Οι ακατάληπτοι

Κυκλοφόρησε ένα νέο περιοδικό με τον τίτλο «αλήthεια». Τι περιοδικό – το πρώτο τεύχος είναι ένας τόμος 346 σελίδων πυκνογραμμένος, με μικρά στοιχεία. Στον υπότιτλο αναφέρει: «Περιοδικό ψυχανάλυσης, φιλοσοφίας και τέχνης» και το τεύχος αυτό είναι αφιερωμένο στον φιλόσοφο Jacques Derrida και στον ποιητή Paul Celan.

Το περιοδικό είναι γραμμένο στα Ελληνικά αλλά σε μία διάλεκτο που δεν καταλαβαίνω. Τρεις μέρες αφιέρωσα στην «ανάγνωσή» του (βάζω την λέξη σε εισαγωγικά) αλλά τα μόνα που κατάλαβα ήταν τα ποιήματα του Celan, ήδη γνωστά σε μένα από χρόνια. Ούτε τις αναλύσεις των ποιημάτων αυτών κατόρθωσα να κατανοήσω.

Η πρώτη παράγραφος από το προλογικό σημείωμα που επεξηγεί το όνομα του περιοδικού: «Η αλήthεια είναι μία λέξη ανεύρετη στο λεξικό, ανεντόπιστη στον τόπο του Άλλου ως τόπο του σημαίνοντος. Αποτελεί αποκρυστάλλωση μίας πράξης γραφής. Κατά συνέπεια θα εντοπίσουμε σ’ αυτή την λακανική βαθμίδα του γράμματος, τζοϋσικά αναπλασμένη, Ως τέτοια γράφεται αλλά δεν προφέρεται κατά φωνηματική σύμβαση. Ίδιον της τζοϋσικής γραφής, το γράμμα δεν συν-βαίνει με την φωνή. Η φωνοδότηση του γράμματος επαφίεται στην ενεστώσα ευθύνη του υποκειμένου της εκφοράς (sujet de l’ énonciation).»

Και από το εισαγωγικό σημείωμα των τριών υπεύθυνων της έκδοσης (Δημήτρις (sic) Βεργέτης, Ντόρα Περτέση, Βίκυ Σκούμπη): «Η Επιστήμη θεμελιώθηκε στην διάκλειση (forclusion) του υποκειμένου από το σύμπαν του λόγου με την συρρίκνωση της σημαίνουσας αλυσίδας στην αλγοριθμική βαθμίδα του γράμματος».

Σηκώνω τα χέρια και σταματάω εδώ. Σκέπτομαι ότι όταν εγώ, με έξη χρόνια σπουδές φιλοσοφίας σε αυστηρό Γερμανικό Πανεπιστήμιο και μία ζωή άσκηση σε φιλοσοφικά κείμενα, δεν καταλαβαίνω λέξη, ποιος είναι ο αποδέκτης αυτών των νοημάτων; Σε ποιους απευθύνεται αυτό το έντυπο; Προφανώς σε ένα κύκλο μυημένων που καταλαβαίνουν αυτό το jargon (διάλεκτο). Αλλά τι νόημα έχει η έκδοση περιοδικού; Δεν μαζεύονταν σε μία αίθουσα (θα είναι περισσότεροι από μερικές δεκάδες;) να τα διαβάζουν οι μεν στους δε;

Θυμάμαι τι είχα γράψει παλιότερα για την περίπτωση του Alan Sokal. Ο επιστήμων αυτός (Καθηγητής της Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης) έγραψε ένα άρθρο εντελώς ασυνάρτητο, σε άψογο διάλεκτο της μεταμοντέρνας διανόησης, που δημοσιεύθηκε σε έγκυρο περιοδικό και χειροκροτήθηκε από όλους τους προοδευτικούς διανοούμενους των ΗΠΑ. Μετά αποκάλυψε ότι ήταν μία φάρσα. (Παρόμοια άρθρα μπορεί να γεννήσει – αυτόματα! – και ένα ειδικό πρόγραμμα στο Internet).

