρτα που μου έγδερνε το μάγουλο και να μου λένε ότι με κατεβάζουν στο «καταφύγιο» (καινούργια λέξη).

Μαζί ακούω και τις σειρήνες που ουρλιάζανε μέσα στο σκοτάδι. 

Από τότε, όποτε ακούω σειρήνες, ανατριχιάζω.

Το καταφύγιο δεν ήταν άλλο από το πλυσταριό μας που είχε ένα αρκετά μεγάλο χώρο για να φιλοξενήσει εμάς, τους ενοίκους του ισογείου και άλλους τρεις γείτονες. Ο απέναντι ειδικός (καθηγητής στο Πολυτεχνείο, όπως έμαθα αργότερα) είχε γνωματεύσει ότι το σπίτι που μέναμε, διώροφο, νεόδμητο, από «μπετόν αρμέ» (νέες λέξεις) ήταν το ασφαλέστερο της γειτονιάς.

Τελικά δεν ήταν πραγματικός «συναγερμός» (νέα λέξη) αλλά δοκιμή. Αυτό το μάθαμε μετά. Και σιγά σιγά συνηθίσαμε στην ιδέα πως ήταν αλήθεια αυτό που έλεγαν, ότι οι εχθροί δεν επρόκειτο να βομβαρδίσουν την Αθήνα. Έτσι, σε λίγο αρχίσαμε να αγνοούμε τους συναγερμούς.

Είμαι πέντε χρόνων, και μόλις έχει ξεκινήσει ο Ελληνοιταλικός πόλεμος. Ξέρω καλά τι θα πει πόλεμος, κάθε μέρα τον παίζω με τα στρατιωτάκια μου, άλλα πλακέ από μολύβι κι άλλα πιο ωραία, από κάτι σαν πλαστικό. Δεν το ξέρω τότε αλλά αυτά φορούσαν γερμανικές στολές. Έχω και ένα φρούριο (που στην αρχή το έλεγα «φλούριο») που (κι αυτό δεν το ήξερα τότε) ήταν μεσαιωνικό. Με τάφρο γύρω-γύρω, πύργους και πυργίσκους, τείχη και προμαχώνες. 

Τώρα τι γύρευαν γερμανοί μοτοσικλετιστές να εισβάλουν σε μεσαιωνικό κάστρο, μόνο η φαντασία μου το ήξερε.

Ωστόσο ο πραγματικός πόλεμος ήταν διαφορετικός από τον δικό μου. Στην αρχή έμοιαζε με μεγάλο πανηγύρι. Ομάδες-ομάδες νέων πήγαιναν να καταταγούν τραγουδώντας και ζητωκραυγάζοντας. Ο ενθουσιασμός ήταν ολοκληρωτικός και κολλητικός. Για πότε κυκλοφόρησαν τα τραγούδια του πολέμου, δεν το κατάλαβα. Κι εμείς τα παιδιά τραγουδούσαμε:

«Με το χαμόγελο στα χείλη / παν οι φαντάροι μας μπροστά!/ και γίναν οι Ιταλοί ρεζίλι…».

Γενικά οι Ιταλοί εμφανίζονταν σαν δειλοί και αστείοι, κοκκορόφτεροι που τους έπαιρνε φαλάγγι ο τσολιάς σε όλες τις γελοιογραφίες. Το άλλο μας αγαπημένο τραγούδι ήταν το 

«Κορόιδο Μουσολίνι». Μεγάλο γλέντι!

Κάπου βέβαια στα βουνά της Αλβανίας άνθρωποι πέθαιναν από σφαίρες ή από το κρύο, ακρωτηριάζονταν από τραύματα ή κρυοπαγήματα. Αλλά αυτό τον πόλεμο δεν τον νιώθαμε – ιδιαίτερα εμείς τα παιδιά.

Νίκες γιορτάζαμε, πόλεις άγνωστες γνωρίζαμε: Πρεμετή, Αργυρόκαστρο, Άγιοι Σαράντα…

Οι μανάδες μας πλέκανε κάλτσες και πουλόβερ για τη «Φανέλα του Στρατιώτη». Οι κοπέλες, στο πλεκτό, καρφίτσωναν και σημειώματα με γλυκόλογα για τους φαντάρους.

