Η μακριά σκιά του Πλάτωνα

Raffaello: Η Σχολή των Αθηνών (λεπτομέρεια από τοιχογραφία: στο κέντρο ο Πλάτωνας - αριστερά - συνομιλεί με τον Αριστοτέλη)

Η καλή λογοτεχνία είναι υπόθεση λίγων (πόσοι διαβάζουν ποίηση;) η φιλοσοφία είναι υπόθεση όλων. Ο κάθε άνθρωπος σκέπτεται: η φιλοσοφία είναι η άσκηση που τον βοηθάει να σκέπτεται ορθολογικά και αποτελεσματικά, να οργανώνει τις έννοιες, να ξεχωρίζει το σωστό από το λάθος. Η φιλοσοφία δεν είναι γνώση, είναι μέθοδος. Γι’ αυτό και τα τελευταία χρόνια έχει βγει από τα πανεπιστήμια και εγκατασταθεί ακόμα και σε μεγάλες επιχειρήσεις. 

Τι γίνεται με την φιλοσοφία στην Ελλάδα;

Με τον θάνατο του Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου έκλεισε ένα κύκλος. Ο Δεσποτόπουλος ήταν ο τελευταίος ανάμεσα σε πέντε Έλληνες φιλοσόφους που γεννήθηκαν στις αρχές του 20^ου και κυριάρχησαν στην Ελληνική ακαδημαϊκή φιλοσοφία ολόκληρο τον αιώνα.

Και οι πέντε έγιναν ακαδημαϊκοί. Και οι πέντε ήταν Πλατωνιστές. Οι τέσσερεις από αυτούς σπούδασαν το μεσοπόλεμο στην Γερμανία. Έγραψαν δεκάδες βιβλία, χωρίς όμως να προτείνουν κάτι καινούργιο. Αγνόησαν όλα τα νέα φιλοσοφικά ρεύματα της εποχής τους: φαινομενολογία, υπαρξιακή φιλοσοφία, δομισμό, αναλυτική φιλοσοφία, κλπ. και αναμασούσαν Πλάτωνα (άντε και λίγο νέο-καντιανισμό) όλη τους τη ζωή. Πλάτωνα – όχι Αριστοτέλη. Έχει σημασία αυτό, γιατί πάνω από όλα ήταν ιδεαλιστές.

Κάποτε είπα στον Κωνσταντίνο Τσάτσο: «Ο λόγος που στην Μεταπολίτευση γεμίσαμε φτηνή μαρξιστική φιλοσοφία είναι ότι εσείς και η παρέα σας την είχατε εξορίσει από παντού για πενήντα χρόνια – έγινε απαγορευμένος καρπός». Δεν μου έφερε αντίρρηση.

Μιλάω για τους εξής:

Κωνσταντίνος Τσάτσος 1899-1986, Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος 1900-1981, Ευάγγελος Παπανούτσος 1900-1982, Παναγιώτης Κανελλόπουλος 1902-1986 και Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος 1913-2016.

Θετικό θεωρώ το διδακτικό έργο του Παπανούτσου (τα συγγράμματα για Γνωσιολογία, Ηθική, Αισθητική, Λογική, ήταν καλά εργαλεία) και τον άθλο του Παναγιώτη Κανελλόπουλου να γράψει την πολύτομη Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος. (Η πρώτη γραφή: στην εξορία χωρίς βοηθήματα!).

Αντίθετα οι σημαντικότεροι Έλληνες φιλόσοφοι του 20^ου αιώνα έζησαν εκτός Ελλάδος: ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Κώστας Αξελός, και ο  Κώστας Παπαϊωάννου στο Παρίσι και ο Παναγιώτης Κονδύλης στην Γερμανία. Κανείς τους δεν έγινε ακαδημαϊκός, ούτε καν καθηγητής στην Ελλάδα.

Υπάρχει και ο Στέλιος Ράμφος που ξεκίνησε κι αυτός στη Γαλλία αλλά επέστρεψε νωρίς. Είναι μία μοναδική περίπτωση αξιόλογου φιλοσόφου που έζησε τρεις ζωές αναιρώντας την κάθε προηγούμενη με την επόμενη.

Πανεπιστημιακοί καθηγητές φιλοσοφίας υπήρξαν όλα αυτά τα χρόνια – έδρασαν κυρίως κάτω από την σκιά των μεγάλων πέντε. Υπάρχει και το Κέντρο Ερεύνης Ελληνικής  Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Αθηνών που οργανώνει συνέδρια και εκδίδει μελέτες. Σημαντική δουλειά, που όμως κυρίως αφορά την αρχαία φιλοσοφία και σταματάει στον 19^ο αιώνα . Υπάρχουν και τριάντα έξη (!) φιλοσοφικές εταιρίες (θα βρείτε τον κατάλογό τους στο πρώτο σχόλιο). Οι περισσότερες έχουν σκοπό να αναδείξουν  τριάντα έξη προέδρους και συμβούλους. Μερικές είναι σοβαρές αλλά ανάμεσά τους υπάρχουν και απροσδόκητα ευρήματα – όπως η "Ελληνική Εκκλησία της Σαηεντολογίας"...

Έχουμε λοιπόν πανεπιστημιακές έδρες, κέντρα, εταιρίες, εκδόσεις… Ζωντανή φιλοσοφική σκέψη έχουμε;