Το παιχνίδι αυτό ανακίνησε το θέμα της σχέσης των επιστημών με την φιλοσοφία και την λογοτεχνία. Η άποψη Sokal είναι ότι οι συγγραφείς βαθυστόχαστων κειμένων (αναφέρει Derrida, Lyotard και άλλους) χρησιμοποιούν επιστημονικούς όρους για να κάνουν εντύπωση, χωρίς να καταλαβαίνουν λέξη από όσα αναφέρουν (βλ. και παραπάνω με την «αλγοριθμική βαθμίδα του γράμματος»).

Μετά το ψευτοφιλοσοφικό του άρθρο που ξεγέλασε τους πάντες και γελοιοποίησε πολλούς – ο Sokal επανήλθε με το βιβλίο «Πνευματικές Απάτες» (Alan Sokal και Jean Bricmon, Impostures Intellectuelles). Είναι πραγματικά διαφωτιστικό και πολύ ερεθιστικό. Όπου επιτίθεται σε όλα τα ιερά τέρατα της Γαλλικής Διανόησης (Baudrillard, Lacan, Christeva, Derrida, Deleuze) και τους περνάει από το κόσκινο της επιστημονικής ακριβολογίας. Τι εννοεί λ.χ. ο Ζακ Μπωντριγιάρ όταν μιλά περί «υπερχώρου πολλαπλής διάθλασης» ή περί «αναστρεψιμοποίησης νόμου»; Ο Ντελέζ φιλοσοφεί επί του διαφορικού λογισμού, τον οποίο όμως παντελώς αγνοεί. Όλοι δανείζονται αυθαίρετα λέξεις και όρους από τον χώρο των επιστημών, χωρίς να γνωρίζουν περί τίνος πρόκειται. Η σκέψη τους είναι γεμάτη βερμπαλιστικά σχήματα, εντυπωσιοθηρικές φράσεις, ασάφειες και ουσιαστικές αντιφάσεις. Η άποψη Sokal: Δεν συγχωρούνται πια τα «λεκτικά παιχνίδια» που σερβίρονται ως βαθύς στοχασμός. «Η ανεντιμότητα των διανοουμένων δηλητηριάζει την πνευματική ζωή και υποθάλπει την έντονη αντιπνευματικότητα που ήδη απλώνεται παντού».

Για μένα το βιβλίο του Sokal είναι δείγμα μίας βαθύτατης κρίσης στην σημερινή φιλοσοφία. Οι πρωτεργάτες της καταλαβαίνουν πως η επιστήμη έχει πια έμπρακτα ανατρέψει όλα τα φιλοσοφικά παραδείγματα, όλα τα μοντέλα της παραδοσιακής σκέψης. Ενώ αυτοί παίζουν με τις λέξεις, οι επιστήμονες παράγουν ουσιαστική γνώση, τελειοποιούν μεθόδους και αλλάζουν την ζωή των ανθρώπων όπως καμία θεωρία δεν το κατάφερε ως τώρα. Οι φιλόσοφοι, συνειδητοποιώντας την μειονεξία τους, δανείζονται όρους και έννοιες από τις θετικές επιστήμες, προκειμένου με αυτούς να χρυσώσουν το ξεθωριασμένο οικόσημο της φιλοσοφίας – και γελοιοποιούνται σαν νεόπλουτοι χωριάτες. Δεν αρκεί η εξωτερική μίμηση, εδώ χρειάζεται μία ριζική αναθεώρηση. Η νέα φιλοσοφία ή θα είναι ΚΑΙ επιστημονική – η δεν θα είναι φιλοσοφία.

Υ. Γ. Περιττό να πω τι βαριά ιρλανδική βλαστήμια θα ξεστόμιζε ο James Joyce για την χρήση του ονόματός του ως μεθόδου...