Φίλες της μητέρας μου έγιναν εθελόντριες νοσοκόμες. Πέρασαν κι από το σπίτι και με εντυπωσίασαν με τα κολλαριστά τους καλύμματα.

Τις νύχτες, παρά τις απαγορεύσεις, ανεβαίναμε στις ταράτσες να δούμε τις αερομαχίες. Νέες λέξεις: τροχιοδεικτικά, αντιαεροπορικά, δέσμες προβολέων που διασταυρώνονταν πάνω στα αεροσκάφη. Είχαμε μάθει και τα ονόματά τους: θυμάμαι τα Μέσερσμιτ, τα Στούκας και τα Σπιτφάιρ. Παρακολούθησα την μεγάλη αερομαχία πάνω από τον Πειραιά με δεκάδες αεροσκάφη. 

Πού να ξέρω πως ήρωας αυτής της μάχης ήταν ο μετέπειτα αγαπημένος συγγραφέας όλων των παιδιών, ο πανύψηλος Ρόαλντ Νταλ, τότε πιλότος της RAF.

Πρώτη φορά κατάλαβα πόσο βαρύ και σοβαρό πράγμα ήταν ο πόλεμος, όταν είδα τους Γερμανούς να μπαίνουν στην Αθήνα. Μια μηχανή από ανθρώπους. Ξαφνικά σφίχτηκε το στομάχι μου. Από τον ενθουσιασμό πέρασα στο άγχος και την κατάθλιψη.

Και μετά ήρθε ο χειμώνας του 41 και οι άνθρωποι που φωνάζανε «πεινάω» ξαπλωμένοι στο πεζοδρόμιο, μπροστά στα σπίτια μας. Κι εμείς μέσα πεινούσαμε περισσότερο ακούγοντάς τους. Και δεν είχαμε ούτε μπομπότα να τους δώσουμε.

Τότε έπαψα να παίζω με τα στρατιωτάκια μου…

Το blog Doncat δημοσιεύεται κάθε Κυριακή στο "Βήμα".

«Αλβανέ – αλβανέ…»

Γερνάμε και φτωχαίνουμε σαν χώρα.

Οι στατιστικές λένε ότι το 2050 θα είμαστε ενάμισι εκατομμύριο λιγότεροι – και πολύ πιο γέροι. Γεννιούνται λιγότερα παιδιά, φεύγουν περισσότεροι νέοι και αν συνεχίσουμε έτσι, μπορεί να λιγοστέψουμε τόσο, που να μας κρατήσει η Ευρώπη σαν δείγμα. Έτσι, για φυλάμε την Ακρόπολη.

Δεν με απασχολεί το 2050 – άλλωστε αποκλείεται να υπάρχω τότε, όσες εξελίξεις κι αν εμφανιστούν στην γηριατρική. Και για την Ελλάδα δεν θα πενθήσω από τώρα: ο κάθε λαός φτιάχνει την μοίρα του.

Ναι – είναι η πατρίδα μου. Και ναι, φυσικά την αγαπάω.  Αλλιώς δεν θα έγραφα τόσα βιβλία, άρθρα και σχόλια, προσπαθώντας να την βοηθήσω. Ναι, τα περισσότερα ήταν επικριτικά. Αλλά το έχω ξαναπεί: αληθινός πατριώτης δεν είναι αυτός που φωνάζει: «Ζήτω» και βουρκώνει όταν ακούει τον Μάντζαρο. Αντίθετα είναι εκείνος που προσπαθεί να επισημάνει και να διορθώσει τα κακώς κείμενα.

