Δευτέρα, Ιουνίου 27, 2011

Οι οικονομίες του σημαιοφόρου

Στις 19 Μαρτίου του 1962, ο Επίκουρος Σημαιοφόρος Δήμου Νικόλαος άνοιξε ένα λογαριασμό στο Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο. Όχι βέβαια για να αποταμιεύει τον μισθό που του έδινε το κράτος (αν θυμάμαι καλά, 92 δραχμές) αλλά για να φυλάει τις οικονομίες του, μια και παράλληλα με την θητεία, ήταν υποχρεωμένος να εργάζεται. Έκανε μεταφράσεις, μαθήματα ξένων γλωσσών και κάποια στιγμή ασχολήθηκε με εκπομπές στο ραδιόφωνο.
Μέσα σε τρία χρόνια, κι αφού είχε απολυθεί από την 28άμηνη θητεία, κάπως πρόκοψε. Η αρχική κατάθεση των 3000 δραχμών, αφού κατέβηκε στις 2 και τις 1500, ανέβηκε σιγά-σιγά ως που έφτασε μετά από ενάμιση χρόνο το σεβαστό ποσό των 12.117 δραχμών. (Τρία χιλιάρικα ήταν τότε ένας καλός μισθός).
Όλα αυτά μέχρι το 1965 όπου το βιβλιάριο χάθηκε. Η τελευταία εγγραφή ήταν 5 Αυγούστου 1965. (Υπόλοιπο 3.500 δρχ.). Αυτό το διαπίστωσα ύστερα από 46 χρόνια, όταν ξαναβρήκα προχθές το βιβλιάριο σε μία πανάρχαιη τσάντα.
Μέσα σε αυτά τα 46 χρόνια είχα δύο φορές επιχειρήσει να βγάλω καινούργιο βιβλιάριο – αλλά επειδή δεν είχα καταγράψει τα στοιχεία του λογαριασμού, οι αρμόδιοι υπάλληλοι δεν μπορούσαν να με βρούνε μέσα στο σύστημα. Κάποια στιγμή το ξέχασα - μετά το '65 είχα μπλέξει με επιχειρήσεις και αντί βιβλιάρια παιδευόμουν με επιταγές και γραμμάτια.
Τώρα που απρόσμενα βρέθηκε το βιβλιάριο, πήγα αμέσως στο ΤΤ της γειτονιάς μου. Όπου οι υπάλληλοι με βρήκαν στο σύστημα. Δεν βρήκαν όμως τα χρήματά μου. Ούτε μπόρεσαν να μου δώσουν κάποια δικαιολογία για την εξαφάνισή τους.
Κι όμως – 3.500 δραχμές ανατοκιζόμενες επί 46 χρόνια (και μάλιστα με τα υψηλά επιτόκια των δεκαετιών 80 και 90) θα έπρεπε να είχαν φτουρήσει. Άραγε έγινε κάποια αναγκαστική απαλλοτρίωση, ψηφίστηκε νόμος που να ορίζει προθεσμία στις καταθέσεις;
Την απάντηση την πήρα τηλεφωνώντας στον Τραπεζικό Μεσολαβητή. Άφησα τα στοιχεία μου και πολύ σύντομα μία ευγενέστατη κυρία σύμβουλος με πληροφόρησε ότι με νόμο του κράτους το υπόλοιπο των λογαριασμών που μένουν αδρανείς πάνω από είκοσι χρόνια, περνάει στο Ελληνικό Δημόσιο.
Ιδού λοιπόν που γι άλλη μία φορά – άθελά μου – ενίσχυσα το Κράτος. Τι ασύμμετρη σχέση! Δεν έχω πάρει ποτέ δεκάρα από το Δημόσιο, ενώ έχω πληρώσει μία περιουσία σε φόρους, εισφορές, τέλη, έκτακτες εισφορές και άλλα χαράτσια… Όσο για τις υπηρεσίες που μου παρέχει… να μην πω. Τις απολαμβάνετε όλοι.

Σάββατο, Ιουνίου 25, 2011

Επιστολή περί ορθολογισμού


(Το κείμενο αυτό δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2002 στην στήλη μου, στο περιοδικό RAM - ήμουν μόνιμος συνεργάτης επί 13 χρόνια. Το βρήκα τυχαία και αποφάσισα να το ανεβάσω στο blog χωρίς καμία αλλαγή, επειδή το θεώρησα πολύ χρήσιμο)

ΕΛΛΕΙΜΑ ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΥ: Στην Ελλάδα μιλάμε συχνά για το έλλειμμα του προϋπολογισμού ή του ισοζυγίου εξωτερικών πληρωμών – αλλά σπάνια για το έλλειμμα του ορθολογισμού. Έλλειμμα που φαίνεται καθημερινά και στην θεωρία και στην πράξη.  Όχι μόνον δεν μας απασχολεί, αλλά εκστρατεύομε και θεωρητικά εναντίον του. Ο ορθός λόγος, που σε αυτόν τον τόπο γεννήθηκε, θεωρείται ξενόφερτος, δυτικόφερτος, απάνθρωπος – ενώ η νεοελληνική διανοητική θολούρα και ασυνέπεια είναι ανθρώπινη, χαρισματική και λεβέντικη.

Η ιστορία της Ελλάδας θα μπορούσε να αναλυθεί σαν πόλεμος των ορθολογιστών εναντίον των αντίθετων. Αυτό το δίπολο τέμνει όλες τις εποχές και όλες τις πολιτικές παρατάξεις. Οι Φιλικοί και οι Δάσκαλοι του Γένους ήταν από την πλευρά του ορθού λόγου – η Εκκλησία από την αντίθετη. Οι μεγάλοι εκσυγχρονιστές πολιτικοί  (Καποδίστριας, Τρικούπης, Βενιζέλος) από την μία – οι  λαϊκιστές και δημαγωγοί αντίπαλοί τους, από την άλλη. Οι ευρωπαϊστές αφενός και οι νέο-ορθόδοξοι (ή «ελληνοκεντρικοί») αφετέρου, ιδεολογικά αντιμέτωποι.

