 |
| Η πρώτη χάρτα των ανθρώπινων δικαιωμάτων |
Παλαιός
αναγνώστης και αλληλογράφος μου έστειλε μήνυμα με ερώτημα:
Είναι
γνωστές οι τρεις βασικές αρχές-αξίες του διαφωτισμού: Ελευθερία – Ισότητα –
Αδελφοσύνη. Από αυτές οι δύο πρώτες είναι κατανοητές και εύκολα προσπελάσιμες
από τον μέσο πολίτη.
Ίσως δεν ισχύει το ίδιο για την Τρίτη:
Αδελφοσύνη – πως, πότε και γιατί;
Ο
κάλαμος που έγραψε το γλαφυρό χρονογράφημα για τα αηδόνια παρακαλείται να μας
δώσει κάτι ανάλογο και για τη γλυκιά έννοια της Αδελφοσύνης.
Στο
επιχείρημα ότι αριστουργήματα δεν παράγονται κατά παραγγελίαν, η απάντηση είναι
ότι οι παλιοί φίλοι θα είναι ικανοποιημένοι και με κάτι λιγότερο από
«αριστούργημα».
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Ας αρχίσω
από το τέλος. Αριστουργήματα έχουν συχνά παραχθεί κατά «παραγγελίαν». Σχεδόν
όλα τα μεγάλα έργα τέχνης της ανθρωπότητας πριν από τον 19ο αιώνα
δημιουργήθηκαν μετά από παραγγελίες. Όλοι οι ζωγράφοι, μουσικοί, ποιητές πριν
από τον Ρομαντισμό δούλευαν για Μαικήνες - από τον Πίνδαρο, μέχρι τον Μπαχ.
Όχι βέβαια
πως σκοπεύω να γράψω αριστούργημα. Απλώς να δώσω τη γνώμη μου με διευκρινήσεις.
Ο
διαφωτισμός είχε ένα βασικό αίτημα - όχι τρία. Αυτό ήταν η “ελευθερία”. Κυρίως
η ελευθερία της σκέψης. Η ανεξαρτησία από όλες τις εξουσίες, τις αυθεντίες και τους θεσμούς
που υπαγορεύουν δόγματα, γνώμες, απόψεις, τοποθετήσεις. Στράφηκε εναντίον όλων των εξουσιών: κυρίως
της πολιτικής, και θρησκευτικής. «Τόλμησε να σκεφθείς για λογαριασμό σου!»
παρότρυνε τον πολίτη ο Καντ.
Η δεύτερη
αξία - η ισότητα - ήταν μία εξέλιξη και προέκταση της πρώτης. Αν θέλουμε ο
άνθρωπος να είναι ελεύθερος, η ελευθερία του πρέπει να γίνει σεβαστή - να
προστατεύεται. Άρα πρέπει να θεσπιστούν τα «ανθρώπινα δικαιώματα». Και χάρη στα
δικαιώματα αυτά, οι άνθρωποι γίνονται ίσοι απέναντι στο νόμο. Μιλάμε για το
κράτος δικαίου.
Όλα αυτά
πηγάζουν από την καθαρή ορθολογική σκέψη. Η οποία θεμελιώνει λογικά και τον
ανθρωπισμό. Ο άνθρωπος δεν είναι μέσο - είναι σκοπός. Χρυσός Κανόνας. Η λογική
επιτάσσει: «Ο συ μισείς – ετέρω μη ποιήσεις».
Όμως η «αδελφοσύνη» προσθέτει στον ορθολογισμό ένα
στοιχείο συναισθηματικό. Μπορώ να σέβομαι την ελευθερία και τα δικαιώματα του
άλλου, χωρίς να τον αγαπάω σαν αδελφό. Εκεί έχουμε μία υπέρβαση που μάλλον
ριζώνει στον Χριστιανισμό. «Αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν». Οπότε ο Χρυσός Κανόνας
παίρνει μία θετική τροπή. Όχι «Μη κάνεις…» αλλά πράξε: «καθώς θέλετε ίνα
ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι, και υμείς ποιείτε αυτοίς ομοίως».
Περιττό να
πω ότι αυτό έγινε και το ασθενές σημείο της τριάδας των αξιών. Ελευθερία
πέτυχαν αρκετές κοινωνίες, ισότητα λιγότερες αλλά ικανές. Όμως αδελφοσύνη
ζήσαμε ελάχιστη. Δυστυχώς, στην ιστορική της συνέχεια, η «Επί του Όρους Ομιλία»
τελικά μεταμορφώθηκε σε ιερατείο, σε δόγμα, σε τελετουργία, σε κοσμική και πολιτική δύναμη -
και έχασε στο δρόμο την αγάπη.