Έχω διορθώσει κανένα «κακώς κείμενο»; Πολύ αμφιβάλλω. Έχω διορθώσει μερικά κακά κείμενα – δικά μου και άλλων. Αλλά δεν νομίζω ότι έχω αλλάξει κάτι. Κι αυτό το κείμενο επισημαίνει ένα κακώς κείμενο. Τερατωδώς κακό. Θα αλλάξει;

Το θέμα αυτού του κειμένου είναι ο διεθνώς πιο επιτυχημένος Έλληνας συγγραφέας της γενιάς του. Είναι Έλληνας επειδή γράφει Ελληνικά. Αλλά τυπικά δεν είναι: «λόγω» (όπως γράφει) «της πολυετούς άρνησης του ελληνικού κράτους να του χορηγήσει την ελληνική υπηκοότητα».

Μπήκε «λαθραία» στην Ελλάδα από την Αλβανία, χωρίς να ξέρει λέξη Ελληνικά, το 1991. Έκανε όλες τις δουλειές του λαθρομετανάστη: οικοδόμος, λαντζέρης περιπτεράς. Μαθαίνοντας Ελληνικά. Σπούδασε φιλολογία στο Καποδιστριακό και ολοκλήρωσε διδακτορικό στο Πάντειο. Για δέκα χρόνια (2001-2011) ήταν αρθρογράφος στα ΝΕΑ. (Εκεί τον πρωτοδιάβασα, μαζί με χιλιάδες άλλους). 

Έγραψε τρία βιβλία στα Ελληνικά που μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες: αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά γερμανικά, πολωνικά, δανέζικα και φυσικά Αλβανικά. Τώρα διδάσκει σε Αμερικανικό πανεπιστήμιο. Το βιογραφικό του, στο εξώφυλλο της τελευταίας Ελληνικής έκδοσής του, τελειώνει με την φράση: «Μετά από 25 χρόνια εργασίας και ζωής στην Ελλάδα, αποφάσισε να μεταναστεύει στις ΗΠΑ, λόγω…» Βλ. παραπάνω.

Διαβάζοντας αυτά τα λόγια ένιωσα βαθειά ντροπή. Δηλαδή κύριοι γραφειοκράτες και καρεκλοκένταυροι – τι παραπάνω θα έπρεπε να κάνει ένας μετανάστης για να σας πείσει ότι είναι άξιος να αποκτήσει την ελληνική υπηκοότητα – που ήδη έχει το παιδί του. 

Εγώ θα τον αναγόρευα όχι απλώς Έλληνα αλλά «επίτιμο Έλληνα». Μακάρι να είχαμε κι άλλους δύο-τρεις σαν κι αυτόν!

Ήδη αγανακτώ για το καψώνι που κάνει ο Δήμος Αθηναίων σε γνωστούς μου Αλβανούς: είκοσι δύο χρόνια στην Ελλάδα, άψογα ελληνικά, τα παιδιά τους ήδη Έλληνες, δουλευταράδες,  έχουν αγοράσει σπίτι και ξεπληρώνουν τακτικά τις δόσεις. Τέσσερα χρόνια – και βάλε – αναμονής η επιτροπή για να αποφασίσει!

Ας επιστρέψουμε στην αρχή του άρθρου: γερνάμε και λιγοστεύουμε! Όταν το 13^ο αιώνα η κυρίως Ελλάδα είχε ερημώσει (επιδημίες, πόλεμοι, πειρατές) οι Αλβανοί (που αργότερα ονομάσαμε Αρβανίτες) κατέβηκαν και αποίκησαν την Αττική, τη Βόρεια Πελοπόννησο, τα νησιά του Αργοσαρωνικού κι άλλα μέρη της Ελλάδας. Πολέμησαν μαζί μας στην Επανάσταση και ήταν οι γενναιότεροί μας οπλαρχηγοί. Κάνετε μία βόλτα στο Πεδίο του Άρεως να δείτε πόσοι ήρωες έχουν αλβανικά ονόματα… Και μπορεί να αλλάξαμε τα τοπωνύμια που έμαθα παιδί: Μπογιάτι, Κιούρκα, Λιόπεσι, Κριεκούκι, αλλά μερικά μας ξέφυγαν: το αεροδρόμιό μας θυμίζει  τον μεγάλο πολέμαρχο, αρχιστράτηγο της Βενετίας, Μπούα Σπάτα.