Το ενδιαφέρον είναι πως ενώ η πλευρά του ορθού λόγου έχει μία συγκροτημένη άποψη, η αντίθετη πλευρά είναι απλώς …αντίθετη. Ξέρει τι ΔΕΝ θέλει, αλλά δεν έχει ποτέ ξεκαθαρίσει τι θέλει. Κρατάει μία στάση αμυντική, υπονομεύοντας όλες τις προσπάθειες εξορθολογισμού, χωρίς να προσφέρει εναλλακτικές λύσεις εκτός από κάτι ασαφή οράματα και άφθονη παρελθοντολαγνεία. Ο λόγος είναι απλός: δεν υπάρχει σήμερα άλλη εναλλακτική πρόταση για την οργάνωση της πολιτείας, εκτός από την δυτική-ορθολογιστική-δημοκρατική. Που έχει σίγουρα πολλά μειονεκτήματα και χρειάζεται διορθώσεις και βελτιώσεις – αλλά η άλλη λύση ποια είναι; (Παρούσα λύση, εφαρμοσμένη και όχι οι «κοινότητες του Βυζαντίου», ή η αρχαία Σπάρτη…)

Κι ωστόσο οι αντι-ορθολογιστικές απόψεις φαίνεται ακόμα και σήμερα, να είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς στην χώρα μας.  Η ιδεολογική συγκρότηση του νεοέλληνα παραμένει το κύριο εμπόδιο σε κάθε προσπάθεια για την ουσιαστική αλλαγή των πραγμάτων.

Το έλλειμμα του ορθολογισμού είναι, κατά την γνώμη μου, το πρώτο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε σαν έθνος. Βρίσκεται πίσω από όλα μας τα επί μέρους προβλήματα – από τα πολιτικά και τα οικονομικά μέχρι τα πολιτιστικά. Μας δυσκολεύει αφάνταστα στις διεθνείς μας σχέσεις και μας ταλαιπωρεί τρομακτικά στην καθημερινή μας ζωή, που κινείται μόνιμα μέσα σε ένα χαοτικό περιβάλλον.

Δοξασίες και μύθοι που δεν αντέχουν στον παραμικρό κριτικό έλεγχο αποτελούν δόγματα για τον μέσο Έλληνα. Μεταφυσικές και παραφυσικές θεωρίες κυκλοφορούν ελεύθερα και γίνονται αποδεκτές χωρίς να αντικρούονται ποτέ. Οι αστρολόγοι και τα μέντιουμ συναγωνίζονται στην τηλεόραση τους «αποκαλυπτικούς δημοσιογράφους» και δεν ξέρω ποιοι είναι πιο επικίνδυνοι για την δημόσια υγεία.

Η οικονομική μας ζωή είναι ένα φεστιβάλ παραλογισμού (πάρτε παράδειγμα τον «Γάμο του Αιώνα»[1] που εξαγγέλθηκε σε κλίμα ενθουσιασμού χωρίς να έχει μελετηθεί ούτε στις απλούστερες παραμέτρους). Η καθημερινότητά μας πάσχει από έλλειψη οργάνωσης και τάξης – σπαταλάμε την μισή ζωή μας για θέματα που θα μπορούσαν να επιλύονται αυτόματα.

Ανάμεσα σε ενθουσιασμό και απογοήτευση κινούνται και οι διεθνείς μας σχέσεις – λες και είναι θέματα συναισθηματικής τάξης και όχι ορθολογικού ζυγίσματος συμφερόντων και δοσοληψιών. («Δεν υπάρχουν εθνικά δίκαια», είχε πει ο Ελ. Βενιζέλος, «μόνον εθνικά συμφέροντα»).

Δεν ξέρω αν υπάρχει άλλος λαός όπου το συναίσθημα να παίζει τόσο κυρίαρχο ρόλο στον δημόσιο βίο. Αγανακτούμε με το Μακεδονικό, ενθουσιαζόμαστε με τον Κάραζιτς και μετά με τον Οτσαλάν, απογοητευόμαστε με τα Ίμια, απογειωνόμαστε με τις ταυτότητες. Και μετά κρυώνουμε και ξεχνάμε…

Πιστεύουμε κατά βάθος ότι η Ελλάδα ήταν, είναι και θα είναι θύμα διεθνούς εχθρότητας, μίσους, πλεκτάνης και συνομωσίας. Έγραφε ο μακαρίτης Κυριάκος Σιμόπουλος: «Ο Ελληνισμός αγωνίζεται επί δύο χιλιετίες σε έναν εχθρικό κόσμο υπό συνεχή απειλή ολοκληρωτικού αφανισμού». «Αντιστέκεται… επί δύο χιλιετίες ολομόναχος». Μία παρανοϊκή θεωρία που δεν αντέχει σε κανένα έλεγχο αλλά είναι φυσικό επακόλουθο του ότι μας ανέθρεψαν με την (εντελώς παράλογη) ιδέα πως είμαστε ο περιούσιος λαός – και άρα μας φθονούνε όλοι.

