Στερεότυπα

Αυτές τις μέρες που γιορτάσαμε πάλι την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου ξαναγύρισα στα παιδικά μου χρόνια. Ήμουν πέντε χρόνων (και είκοσι ημερών) όταν ο Μεταξάς είπε το «όχι». Τα πρώτα πράγματα που θυμάμαι στην ζωή μου ήταν οι αεροπορικοί συναγερμοί, οι σειρήνες και τα τραγούδια της Σοφίας Βέμπο.

Τα ξανακούω κάθε Οκτώβριο και επιστρέφω. Το πρώτο που είχα καταγράψει στη μνήμη είναι το «Κορόιδο Μουσολίνι».

Φέτος ξαναπρόσεξα τους στίχους:

…εσύ και η Ιταλία
η πατρίδα σου η γελοία
τρέμετε όλοι το χακί.

(Αναρωτιέμαι πόσο «πολιτικά ορθό» είναι να μεταδίδεται σήμερα αυτό τα τραγούδι – που βρίζει όχι έναν ηγέτη ή ένα κόμμα – αλλά μία πατρίδα).

Πάντως εμένα μου πήρε δεκαετίες να ξεπεράσω αυτό το «γελοία». Η εικόνα που κυριαρχούσε τότε για τους Ιταλούς συμπυκνώνονταν σε αυτή τη λέξη. Ήταν δειλοί, θηλυπρεπείς, ωραιοπαθείς, κρατούσαν κιθάρα αντί για όπλο, φορούσαν κοκκορόφτερα – και μόλις έβλεπαν τσολιά έπεφταν στα γόνατα και παραδίνονταν.

Είναι μέσα στην λογική της πολεμικής προπαγάνδας το να μειώνεις και να γελοιοποιείς τον αντίπαλο. Βοήθησαν και οι Ελληνικές νίκες στην Αλβανία. Αλλά ένα παιδάκι πέντε ετών δεν καταλαβαίνει τι είναι προπαγάνδα και τι όχι. Μεγάλωσα με την εικόνα ότι οι Ιταλοί είναι γελοίοι.

Αντίθετα οι Γερμανοί ήταν τρομεροί. Μηχανές. Τέλειες αλλά άψυχες. Ήδη πριν από τον πόλεμο η γκουβερνάντα μου, η Μαμζέλ Ανιές, μου μίλαγε για τους φοβερούς Boches και μου πέρασε όλο το γαλλικό μίσος (αλλά και τον τρόμο) γι αυτούς.

Όταν οι Γερμανοί μας κήρυξαν τον πόλεμο είδα όλους τους γύρω μου να παίρνουν ένα σοβαρό και σχεδόν πένθιμο ύφος. Καλά οι Ιταλοί – αλλά τούτοι εδώ είναι άλλο πράγμα. Δεν είχαμε ελπίδες.

Το στερεότυπο εκεί ήταν «η Γερμανική μπότα» που θα μας καθόταν στο σβέρκο.

Την άκουσα όταν οι Γερμανοί μπήκαν στην Αθήνα, παρελαύνοντας με το «βήμα της χήνας». Το σπίτι που μέναμε τότε στην οδό Υψηλάντου, ήταν δίπλα στην Βασιλίσσης Σοφίας όπου πέρασαν και ο βηματισμός αντηχούσε ως μέσα στα δωμάτια.

Αντίθετα λοιπόν με τους «γελοίους» Ιταλούς, οι Γερμανοί αντιμετωπίζονταν με διφορούμενα αισθήματα: μίσους, τρόμου αλλά και κρυφού θαυμασμού για την φοβερή πολεμική μηχανή τους.

Και οι Άγγλοι; Στην αρχή ήταν οι φίλοι, οι σύμμαχοι: «τα Εγγλεζάκια». Ελάχιστοι υπήρχαν τότε στην Αθήνα και γίνονταν δεκτοί με ζητωκραυγές και χειροκροτήματα. Σε μας τα παιδιά μοίραζαν σοκολάτες. Η μητέρα μου μιλούσε για την αγγλίδα δασκάλα της και το five o’ clock tea που υποχρεωτικά έπρεπε να πάρουν κάθε μέρα και για τις Αγγλίδες εξαδέλφες της που έμεναν στο Λονδίνο και στο Μάντσεστερ.

Οι Άγγλοι λοιπόν ήταν «ψύχραιμοι, ψυχροί και φλεγματικοί, κάπνιζαν πίπα και έπιναν τσάι». Να το πλήρες στερεότυπο. Πολύ αργότερα όμως, αφού πρώτα τους επευφημήσαμε ως ελευθερωτές, η εικόνα άλλαξε. Άκουγα «η δολία Αλβιών, ο αγγλικός δάκτυλος»...

Λίγο μετά πήγα στο σχολείο. Εκεί έμαθα πως οι εχθροί του έθνους δεν ήταν οι Γερμανοί (κι ας στενάζαμε κάτω από την «μπότα») αλλά οι Τούρκοι. Που ήταν πρωτόγονοι, αιμοσταγείς και αντίχριστοι. Κατώτερα όντα.

Σε κάποιες φάσεις αργότερα τον ρόλο τον Τούρκων πήραν οι Βούλγαροι και μετά μία άλλη ράτσα που λεγόταν «Εαμοβούλγαροι». Κι ανάλογα με το που ανήκες, οι βάρβαροι ήταν οι μοναρχοφασίστες ή οι κομμουνιστοσυμμορίτες.

Μέχρι να φτάσω στα δέκα μου χρόνια, είχα αποκτήσει μία ολόκληρη πινακοθήκη από στερεότυπα και ρατσιστικές προκαταλήψεις.

Περιέργως, από όλες αυτές, οι «γελοίοι» Ιταλοί άντεξαν περισσότερο. (Αλήθεια, οι Αλβανοί πού βρίσκονταν, τι έκαναν στον πόλεμο της Αλβανίας; Κανείς δεν τους αναφέρει, ποτέ).

Τώρα, τόσες δεκαετίες μετά, καταλαβαίνω πόσο με είχαν διαποτίσει όλα αυτά τα κλισέ. Και συναισθάνομαι τι αγώνα έκανα και πόσα χρόνια μου πήρε για να απαλλαγώ (και ίσως όχι ολότελα) από αυτά.

Αφιερωμένο στην Βουλγάρα μαθήτρια που - όπως λένε - υποχρέωσε τους συμμαθητές της να την βιάσουν.