Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 1985 στο "Βήμα". Έπεσε ανάμεσα στις δύο περιόδους συνεργασίας μου με την εφημερίδα και δεν ανθολογήθηκε στις δύο συλλογές κειμένων της("Μικρά Βήματα" και "Κουτσοκώσταινα"). Εφόσον είχε προηγηθεί της "ψηφιακής" μου εποχής (αγόρασα τον πρώτο μου υπολογιστή ένα μήνα αργότερα) δεν υπήρχε ούτε στο ηλεκτρονικό μου αρχείο. Το ανακάλυψε κάποιος φίλος μου στην Κύπρο, σε μία ανθολογία κειμένων "Για τον Χριστιανόπουλο"(εκδόσεις Αιγαίον, Λευκωσία 2003).Δεν θυμάμαι να μου είχαν ζητήσει την άδεια για την αναδημοσίευση.
Νίκος Δήμου
Το τζάκισμα
Λοιπόν ξέρετε γιατί ο στρατηγός Μακρυγιάννης τσάκισε (ή, στο δικό του ιδίωμα, «τζάκισε») το χέρι του; Γιατί πολέμησε και πήρε «πέντε πληγές εις το σώμα» του και έμεινε «μισός άνθρωπος»; Την απάντηση την έχει δώσει σ' ένα πολύ γνωστό ποίημα του ο Ντίνος Χριστιανόπουλος:
καημένε Μακρυγιάννη να 'ξερες
γιατί το τζάκισες το χέρι σου
το τζάκισες για να χορεύουν σέικ
τα κωλόπαιδα
Όταν πρωτοδιάβασα αυτούς τους στίχους, θαύμασα μα κι ενοχλήθηκα. Θαύμασα την καίρια αιχμή - αλλά με ενόχλησε η υποβολιμαία μομφή. Όχι που χόρευα σέικ. Αλλά σκέφθηκα πώς (και αν) θα έγραφε ο ποιητής αν ο Μακρυγιάννης δεν είχε τζακίσει το χέρι του. Ίσως θα 'χε τζακίσει ο ποιητής το δικό του.
Πιστεύω πως τελικά πιο πολύ για το Χριστιανόπουλο, παρά για τα κωλόπαιδα πολέμησε ο Μακρυγιάννης. Βέβαια η άποψη τού ποιητή είναι πως τα παιδιά κάνουν κακή χρήση της ελευθερίας που τους χάρισε ο Στρατηγός. Αλλά ίσως το ίδιο κάνει και ο ποιητής. (Κάπου, πιστεύω πως ο Μακρυγιάννης πιο εύκολα θα ανεχόταν το σέικ παρά τα ποιήματα του Χριστιανόπουλου).
Παλιές και νέες σκέψεις για τη χρήση και την κατάχρηση της ελευθερίας. Πού είναι το όριο; Γιατί το να χορεύεις σέικ (σε λίγο αυτός ο στίχος θα θέλει αστερίσκο και υποσημείωση) είναι κατάχρηση - και δεν είναι το να γράφεις ποιήματα; Έτσι θρήσκος που ήταν ο Μακρυγιάννης (θυμηθείτε το «Οράματα και Θάματα») μπορεί να θεωρούσε μόνο τη θρησκευτική και τη δημοτική ποίηση θεμιτή.
Και φυσικά δεν έχει σημασία τι θα θεωρούσε ο Μακρυγιάννης. Το ότι κάποιος θυσιάστηκε για την ελευθερία μας δεν του δίνει το δικαίωμα να την περιορίσει. Αλλιώς μπλέκουμε στη φαύλη σκέψη των Σωτήρων.Αλλά ούτε και ο ποιητής θα 'πρεπε να αποτολμά τέτοιες απόπειρες. Σύμφωνοι - κατανοητή η απέχθεια μπροστά στα «κωλόπαιδα» και νόμιμη η σατιρική αιχμή. Πίσω της όμως ενεδρεύει μια επικίνδυνη ηθικολογική τάση. Τι παραπάνω σκέφθηκε ο δικτάτορας που είχε απαγορεύσει το ταγκό;
Το 'χει αυτό το κουσούρι η σάτιρα. Είναι, στην αγανάκτηση και την πίκρα της, απόλυτη. Και κάθε τι το απόλυτο γίνεται εύκολα απολυταρχικό – φτάνει να συνδυασθεί με «αρχή».
Αυτοί πάντως που πολεμάνε για ελευθερία -συνήθως πολεμάνε για να μην μπορεί να απαγορευθεί τίποτα: ούτε χορός, ούτε ποίημα.
Αλλά, αν ήταν να διαλέξει κανείς, σίγουρα το ποίημα είναι πιο καίριο (και πιο δυσανεκτό για την Εξουσία). Η οποία δεν θα νοιαζόταν και πολύ για το σέικ. (Οι δικτατορίες χαίρονται όταν οι νέοι χορεύουν. Άλλα φοβούνται...).
Πάντως η «γενιά του σέικ» έδωσε κι αυτή τις εξετάσεις της. «1-1-4», Αντίσταση, Πολυτεχνείο. Δεν υστέρησε καθόλου από τις γενιές του ταγκό ή του βαλς. (Ούτε από τις χρονικά παράλληλες γενιές του τσάμικου, ή του ζεϊμπέκικου).
Για τον ποιητή λοιπόν (κι όχι για το σέικ) πολέμησε ο Μακρυγιάννης. Σ' αυτή την περίπτωση, η δεύτερη στροφή του ποιήματος θα ταίριαζε κάπως έτσι:
το τζάκισες για να μπορεί ο Χριστιανόπουλος
να δημοσιεύει τα αιχμηρά
τα σεμνά και τα άλλα
Παραδέχομαι πως ποιητικά δεν λέει τίποτα. Όμως είναι σίγουρα πιο δίκαιη. Για τα «κωλόπαιδα».