ΕΠΙΚΑΤΑΡΑΤΟΣ ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ: Στην χώρα αυτή ο ανορθολογισμός όχι μόνο δεν καταπολεμάται αλλά καλλιεργείται. Και γίνεται εύκολα αποδεκτός γιατί μας βολεύει να δηλώνουμε ανορθολογιστές. Έτσι μπορούμε να συμπεριφερόμαστε αντιφατικά και αλλοπρόσαλλα δίχως να νιώθουμε καμία ενοχή. Βολεύει όμως και άλλους, κυρίως πολιτικούς και λαϊκιστές δημαγωγούς, που σκόπιμα και προγραμματισμένα προσπαθούν να καλλιεργούν το σκοτάδι, την σύγχυση και τα απωθημένα.

Από επισημότατα χείλη – του προκαθήμενου της εκκλησίας μας[2] – ο Διαφωτισμός (που είναι ο ορθολογισμός στην πράξη) χαρακτηρίστηκε «επικατάρατος».

Θα ήταν χρήσιμο να θυμίσουμε τι ακριβώς είναι ο Διαφωτισμός. Ας δούμε πως τον περιέγραψε ο μεγαλύτερος φιλόσοφος της νεοτερικότητας – ο Ε. Καντ.

«Είναι η ενηλικίωση του ανθρώπου, η έξοδός του από την ανηλικιότητα που ο ίδιος προκάλεσε. Η ανηλικιότητα είναι η αδυναμία να χρησιμοποιείς τον νου σου χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου.. Αυτοπροκληθείσα είναι η ανηλικιότητα όταν αιτία της δεν είναι κάποια ατέλεια του νου – αλλά η έλλειψη αποφασιστικότητας και θάρρους να τον χρησιμοποιήσεις χωρίς καθοδήγηση άλλου. Sapere aude! («τόλμησε να είσαι σοφός» - Οράτιος).  Τόλμησε να χρησιμοποιήσεις τον δικό σου νου – αυτό είναι το σύνθημα του Διαφωτισμού. Και γι αυτό τίποτα άλλο δεν χρειάζεται παρά μόνον η ελευθερία».

Πραγματικά ο Διαφωτισμός δεν ήταν μόνο ένα κήρυγμα λογικής – αλλά κυρίως ένα κήρυγμα ελευθερίας, απελευθέρωσης του ανθρώπου από όλες τις κηδεμονίες, από όλους όσοι είχαν συμφέρον να τον καθοδηγούν, να του υπαγορεύουν τις απόψεις τους, να τον παραπλανούν, να τον ταΐζουν με μύθους και παραμύθια. Στον Διαφωτισμό χρωστάμε την δημοκρατία, την κοινωνική και επιστημονική πρόοδο, την πίστη στα ανθρώπινα δικαιώματα… ό,τι πιο πολύτιμο έχει πετύχει η ανθρωπότητα τους τελευταίους αιώνες…

Ο Καντ ήταν ο φιλόσοφος που θεμελίωσε την κριτική μέθοδο – η κριτική ανάλυση είναι άλλωστε η ουσία του ορθολογισμού. Αυτή την χρήση του νου ζητούσε από μας – το να μην αποδεχόμαστε κάτι αν δεν το εξετάσουμε πρώτα, αν δεν το αναλύσουμε λογικά και πραγματολογικά, αν δεν το συγκρίνουμε με τα δεδομένα, αν δεν το αντιπαραθέσουμε και με τις άλλες απόψεις. Να μην βασιζόμαστε στην αυθεντία, την παράδοση, η το συναίσθημα – αλλά να κρίνουμε πάντα όσο γίνεται πιο αντικειμενικά και ψύχραιμα.

Η ΣΩΤΗΡΙΑ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ: Ρίζες της σκέψης και της γνώσης είναι η αμφισβήτηση και η αμφιβολία. Αν δεν υπήρχαν αυτές, θα πιστεύαμε ακόμα πως ο ήλιος κινείται γύρω από την γη και η μαύρη χολή προκαλεί την μελαγχολία… Αλλά και η βάση της δημοκρατίας είναι η δυνατότητα αμφισβήτησης της εξουσίας και της αυθεντίας.

Είναι βέβαιο – μας το διδάσκει η ψυχολογία – ότι ο άνθρωπος δεν είναι «ζώον λογικόν». Ότι οι αποφάσεις του θεμελιώνονται σε κίνητρα που έχουν σχέση με την αυτοσυντήρηση, την επιθυμία, την επικράτηση, τους φόβους, τα πάθη – και άλλα, μάλλον παράλογα πράγματα. Ωστόσο το χαρακτηριστικό του homo sapiens είναι ότι μπορεί συχνά να τιθασεύει αυτές τις παρορμήσεις – έτσι ώστε να μπορεί να οργανώνει την ζωή του και να συνυπάρχει με τους άλλους.

Αν δεν υπήρχε ο ορθός λόγος, η ανθρώπινη κοινωνία θα ήταν 100% ζούγκλα και ο βίος αβίωτος. Φυσικά και τώρα επικρατεί συχνά το δίκαιο του ισχυρότερου – αλλά οι νόμοι, οι κανόνες, οι κώδικες, εξισορροπούν τα πράγματα. Είναι άλλο να λέμε πως παραβιάζεται συχνά ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας και άλλο να μην υπάρχει κανένας κώδικας και όλοι να συγκρούονται με όλους.