Η χώρα που γερνάει και φθίνει χρειάζεται νέο αίμα. Μου φαίνεται αλήθεια περίεργο να θέλει κανείς να γίνει Έλληνας, την στιγμή που όλο και περισσότεροι Έλληνες θα ήθελαν να είναι κάτι άλλο. Όσο κι αν φαίνεται λίγο …προδοτικό μερικούς μετανάστες τους χρειαζόμαστε πια περισσότερο από όσο μας χρειάζονται αυτοί.

Όσο για τον συγγραφέα, όπως αρκετοί θα έχουν μαντέψει, ονομάζεται Γκάζμεντ Καπλάνι. Διαβάστε το υπέροχο βιβλίο του: «Μικρό Ημερολόγιο Συνόρων», που κυκλοφόρησε σε νέα έκδοση. 

Προκαλώ τον υπεύθυνο που τον «έκοψε», να μας εξηγήσει γιατί μας στέρησε από ένα τέτοιο συμπατριώτη και την Ελληνική γλώσσα από ένα σπουδαίο συγγραφέα; Αλλιώς, του αφιερώνω το γνωστό σύνθημα: «Αλβανέ Αλβανέ δεν θα γίνεις Έλληνας ποτέ!» από την …ανάποδη.

Με τα μάτια των ξένων

Παραθέριζα, για λίγες μέρες, σε ένα μικρό συγκρότημα, στην Αργολίδα. Συγκάτοικοι ήταν μία ξένη οικογένεια που αριθμούσε πάνω από σαράντα άτομα. Παππούς, γιαγιά, οκτώ μεγάλα παιδιά (5 γιοί, τρεις κόρες) με τις οικογένειές τους που αριθμούν από τέσσερα ως έξη άτομα η κάθε μία. Δεν κατάφερα να τους μετρήσω – όλο και κάποιο νέο πρόσωπο εμφανιζόταν…

Έρχονται τακτικά στην Ελλάδα. Κάθε χρόνο, μένουν κάπου όλοι μαζί για δέκα μέρες – σε πατριαρχικές διακοπές – και μετά σκορπίζουν. Άλλος πάει σε νησί και άλλος κάνει αναρρίχηση στα Μετέωρα. Τώρα, εδώ, παρακολούθησαν παραστάσεις στην Επίδαυρο. Καλλιεργημένοι άνθρωποι όλοι και έχοντας οι περισσότεροι διαβάσει αρχαίο δράμα, απορούσαν με τις «πρωτοτυπίες» που ανεβάζουν τα τελευταία χρόνια οι διάφοροι σκηνοθέτες. Όλοι επιστήμονες: αρχιτέκτονες, μηχανικοί, καθηγητές, ιστορικοί.

Μου έκανε εντύπωση πως αυτή η ομάδα ανθρώπων έπαιρνε διαφορετικές μορφές. Από μεγάλη παρέα γλεντιού, μεταμορφώνονταν σε μία συντονισμένη μελωδική χορωδία, ή μοιράζονταν σε αθλητικές ομάδες που συναγωνίζονταν μεταξύ τους. Ό,τι κι αν έκαναν, έδιναν την εντύπωση ενός αρμονικού συνόλου.

Δυστυχώς συνυπήρξαμε μόνο για τρεις μέρες – ήταν ο καιρός της διάλυσης του γκρουπ. Ωστόσο αυτό που κατάλαβα, έξω από την αγάπη τους για την Ελλάδα, ήταν η βαθύτατη γνώση και ο σεβασμός τους για τη φύση.

