(Θεόφιλος Καΐρης 1784-1853)
Είναι μερικές συμπτώσεις που περιγελάνε τον νόμο των
πιθανοτήτων και σε βάζουν σε υποψίες για την ορθότητα του ορθού λόγου…
Στις 17.4.2021 ο σκηνοθέτης Γιώργος Δάμπασης μου στέλνει σε
ένα DVD το τελευταίο του έργο, διάρκειας 140 λεπτών: Μια πλούσια και
τεκμηριωμένη βιογραφία του μεγάλου δασκάλου, αγωνιστή και μάρτυρα της
ελευθερίας, Θεόφιλου Καΐρη. (Θα μεταδοθεί από το κανάλι της Cosmote, History).
Τέσσερεις μέρες αργότερα, ο Γιώργος Δαρδανός, των εκδόσεων Gutenberg, μου στέλνει ένα
θεατρικό έργο («Οι κολιγάδες») που συνέγραψε μαζί με τον Μηνά Βιντιάδη, με
βασικό πρόσωπο, στο ρόλο του αφηγητή, τον …Θεόφιλο Καΐρη.
(Ας σημειωθεί ότι τόσο ο Δάμπασης όσο και ο Δαρδανός,
κατάγονται από την Άνδρο, όπως και ο Καΐρης).
Μετά από σχεδόν δύο αιώνες λησμονιάς, ξαφνικά η λαμπερή
προσωπικότητα ενός προσβλητικά λησμονημένου σοφού και ήρωα, έρχεται στο
προσκήνιο.
Δεν θα με εξέπληττε αν το 90% των Ελλήνων δεν είχαν ιδέα για
το ποιος ήταν αυτός ο άνθρωπος και γιατί είναι σημαντικός και μοναδικός στην
ιστορία μας.
Γεννήθηκε στην Άνδρο το 1784. Έκανε λαμπρές σπουδές, στις
Κυδωνιές με καθηγητή τον Βενιαμίν τον Λέσβιο (τον οποίο αργότερα διαδέχθηκε),
αργότερα στην Πίζα, και στο Παρίσι. Ήταν φίλος και συνεργάτης του Κοραή. Μυήθηκε
νωρίς στην Φιλική Εταιρία, πολέμησε και τραυματίστηκε στην Ελληνική Επανάσταση.
Η αναπηρία τον βασάνισε όλη του την υπόλοιπη ζωή. Ίδρυσε και συντηρούσε ένα υποδειγματικό
ορφανοτροφείο για τα ορφανά του πολέμου της Ανεξαρτησίας.
Δίδαξε φιλοσοφία και επιστημολογία σε πολλές ευρωπαϊκές
χώρες και είχε γίνει ξακουστός σαν σοφός δάσκαλος.
Επηρεασμένος από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και του
Γαλλικού και Αγγλικού Διαφωτισμού, δημιούργησε μία δική αντίληψη για το Θείο –
μια νέα θρησκεία, με όνομα «Θεοσέβεια», που προσέγγιζε κατευθείαν τον Θεό,
χωρίς την μεσολάβηση κλήρου, εκκλησιαστικής οργάνωσης, θρησκευτικής διδασκαλίας
ή φιλολογίας.
Η εκκλησία μάνιασε. Ωστόσο
πρέπει να σημειωθεί ότι ήδη στην πρώτη
εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, όπου συμμετείχε ως εκπρόσωπος της Άνδρου, ο Καΐρης
υπήρξε ο εισηγητής της έννοιας «ανεξιθρησκία», η οποία έγινε αποδεκτή από τους
συνέδρους.
Τι γύρευε ένας πραγματικά φιλελεύθερος ευρωπαίος στοχαστής,
σε μια Ελλάδα όπου ο κλήρος ήταν ίσως η μόνη ισχυρή εξουσία; Σύρθηκε στα δικαστήρια,
καταδικάστηκε, εξορίστηκε στην Σκύρο. Όταν αργότερα επέστρεψε από μία νέα
περιοδεία στο εξωτερικό, (με διαλέξεις μάζευε χρήματα για το ορφανοτροφείο) είχε
ήδη ψηφιστεί το Σύνταγμα του 1844, που καθιέρωνε την ελευθερία της συνειδήσεως.
Τον κατηγόρησαν τότε για προσηλυτισμό. (Μέχρι το 1975 το Σύνταγμά μας απαγόρευε
τον προσηλυτισμό «εναντίον της κρατούσης θρησκείας»).
Η δίκη έγινε στο πταισματοδικείο Σύρου, τον Δεκέμβριο του
1853. Καταδικάστηκε σε φυλάκιση 2 ετών, ενώ ήταν ετοιμοθάνατος. Πέθανε μερικές
μέρες μετά την καταδίκη και δεν θάφτηκε στο νεκροταφείο, παρά σε ένα χωράφι,
αφού γέμισαν το πτώμα του με ασβέστη. ΤΡΕΙΣ ΗΜΕΡΕΣ ΜΕΤΑ, ο Άρειος Πάγος ακύρωσε
την ποινή και αθώωσε τον Καΐρη και τους συγκατηγορουμένους του…
Τα περισσότερα έργα του έμειναν ανέκδοτα. Διαβάζοντας όμως
τα λίγα που έχουν εκδοθεί, ή τα αποσπάσματα από την αλληλογραφία του, μένεις
κατάπληκτος από την διαύγεια του νου, την ορθολογική δομή της σκέψης και,
κυρίως, το υπέροχο ήθος. Αυτός που είχε εξυβρισθεί και συκοφαντηθεί πάνω από
όλους, δεν καταδέχθηκε ποτέ να κατέβει στο επίπεδο των κατηγόρων του.
Μετά από πολλές δεκαετίες, οι πατριώτες του τον τίμησαν με
ένα ανδριάντα. Πιο πολύ και από αυτόν όμως, θα χρειαζόταν η μελέτη και
αξιοποίηση του αρχείου του, το οποίο έχει διατηρήσει η οικογένειά του. Νομίζω
πως ο μεγάλος αυτός δάσκαλος έχει ακόμα πολλά να μας διδάξει.