Η ατομική μας ύπαρξη θα ήταν φτωχή χωρίς το συναίσθημα και το πάθος – αλλά στον δημόσιο χώρο η παρουσία τους είναι καταστρεπτική. Ο φανατισμός και ο δογματισμός είναι υπεύθυνοι για τα μεγαλύτερα εγκλήματα της ιστορίας. Οι άνθρωποι σφάζουν ο ένας τον άλλο στο όνομα της πίστης ή της ιδεολογίας – κανείς όμως δεν σκότωσε ποτέ στο όνομα μίας επιστημονικής θεωρίας. Ο ορθός λόγος εξασφαλίζει όχι μόνο την σωστή λειτουργία της κοινωνίας και του μυαλού μας και την σωστή οργάνωση της καθημερινής ζωής μας – αλλά και την ανθρωπιά μας. Σε αυτόν ριζώνουν όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Επιμένω σε κάτι που ενώ όλοι θα το έλεγαν αυτονόητο, δεν υλοποιείται στην πράξη. Ενώ ο ορθός λόγος είναι η βάση για την σκέψη και για την ζωή μας – τον αποφεύγουμε σαν το διάβολο. Όχι μόνο η κριτική μέθοδος δεν διδάσκεται στα σχολεία μας, αλλά όποιος μαθητής σκέπτεται για λογαριασμό του αντί να παπαγαλίζει, κινδυνεύει με απόρριψη! Η ελεύθερη και αυτόνομη σκέψη διώκεται – ξεκινώντας από εκείνα τα ιδρύματα που θα έπρεπε να την διδάσκουν!

Μαθαίνω ότι επιστήμονες και διανοητές σκέπτονται να δημιουργήσουν και στην Ελλάδα μία εταιρία ανάλογη με την ευρωπαϊκή Skeptic Society (www.skeptic.com) ή την Αμερικανική CSICIP (Committee for the Scientific Investigation of Claims of the Paranormal) www.csicop.org. Σίγουρα θα είναι πολύ χρήσιμες για την καταπολέμηση της ψευδομεταφυσικής και δεισιδαιμονίας που κατακλύζουν τα ΜΜΕ. Όμως τι θα γίνει με τα ψεύδη και τους μύθους που διδάσκονται τα παιδιά μας στο σχολείο; Εκεί π.χ. μαθαίνουν ακόμα πως η ορθόδοξη εκκλησία κράτησε ζωντανή την γλώσσα μέσα από το Κρυφό Σχολειό – και πρωταγωνίστησε στην Επανάσταση που κηρύχτηκε στις 25 Μαρτίου στην Αγία Λαύρα από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό.

Ούτε μία λέξη σε αυτή τη φράση δεν αντιστοιχεί σε αλήθειες. Η επιστημονική ιστορική έρευνα έχει αποδείξει πως Κρυφό Σχολειό δεν υπήρξε ποτέ, η επίσημη Εκκλησία αφόρισε και πολέμησε την επανάσταση, κανείς δεν ήταν στην Αγία Λαύρα στις 25 Μαρτίου του 21!

Το είπε ο καημένος ο Ρήγας (επαναλαμβάνοντας λόγια του Χάλερ): «Όποιος συλλογάται ελεύθερα, συλλογάται καλά». Αλλά και αυτόν τον καταράστηκε η Εκκλησία…

Υ. Γ. Μην αναρωτηθεί κανείς τι δουλειά έχουν αυτές οι σκέψεις στο RΑΜ. Αν το RΑΜ δεν πολεμήσει για τον ορθολογισμό, την επιστημονική μέθοδο και την κριτική σκέψη – ποιος θα το κάνει; Τα περιοδικά life-style;



[1] Συγχώνευση τραπεζών που απέτυχε
[2] Μακαριστός Χριστόδουλος

Δευτέρα, Ιουνίου 20, 2011

Ένας στρογγυλός αριθμός


BlogCounter.com access statistics:
----------------------------------
http://doncat.blogspot.com
Number of hits since 03/17/2010: 300000

Από την ημέρα που έβαλα καινούργιο μετρητή - στις 17.3.2010. Για ένα blog χωρίς σχόλια και χωρίς τακτική περιοδικότητα, δεν είναι άσχημα... Θερμές ευχαριστίες στους επισκέπτες.

Σάββατο, Ιουνίου 18, 2011

11 Πράγματα που δεν ξέρουμε...


και άρα μπορούμε να τα συζητάμε αδιάκοπα… 
1.     Υπάρχει Θεός;

Δεν έχουμε καμία τελεσίδικη λογική απόδειξη για την ύπαρξη Θεού ή Θεών. Όλες οι αποδείξεις καταρρίφθηκαν από τον Κάντ κι έκτοτε δεν αναβίωσε καμία τους (παρά μόνο σε ορισμένα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια θρησκευτικών). Οι αποδείξεις αναφέρονταν στην παραδοσιακή έννοια του Θεού όπως την διαμόρφωσαν οι μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες (Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός και Ισλάμ). Σύμφωνα με αυτές ο Θεός ήταν ο δημιουργός του κόσμου, άναρχος, παντοδύναμος και πανάγαθος. 

Το ερώτημα αν υπάρχει κάποια αφηρημένη κοσμολογική δύναμη, απρόσωπη και αδιάφορη προς τα ανθρώπινα (όπως έλεγε ο Επίκουρος) ανήκει στο χώρο των φυσικών επιστημών – αλλά ούτε από εκεί έχει προκύψει κάποια ένδειξη.

Γνωρίζοντας την αδυναμία λογικής απόδειξης ο Πασκάλ επικαλέστηκε το συναίσθημα. «Η καρδιά έχει τη δική της λογική που η λογική δεν την γνωρίζει». Όμως το συναίσθημα, η διαίσθηση, η πίστη, είναι εντελώς υποκειμενικά. Μία λογική απόδειξη δεσμεύει και τους άλλους – αλλά το τι νιώθω, αφορά μόνον εμένα.