Ναι, υπάρχουν και τέτοιοι «τουρίστες». Οι οποίοι,  ξεπερνώντας όλα αυτά που μας ενοχλούν, πάνε βαθύτερα στην ουσία. Μιλώντας μαζί τους μπορείς να μάθεις πράγματα για τη χώρα σου που δεν τα υποπτευόσουν. Και βλέποντάς την με τα δικά τους τα μάτια, να την καταλάβεις αλλιώς.
Είναι αυτοί που, όταν κατεβαίνουν σε μία ακρογιαλιά, πρώτα μαζεύουν τα σκουπίδια και μετά βουτάνε. Που, όταν κάνουν κάπου πικ-νικ, αφήνουν το χώρο πιο καθαρό από ότι ήταν πριν πάνε. Που τα παιδιά τους παίζουν ζωντανά και γρήγορα, χωρίς να τσιρίζουν, να ουρλιάζουν και να τρυπάνε τα αυτιά των ανθρώπων γύρω τους.

Αχ, γιατί – σκεπτόμουνα – να μην μπορούμε κι εμείς να φερόμαστε στην Ελλάδα, όπως φέρονται αυτοί;  

Και μετά συλλογίστηκα πως αυτοί έχουν πίσω τους πολλούς αιώνες συνεχή ευρωπαϊκό πολιτισμό, συνεχείς αγώνες για θεσμούς και δικαιώματα, ενώ εμείς τι έχουμε; Χίλια χρόνια Βυζαντινής απολυταρχίας, φεουδαρχίας και θρησκοληψίας και τετρακόσια Οθωμανικής κατοχής. Τι άφησαν πίσω; Καμία ανανέωση, καμία αλλαγή – ούτε καν η Εικονομαχία, η μόνη προοδευτική μας κίνηση, δεν πέτυχε. 

Οι Ευρωπαίοι είχαν πίσω τους την Magna Carta, την Αναγέννηση, την θρησκευτική μεταρρύθμιση, τον Διαφωτισμό, την αμερικανική επανάσταση με την Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, την Γαλλική επανάσταση. Και όλα αυτά από μία ακμαία αστική τάξη που οργάνωσε το κράτος δικαίου, τους βασικούς θεσμούς και την κοινωνία των πολιτών. Εμείς αστούς δεν προλάβαμε να αποκτήσουμε. Ξέρετε, εκείνους που θαύμαζε ο Μαρξ. Που διαμόρφωσαν κανόνες συμπεριφοράς, τους οποίους εμείς φτύνουμε, μιλώντας για τσιριμόνιες και περιττές ευγένειες.

Αλίμονο: η χώρα που ακόμα δεν μπορεί να διαχειριστεί τα σκουπίδια της, θα χρειαστεί πολύ χρόνο για να φτάσει σε ένα επαρκές επίπεδο πολιτισμού και συμπεριφοράς.

Και φοβάμαι πως όχι μόνον εμείς – αλλά ούτε και τα εγγόνια μας δε θα ζήσουν σε μια τέτοια χώρα…

Εξήντα χρόνια Βερολίνο

Το πρώτο μου αντίκρισμα: πριν να χτιστεί το Τείχος. Ουσιαστικά ήταν ακόμα η προπολεμική πόλη, με μερικά μπαλώματα και πολλά ερείπια. Υπήρχαν τότε οι συμμαχικοί τομείς – ο γαλλικός, ο αγγλικός και ο αμερικανικός. Ο ρωσικός ήταν ήδη η πρωτεύουσα της DDR – της Γερμανικής Δημοκρατικής Δημοκρατίας. (Τι πλεονασμός! Λες και αναγράφοντας δύο φορές την δημοκρατία στην επωνυμία του κράτους, θα γινόταν πιο δημοκρατικό. Το πόσο δημοκρατικό ήταν, είχε ήδη φανεί στην εξέγερση της 17 Ιουνίου 1953).

Από την πρώτη επίσκεψη θυμάμαι: την γκρεμισμένη εκκλησία στο KuDamm, την συνοικία Hansa Viertel, μουσείο σύγχρονης αρχιτεκτονικής του Bauhaus, τα πάμφθηνα βιβλία που αγοράσαμε στο Ανατολικό Βερολίνο – όλα, τυχαία, αριστερών συγγραφέων, συγγενών και φίλων. Ακόμα έχω την Αισθητική του Hegel, (έκδοση του 1955 με πρόλογο Lukács, 1173 σελίδες, πανόδετη – αν  θυμάμαι καλά, μάρκα τρία). Αριστερός ο Έγελος; Η μόνη σχέση του με τον Μαρξ, ήταν το αναποδογύρισμα της Διαλεκτικής του.

