Το τζάμπα

Επειδή πέρασα πολλά χρόνια από τη ζωή μου κάνοντας πράγματα που δεν ήθελα...

(και δεν ξέρω πόσα χρόνια - και πόση δύναμη - μου μένουν για να κάνω αυτά που θέλω).

Επειδή δεν είμαι βέβαια ο μόνος – αυτά συμβαίνουν σε όλους όσοι ασχολούνται με το πνεύμα...

Επειδή δεν θα ήθελα να συνεχιστεί αυτή η δουλεία κι επειδή θα επιθυμούσα οι νεότεροι να βρούνε καλύτερες συνθήκες ...

προτείνω μια επανάσταση.

Προτείνω, οι προλετάριοι του πνεύματος (η πιο καταπατημένη τάξη στην Ελλάδα) να σηκώσουν κεφάλι. Δεν έχουν να χάσουν άλλο από τις αλυσίδες τους.

Προτείνω την κατάργηση του «τζάμπα». (Είναι ο σιδερένιος κανόνας της πνευματικής μας ζωής).

Η πρώτη μου εντύπωση από την Ελλάδα όταν (πριν 45 χρόνια) γύρισα από τις σπουδές μου στη Γερμανία, ήταν το «τζάμπα». Μου ζήτησε ιδιοκτήτης περιοδικού να του γράψω μερικές επιφυλλίδες. Για τις οποίες, επειδή χρειάστηκα ξένη βιβλιογραφία και εικονογράφηση, ξόδεψα χρήματα, παραγγέλλοντας βιβλία από το εξωτερικό. Όταν, αφελέστατα, ζήτησα να πληρωθώ, οι άνθρωποι απόρησαν. «Δεν φτάνει που σε προβάλλουμε - νέον άνθρωπο!» ήταν η αγανακτισμένη απάντηση. «Μα δεν σας ζήτησα να με προβάλλετε...» ψιθύρισα καταπτοημένος.

Γρήγορα κατάλαβα πως η πρόθεσή μου να ζήσω από «το προϊόν της γραφίδος μου», όπως ήδη είχα κάνει στην Γερμανία, ήταν ουτοπιστική. Για ένα ντεκουπαρισμένο (δουλειά 6 μηνών) σενάριο μου προσφέρανε δεκαπέντε χιλιάδες δραχμές ...με δόσεις. (Στην Γερμανία η κατώτερη αμοιβή ήταν εικοσαπλάσια ενώ τα έξοδα ζωής μόνο διπλάσια.)

Μία μετάφραση (διακόσιες σαράντα πυκνοτυπωμένες σελίδες) πληρώθηκε τρία χιλιάρικα. Ούτε ένα μήνα δεν ζούσες με αυτά (η μετάφραση χρειάστηκε δύο).

Οι βιοτικές ανάγκες ήταν πολλές και αμείλικτες. Έτσι δεν μου έμεινε άλλο από το να μεταναστεύσω σε συγγενή (κειμενογραφικό) εργασιακό χώρο. Πήγα στην διαφήμιση. Όπου παρέμεινα είκοσι ολόκληρα χρόνια.

Άκουγα τότε τα γνωστά: ξέχνα την Γερμανία! Εμείς είμαστε μικρή και φτωχή χώρα και δεν έχουμε, κτλ. κτλ. Λάθος! Ο παραγωγός, που μου έδινε τις δεκαπέντε χιλιάδες για το σενάριο, θησαύριζε σε κάθε ταινία. Ο εκδότης κέρδισε αρκετά από τη μετάφρασή μου. Απλώς οι κύριοι αυτοί εκμεταλλεύονταν μια κατάσταση – που ακόμα ισχύει.

Τώρα δεν είμαστε πια τόσο «φτωχή χώρα», και πληρώνουμε τον υδραυλικό πενήντα ευρώ για μισή ώρα δουλειά. Γιατί; Επειδή τον έχουμε περισσότερο ανάγκη από τον συγγραφέα; Όχι μόνο. Επειδή τα απαιτεί. Αν δεν πληρώσεις, δεν δουλεύει.

Στον χώρο τους οι πνευματικοί άνθρωποι είναι εξίσου απαραίτητοι όσο ο υδραυλικός. Τα πάμπλουτα και πανίσχυρα ΜΜΕ είναι γεμάτα κείμενα και μουσική, επιφυλλίδες και συνεντεύξεις.

Σκεφθείτε να δηλώσουν όλοι, επώνυμοι και μη, ότι δεν εμφανίζονται στην τηλεόραση ή στο ραδιόφωνο αν δεν πληρωθούν. (Κάθε φορά που δίνω έστω και τηλεφωνική συνέντευξη στο BBC, έρχεται αυτόματα τσεκ. Με τις συνεντεύξεις μου σε τηλεοπτικά μέσα του εξωτερικού κερδίζω περισσότερα χρήματα από ότι με τα βιβλία μου στην Ελλάδα!).