Ένα σόφισμα που χρησιμοποιούν οι πιστοί είναι να ζητάνε απόδειξη για την μη ύπαρξη του Θεού. Αλλά μόνο η ύπαρξη αποδεικνύεται – δεν είναι λογικά δυνατόν να αποδείξεις πως κάτι δεν υπάρχει. Τα μη υπαρκτά είναι εξ ορισμού άπειρα…


2.     Υπάρχει «Σχέδιο»;

Ναι, θα έλεγε ο Δαρβίνος, υπάρχει μία λογική στην εξέλιξη των ειδών – αλλά αυτή είναι αιτιολογική και όχι τελεολογική. Κατευθύνεται δηλαδή από τις αιτίες κι όχι από τους σκοπούς. Κάτι αλλάζει επειδή αλλάζουν οι συνθήκες και για να επιβιώσει ένα ον πρέπει να προσαρμοστεί σε αυτές. Έτσι λοιπόν η ζωντανή έμβια ύλη (άρα και ο άνθρωπος) υπακούει, όπως και η ανόργανη, σε ένα αιτιοκρατικό πλάνο. Οι οπαδοί του ευφυούς σχεδιασμού (intelligent design) προσπαθούν να εισάγουν την έννοια του Θεού από την πίσω πόρτα, υποστηρίζοντας ότι η εξέλιξη κατευθύνεται, βάσει σχεδίου, από μία ανώτερη δύναμη προς ένα τελικό σκοπό. Ως τώρα δεν εμφανίστηκε ούτε μία επιστημονική ένδειξη για αυτή την άποψη.


3.     Υπάρχει «Νόημα»;

Συναφές προς το προηγούμενο ερώτημα είναι και το περί νοήματος. Γιατί υπάρχουμε; Τι νόημα έχει η παρουσία μας στον κόσμο; Γιατί γεννιόμαστε (χωρίς να ερωτηθούμε) γιατί γερνάμε και – κυρίως – γιατί πεθαίνουμε; Το μέγα παράλογο (absurde). «Ο άνθρωπος ρωτάει – ο κόσμος δεν απαντάει» γράφει ο Καμύ. Η ύπαρξη κάθε ενός, τόσο σημαντική για τον ίδιο, αποτελεί ένα απειροελάχιστο τυχαίο γεγονός μέσα σε ένα τεράστιο σύμπαν. Ο Σοπενχάουερ βλέπει την ανθρώπινη ύπαρξη σαν μία εκδήλωση της παντοδύναμης κοσμικής βούλησης (der Wille) που εντελώς τυφλή ενδιαφέρεται μόνο για την  διαιώνιση και συνέχειά της.


4.     Υπάρχει Αλήθεια;

Ο Καντ έγραψε ότι για να είναι αληθής μία πρόταση πρέπει να είναι αναγκαστικής και παγκόσμιας ισχύος. (Notwendig und Allgemeingültig). Αλλά τέτοιες προτάσεις είναι μόνον οι ταυτολογικές (a priori). Π. χ.: κάτι σιδερένιο είναι από σίδερο. Οι εμπειρικές, που εισάγουν κάποιο πρόσθετο στοιχείο, μπορεί πάντα να είναι λανθασμένες. Όπως είπε ο Popper, η πρόταση: «Όλοι οι κύκνοι είναι άσπροι» ισχύει μόνο εφόσον δεν έχει εμφανιστεί ένας μαύρος κύκνος. Κι επειδή η εμπειρία δεν τελειώνει ποτέ, όλες οι αλήθειες – και οι επιστημονικές – είναι προσωρινές. Έτσι στην επιστήμη δεν μιλάμε για επαλήθευση αλλά για επιβεβαίωση. Η δε επιστημονική πρόοδος δεν συντελείται με αποδείξεις, αλλά με διαψεύσεις. Είναι η αρχή της διαψευσιμότητας (falsifiability) που διατύπωσε  o Popper. Γι' αυτόν επιστημονική είναι μόνο μία πρόταση που μπορεί να διαψευσθεί – δηλαδή που περιέχει τα κριτήρια για τον έλεγχό της. Ο στίχος από ένα ποίημα, ή μία θρησκευτική μυστική εμπειρία δεν υπόκεινται σε έλεγχο εγκυρότητας. Λειτουργούν αλλιώς.

5.     Υπάρχει Ψυχή;

Θα μπορούσαμε να επαναλάβουμε την επιχειρηματολογία περί Θεού. Δεν έχουμε καμία επιστημονική ένδειξη για την ύπαρξη ψυχής. Ξέρουμε πώς γεννήθηκε η έννοια – η διαφορά του ζωντανού από το νεκρό σώμα ήταν η ύπαρξη αναπνοής. Με την τελευταία ανάσα έφευγε και η ζωή (παραδίδει το πνεύμα). Η αρχική σημασία της λέξης ήταν ανάσα, πνοή και κατ’ επέκτασιν, στα αρχαία, ζωή. Ο διαχωρισμός της ψυχής από το σώμα (δηλαδή η διάσπαση του ζωντανού όντος σε δύο) έγινε αργότερα, κυρίως από τον Πλάτωνα που εισάγει τον δυισμό και ονομάζει το σώμα «τάφο της ψυχής». Από κει είναι ένα βήμα ως τον Χριστιανισμό που καλλιεργεί τον πλατωνικό δυισμό, εισάγει την εβραϊκή έννοια της αμαρτίας και την συνδέει με το «ακάθαρτο» σώμα ενώ προσπαθεί να σώσει την ψυχή. Η οποία τελικά μάλλον αποτελεί μία γλωσσολογική παρεξήγηση.