Το πέρασμα ήταν ελεύθερο για τους τουρίστες και κυκλοφορούσαμε στο Ανατολικό Βερολίνο. Το περπάτημα στην Λεωφόρο Στάλιν (Stalin Allee) για την οποία το κράτος έδειχνε πολύ περήφανο, ήταν ένας εφιάλτης. Έκτοτε έχει χρησιμεύσει σαν σκηνικό στα χειρότερα όνειρά μου. Την έχει (πολύ σωστά) διατηρήσει το σημερινό καθεστώς και αξίζει μία επίσκεψη. Είναι η τέλεια αρχιτεκτονική έκφραση της απόλυτης και ωμής απολυταρχίας. 

Οι επόμενες επισκέψεις μου είχαν, σαν σήμα κατατεθέν, το Τείχος. Ακόμα και τις νύχτες, στο ξενοδοχείο, το ένιωθα να με βαραίνει, σαν να είχε οικοδομηθεί επάνω στο στήθος μου. Ο αποκλεισμός της πόλης έδινε στη ζωή ένα τόνο υστερίας – ιδιαίτερα στις διασκεδάσεις. Νόμιζες πως παίζονταν συνεχώς «οι τελευταίες ημέρες της Πομπηίας».  

Έτσι άρχισα να αποφεύγω το Βερολίνο. Λειψία, Βαϊμάρη – οι επόμενοι ανατολικοί προορισμοί.

Πολλές επισκέψεις πια στη δεκαετία του 90 – όπου οργίαζαν οι γερανοί. Ανοικοδόμηση παντού: όλη η πόλη ένα μελίσσι. Άρχισα να την χαίρομαι μετά το 2000 – όπου μπορούσες να την χαζέψεις χωρίς σκαλωσιές και ικριώματα.

Η πόλη δίχως κέντρο. Δάση, άλση, ποτάμια, νησιά χωρίζουν τις συνοικίες της. Ανοίξτε το Google Earth. Ένα απέραντο πάρκο και ανάμεσα στις συστάδες των δέντρων, συστάδες σπιτιών. Δίπλα στην Πύλη του Βρανδεμβούργου, η τύψη των Γερμανών. Στην ακριβότερη περιοχή της πόλης, το απέραντο μνημείο του Ολοκαυτώματος. Εκατοντάδες τεράστιοι μαύροι κύβοι σχηματίζουν ένα λαβύρινθο ενοχής.

Κάθε φορά που πηγαίνω, το Βερολίνο έχει αλλάξει. Κάθε φορά μου επιφυλάσσει μία έκπληξη. Και τώρα, που ετοιμάζομαι, έχω μία προαίσθηση – και δεν ξέρω αν είναι καλή ή κακή. Γιατί το Βερολίνο εξελίσσεται – αλλά εγώ γερνάω.

Από όλες τις σημερινές μεγαλουπόλεις πρέπει να είναι η πιο ζωντανή. Και η πιο πλούσια σε μνήμες. Μέσα σε εκατό χρόνια έχει συμπυκνώσει ιστορία αιώνων. 

Σίγουρα είναι η πιο δυνατή σε καλλιτεχνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Έχεις τόσες επιλογές που ζαλίζεσαι. Εδώ καλπάζουν μαζί όλες οι πρωτοπορίες!

Το Μόναχο είναι η δεύτερη πατρίδα μου: σπούδασα και έζησα εκεί έξη χρόνια. Αλλά το Βερολίνο είναι το μέτρο – κάθε επίσκεψη και ένας σταθμός.

Όταν θα διαβάζετε αυτό, εγώ θα έχω ήδη επιστρέψει (αχ, αυτή η χρονική διολίσθηση του εβδομαδιαίου φύλλου). Και θα ξέρω ήδη πόσο έχω γεράσει…