Γιατί πρέπει εγώ, με την συνέντευξή μου, να γεμίσω στο τζάμπα τον τηλεοπτικό ή ραδιοφωνικό χρόνο μίας εκπομπής για την οποία χρυσοπληρώνεται ο παρουσιαστής της; Η τις σελίδες ενός περιοδικού που είναι γεμάτο από διαφήμιση;

Οι εκδότες βιβλίων δεν θα είχαν λόγο ύπαρξης χωρίς τους συγγραφείς, αλλά τους πληρώνουν; Πώς και πόσο; Όσοι έχουν διαβάσει την αυτοβιογραφία μου ξέρουν ότι τα πρώτα δέκα χρόνια της συγγραφικής μου δουλειάς με δέκα βιβλία και ένα μπεστ σελερ (Η «Δυστυχία» είχε ήδη κάνει 12 ανατυπώσεις) δεν πήρα ούτε μία δραχμή! Κι αργότερα συνέλαβα εκδότες να στήνουν τα νούμερα των πωλήσεων, να κάνουν ανατυπώσεις που δεν τελειώνουν ποτέ και άλλα τραγικά. Άλλωστε είναι ουσιαστικά ανεξέλεγκτοι. Ένας νόμος που είχε επιβάλει στους βιβλιοδέτες να αναφέρουν ενόρκως στην Εθνική Βιβλιοθήκη πόσα βιβλία είχαν βιβλιοδετήσει, αποσύρθηκε σιωπηρώς λίγο χρόνο μετά την ψήφισή του.

Κάποτε η κρατική ραδιοφωνία άρχισε να μεταδίδει βιβλία. Για τις αναγνώσεις αυτές όχι μόνο δεν πλήρωσε – ούτε καν ρώτησε τους συγγραφείς. (Ξέρω – μετάδωσαν και δικό μου!). Το κράτος δίνει το καλό παράδειγμα. Αν αυτή δεν είναι εκμετάλλευση – ποια είναι!

Άλλη πληγή του «τζάμπα»: Οι διαλέξεις. Δεν καταλαβαίνω γιατί σύλλογοι, σωματεία, εταιρίες (κερδοσκοπικές και μη), ιδρύματα, κρατικοί φορείς, κτλ. έχουν την αξίωση να κάτσεις και να δουλέψεις τρεις η δέκα μέρες, για να τους κάνεις μια διάλεξη δωρεάν! Για άλλες ανάγκες βρίσκουν χρήματα, ακόμα και τα φτωχότερα σωματεία. Ζήτησαν ποτέ από τον ηλεκτρολόγο που τους φτιάχνει τα μικρόφωνα, να δουλέψει τζάμπα;

Λοιπόν, η εκμετάλλευση πρέπει να σταματήσει! Και για να σταματήσει πρέπει πρώτα οι ίδιοι οι πνευματικοί άνθρωποι να συνειδητοποιήσουν τα δικαιώματά τους. ΤΙΠΟΤΑ ΠΙΑ ΤΖΑΜΠΑ! Έτσι κι αλλιώς ο Υπουργός των Οικονομικών θα μας φορολογήσει εισόδημα τεκμαρτόν. Τουλάχιστον, ας το αποκτήσουμε.

Αφού είμαστε στην ΕΕ, ας φερθούμε ανάλογα. Οι κουτόφραγκοι πληρώνουν τα πάντα. Και τις συνεντεύξεις και τις διαλέξεις. Οι καλοί ομιλητές παίρνουν μέχρι και είκοσι χιλιάδες δολάρια για μια διάλεξη (κι όλα τα έξοδα ταξιδιού πληρωμένα). Οι ποιητές, στην Αμερική, ζούνε από αναγνώσεις ποιημάτων. Οι φίλοι συγγραφείς στην Γερμανία, που μαζί ξεκινήσαμε, έχουν περιουσίες μεγαλύτερες από μένα, χωρίς να ξενοδουλέψουν. Πλούτισαν κάνοντας αυτό που ήθελαν.

Διότι η κοινωνία στην οποία ζουν, συνειδητοποιεί, πως αυτό που δίνουν οι δημιουργοί, είναι πλούτος για το σύνολο. Και οι δημιουργοί, γνωρίζοντας την αξία της προσφοράς τους την μεταφράζουν ΚΑΙ σε χρήμα.

Πιστέψτε με: αν μάθουμε να επιβραβεύουμε το πνεύμα (όχι όσο το ποδόσφαιρο - στο ένα δέκατο!) θα πλουτίσουμε ξαφνικά όλοι. Σε γνώση και σε ομορφιά.



Σε πρώτη μορφή το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο Βήμα πριν 23 χρόνια. Ξαναγράφτηκε από την αρχή για το blog.