6.     Υπάρχει μετά θάνατον ζωή;

Αν δεν υπάρχει ψυχή, αν ο άνθρωπος είναι μία ενιαία ενότητα, δεν υπάρχει κάτι που να επιβιώνει όταν το σώμα πεθαίνει και αποσυντίθεται. Ο Παράδεισος και η Κόλαση, η μέλλουσα ζωή, τα ουρί και πιλάφια, η Βασιλεία των Ουρανών είναι μελλοντολογικές υποσχέσεις των θρησκειών για να ελέγχουν και να παρηγορούν τους πιστούς.
 

7.     Υπάρχει ελεύθερη βούληση;

Ο Καντ γράφει για την Ελευθερία ότι είναι απόλυτα απαραίτητη (υπογραμμίζει την Unentbehrlichkeit) αλλά και απόλυτα ακατανόητη (Unbegreiflichkeit). Θα έπρεπε να βρεθεί «ένας νόμος της αιτιότητας μέσω ελευθερίας». (Ein Gesetz der Kausalität durch Freiheit).

Η έννοια της ελεύθερης βούλησης είναι ασυμβίβαστη με την επιστήμη και ιδιαίτερα με την ψυχιατρική. Μία απόφαση χωρίς αίτια, χωρίς κίνητρα, (αυτό σημαίνει ελεύθερη) θα ήταν αδύνατο να ερευνηθεί ή ακόμα και να κατανοηθεί. Θα ανήκε στον χώρο της μεταφυσικής – από τον οποίο έτσι κι αλλιώς προέρχεται η ιδέα μίας ελεύθερης βούλησης.

Η ιστορία του προβλήματος της ελεύθερης βούλησης ή αυτεξούσιου – όπως αποκαλείται σήμερα – είναι η προσπάθεια να διασωθεί φιλοσοφικά μία θεολογική σύλληψη. Το πρόβλημα της ελευθερίας δεν υπήρχε στην αρχαία ελληνική σκέψη. Έχει τις ρίζες του στην χριστιανική θεολογία. Η Θεοδικία απαιτεί μία εξήγηση για την παρουσία του πόνου, της οδύνης και του κακού στον κόσμο. Πώς συμβιβάζεται με την έννοια ενός παντοδύναμου, πανάγαθου και παντογνώστη Θεού; Η ελεύθερη βούληση του ανθρώπου είναι μία δικαιολογία. Ο άνθρωπος φέρνει το κακό στον κόσμο.


8.     Υπάρχει το ασυνείδητο; (Ή υποσυνείδητο)

Ο Popper γράφει ότι η ψυχανάλυση δεν είναι επιστήμη επειδή οι γνωστικές προτάσεις της δεν μπορούν ούτε να επιβεβαιωθούν, ούτε να διαψευσθούν. Ανήκουν περισσότερο στον χώρο της φιλοσοφίας, της λογοτεχνίας (ή – κατά άλλους – της θρησκείας). Ο ίδιος ο Freud στο τελευταίο του βιβλίο Abriss der Psychoanalyse (Επιτομή ή Περίληψη της Ψυχανάλυσης) γράφει ότι η Ψυχανάλυση ξεκινάει από δύο βασικές προϋποθέσεις (Grundvoraussetzungen) των οποίων η συζήτηση επαφίεται στη φιλοσοφική σκέψη. Πρόκειται δηλαδή για φιλοσοφικές ή μάλλον μεταφυσικές προϋποθέσεις και όχι για επιστημονικές θεωρίες που μπορούν να ελεγχθούν πειραματικά. Η πιο σημαντική από αυτές αφορά την ύπαρξη του υποσυνείδητου.

Οι μεταφυσικές-θρησκευτικές ρίζες της ψυχανάλυσης εξηγούν τον δογματισμό της και την διάσπασή της σε διάφορες αντιμαχόμενες σχολές ή αιρέσεις – πράγμα που σπάνια συμβαίνει στον χώρο της επιστήμης.


9.     Υπάρχει εξωγήινη ζωή και νοημοσύνη;

Στατιστικά, μέσα σε δισεκατομμύρια πλανητικά συστήματα δεν είναι διόλου απίθανο κάπου να υπήρξαν ή να υπάρξουν οι ίδιες προϋποθέσεις που οδήγησαν στην εμφάνιση ζωής και νοημοσύνης στην γη. Αυτό που είναι μάλλον απίθανο (και πάλι στατιστικά) είναι να το αντιληφθούμε. Να συμπέσουμε δηλαδή χρονικά και τοπικά (σε ένα ταχύτατα διαστελλόμενο σύμπαν με αποστάσεις εκατομμυρίων ετών φωτός) ώστε να επικοινωνήσουμε…


10.  Υπάρχει ιστορική αντικειμενικότητα και ακρίβεια;

Η ιστορία, έλεγε ο Kant, είναι ένας τεράστιος σωρός, ένας λόφος από γεγονότα. Ο κάθε ιστορικός πάει εκεί, επιλέγει μερικά από τον σωρό, τα συνθέτει και κατασκευάζει μία ιστορική πραγματικότητα. Αυτό άλλωστε συμβαίνει και στην καθημερινή ζωή: οι αφηγήσεις διάφορων ρεπόρτερ ή και αυτοπτών μαρτύρων διαφέρουν συχνά τόσο ώστε να αναρωτιέσαι αν παρακολούθησαν το ίδιο συμβάν.

Βέβαια και στην ιστορία η αντιπαραβολή διάφορων αφηγήσεων και ερμηνειών οδηγεί κάποτε σε επιβεβαίωση και υπάρχουν πάντα οι πιο έγκυρες εκδοχές. Δυστυχώς όμως συχνά κυριαρχεί η «ιδεολογική χρήση της ιστορίας» (Φίλιππος Ηλιού) όπου τα ιστορικά γεγονότα επιλέγονται σκόπιμα ή και διαστρεβλώνονται εκ των υστέρων προκειμένου να δικαιώσουν πολιτικές αποφάσεις, ή εθνικές διεκδικήσεις. Πρόσφατα το ζήσαμε αυτό στο «Μακεδονικό». Επίσης τα έθνη συντηρούν για λόγους σκοπιμότητας «εθνικούς μύθους» που βασίζονται σε ανύπαρκτα ή παραποιημένα γεγονότα για να διατηρούν το «εθνικό φρόνημα». Όλα αυτά δείχνουν γιατί συχνά η ιστορία γίνεται αντικείμενο συγκρούσεων και αντιπαραθέσεων – πράγμα π. χ. αδιανόητο για την φυσική.



11.  Υπάρχουν πράγματα που δεν θα μάθουμε ποτέ;

Ο Emil Du Bois Reymond μέγας Γερμανός φυσιολόγος και ανατόμος είχε κάποτε διατυπώσει την ρήση: Ignoramus et ignorabimus (αγνοούμε και θα αγνοούμε) αναφορικά με αυτά που ονόμασε τα τρία παγκόσμια αινίγματα. Σε μία ιστορική ομιλία του στην Γερμανική Ακαδημία των Επιστημών το 1880 αναφέρθηκε σε επτά αινίγματα από τα οποία τα τρία χαρακτήρισε άλυτα. Ήταν η απώτερη φύση της ύλης και της ενέργειας, η πηγή της κίνησης και η φύση των απλών αισθητηριακών φαινομένων (το πρόβλημα της συνειδητότητας).

Ο μεγάλος μαθηματικός David Hilbert το 1900 και εντονότερα το 1930, αντιτάχθηκε σε αυτή τη ρήση λέγοντας: «Δεν πρέπει να αποδεχθούμε το ignorabimus. Για μας δεν υπάρχει ignorabimus στις φυσικές επιστήμες. Σε αντίθεση με το ανόητο ignorabimus, το σύνθημά μας πρέπει να είναι: Πρέπει να μάθουμε και θα μάθουμε! (Wir müssen wissen, wir werden wissen!)».

Ένα χρόνο μετά, ο Goedel, με τα δύο θεωρήματα της μη πληρότητας, ανέτρεψε την αισιοδοξία του Hilbert.

Γι αυτό εμένα θα μου επιτρέψετε να μην πάρω θέση στο θέμα…
______________________________________________ 

(Ομιλία που έγινε σε συνέδριο του Ωνάσειου, σήμερα).

Σάββατο, Ιουνίου 11, 2011

Εικόνες Αγανάκτησης




Επειδή σχολίασαν μερικοί το τελευταίο άρθρο μου στην LiFO (http://www.lifo.gr/mag/columns/4020)
  γράφοντας ότι δεν πήγα ποτέ στο Σύνταγμα και αγνοώ τα συνθήματα των "Αγανακτισμένων" ξαναπήγα σήμερα το πρωί και τα φωτογράφησα. Μερικές από τις φωτογραφίες (έβγαλα δεκάδες) παραθέτω εδώ.



Του δείχνουν και τον δρόμο!


Ομοφωνία


Ομοφωνία


Ομοφωνία


Μία δημοφιλής θεωρία συνομωσίας


Πικάσο, Κολοκοτρώνης, σημαία και τράπεζες - η φαντασία στην εξουσία... Η παρομοίωση του ΔΝΤ με ταύρο αφορά τον Στρως-Καν;


Λαϊκή τέχνη εις διπλούν...


Να και το κίνημα των διοδίων - ο καθένας με το αίτημά του



Φαντάζομαι πως δεν εννοεί τον κοιμώμενο που εικονογραφεί το τσιτάτο...


Εύκολα λέγεται αλλά πώς γίνεται;


Κάποιος θυμήθηκε την Μελίνα και τα Μάρμαρα...


Αχ, να έφευγε με δυό μπαταριές το χρέος...


Μήνυμα και προς τους Ισπανούς - καλωσόρισμα σε όλους


Στα ενδότερα του οικισμού των σκηνών. Όλες οι δυνατότητες επικοινωνίας: Wi-Fi - του Δήμου -  και υπολογιστές.


Το παλιό όραμα μύριων ουτοπιστών - η άμεση δημοκρατία. Που δεν υπήρξε ποτέ, ούτε στην Αθήνα του Περικλή. Αλλά που ίσως γίνει κάποτε εφικτή με τα νέα μέσα επικοινωνίας...


"Να πάρουμε πίσω τη ζωή μας" - το πιο ανθρώπινο σύνθημα.


Τα συνθήματα ανήκουν σε δύο οικογένειες - τα μεν θα τα ονόμαζα ουτοπικά (άμεση δημοκρατία, δωρεάν τα πάντα για όλους) και τα άλλα αντιδραστικά - επιθετικά (εναντίον πολιτικών, βουλευτών, ΔΝΤ, τραπεζών, κλπ.). Τα πρώτα είναι θετικά αλλά μιλάνε για ένα όραμα που δεν ξέρουμε πως υλοποιείται. Τα δεύτερα είναι αρνητικά και πηγάζουν από την αγανάκτηση. Όλα μαζί δείχνουν ένα αδιέξοδο που μας πνίγει σήμερα όλους - είτε διαδηλώνουμε, είτε όχι...

Τετάρτη, Ιουνίου 08, 2011

Η χιονοστιβάδα και το γαϊδούρι























(Ημερολόγιο μη-ανάγνωσης)

Πριν από επτά μήνες έγραψα ένα κείμενο που επειδή δεν ήταν βιβλιοκριτική αλλά ούτε απλή βιβλιοπαρουσίαση (ξέρετε, διασκευασμένο Δελτίο Τύπου) το ονόμασα «Ημερολόγιο Ανάγνωσης». Το έκανα αυθόρμητα, για να σχολιάσω κάτι βιβλία που είχα διαβάσει και μου άρεσαν.


Ακολούθησαν και άλλα έξη ή επτά «Ημερολόγια»  σε άτακτα χρονικά διαστήματα, που όλα εμφανίστηκαν  στις σελίδες βιβλίου, τους Book Lovers της LiFO.
Πριν να δημοσιεύσω αυτά τα κείμενα έπαιρνα 3-4 βιβλία την εβδομάδα, συνήθως ποιητικές συλλογές. Δύο φορές το μήνα καθόμουν και απαντούσα, ευχαριστώντας για την αποστολή ή προσθέτοντας και δύο καλά λόγια όπου, κατά τη γνώμη μου, άξιζε. Απαντούσα σε όλα. Το είχα υποσχεθεί στον εαυτό μου πριν πενήντα χρόνια, όταν νέος ποιητής έστελνα βιβλία και δεν έπαιρνα ποτέ απάντηση. «Τι γαϊδούρια!», σκεπτόμουν, «ούτε ένα τυπικό ευχαριστώ;». Κι έλεγα πως, αν κάποτε βρεθώ εγώ στη θέση τους, θα απαντούσα σε όλους.
Τώρα έγινα κι εγώ γαϊδούρι. Διότι, μετά την δημοσίευση των «Ημερολογίων Ανάγνωσης» ήρθε η Χιονοστιβάδα. Τα τέσσερα εβδομαδιαία βιβλία έγιναν δεκατέσσερα και περισσότερα. Ο ταχυδρόμος στέναξε. Αυτή τη στιγμή το γραφείο μου είναι χτισμένο με χοντρούς  φακέλους που δεν προλαβαίνω ούτε να τους ανοίξω. Πόσο μάλλον να απαντήσω!
Καταλαβαίνω την ανάγκη των συγγραφέων να σχολιαστεί το έργο τους. (Την έχω κι εγώ – το μόνιμο παράπονό μου είναι ότι αποσιωπώνται τα βιβλία μου). Και να τώρα που βρέθηκα στην άλλη άκρη και είμαι εγώ αυτός που δεν γράφει.
Αλλά αν άρχιζα να το κάνω θα έπρεπε να γίνει επαγγελματική πλήρης απασχόληση. Δεν μπορώ να σχολιάσω βιβλίο που δεν το έχω διαβάσει ολόκληρο (εκτός αν είναι πολύ χάλια, οπότε λίγες σελίδες αρκούν). Η LiFO θα έπρεπε να μου παραχωρήσει σελίδα (ή και σελίδες) με ελάχιστη ή καθόλου αμοιβή (ποιος πληρώνει τέτοιες πολυτέλειες;). Δεν έχω ούτε το χρόνο ούτε τις δυνάμεις για τέτοιο έργο.
Βέβαια θα εκπλήρωνα την επιθυμία του Οδυσσέα Ελύτη, ο οποίος επί χρόνια προσπαθούσε να με στρέψει προς την κριτική, ισχυριζόμενος ότι θα γινόμουν ο Έλληνας Ταιν ή Μπελίνσκυ.
Νιώθω άσκημα. Συγγραφείς γνωστοί και καταξιωμένοι, που ποτέ δεν μου είχαν στείλει βιβλίο, μου γράφουν τώρα θερμές αφιερώσεις. Κι εγώ να διαπράττω το αμάρτημα για το οποίο χρόνια κατηγορούσα τους άλλους;
Η ζωή παίζει άσκημες φάρσες.

Κυριακή, Ιουνίου 05, 2011

Επιστροφή στα θρανία

Ένα μάθημα συνεχίζεται μετά 58 χρόνια. Ο Ευάγγελος Θεοδώρου, καθηγητής Θρησκευτικών (μετέπειτα καθηγητής και πρύτανης στο Καποδιστριακό) διδάσκει Εισαγωγή στη Φιλοσοφία. Ένα μάθημα που καθιέρωσε πρώτος αυτός στο Κολέγιο Αθηνών το 1953 και το οποίο συνεχίζει την Κυριακή 5 Ιουνίου 2011, στην "Ημέρα των Αποφοίτων". Όπου εκατοντάδες απόφοιτοι από 20 ως 80 ετών έζησαν μία πλήρη σχολική ημέρα.

Η τάξη είναι βέβαια διαφορετική εξοπλισμένη με υπολογιστή, βίντεο-προβολέα, διαδραστική οθόνη και άλλα τεχνολογικά. Η ουσία όμως του μαθήματος είναι όπως παλιά. Θέμα: "Η κρίση των Αξιών".

Το αρχικό και βασικό κτήριο του σχολείου, το Μπενάκειο, έχει ανακαινισθεί εκ βάθρων. Βαμμένο σε φωτεινά ανοικτά χρώματα φαίνεται πιο καινούργιο από τότε που το πρωτοείδα πριν 65 χρόνια.

Ακόμα και η σοφίτα, με τα εργαστήρια είναι σαν να χτίστηκε χτες. Εδώ μεγαλώσαμε, μάθαμε, κερδίσαμε και χάσαμε ώσπου γίναμε προσκυνητές στο παρελθόν μας.

Αδυσώπητη η επιστροφή στους διαδρόμους που τρέχαμε με χίλια και τώρα σέρνουμε τα πόδια μας. (Ευτυχώς που έβαλαν ανελκυστήρα. Οι τεράστιες σκάλες δεν αστειεύονται...).


Αλλά ο χρόνος είναι σαν να σταμάτησε για μία πολύ μεγάλη στιγμή.