Η είδηση ότι η Σώτη Τριανταφύλλου βραβεύθηκε με το πρώτο Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος υπήρξε για μένα κοινότοπη και απροσδόκητη.
Κοινότοπη: γιατί η Σώτη έπρεπε να είχε βραβευθεί εδώ και πολλά χρόνια και πολλές επαναλαμβανόμενες φορές. Τα μυθιστορήματά της, υπερέχουν τόσο πολύ από τα συνήθη προϊόντα της ελληνική αγοράς, που έμοιαζαν αθέμιτος συναγωνισμός. Τουλάχιστον από εκείνο το ονειρικό: «Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης» (1996) μετράω 12 μυθιστορήματα άξια βράβευσης.
Απροσδόκητη: διότι ήταν τόσο σκανδαλώδης η αγνόησή της, που πλέον είχαμε πάρει απόφαση ότι πιο εύκολα θα έπαιρνε το Νόμπελ, παρά το Κρατικό.
Αλλά το βιβλίο που βραβεύθηκε ήταν τόσο εμφανώς αριστουργηματικό, που μάλλον δεν άντεξαν τα μέλη της επιτροπής (όσα τέλος πάντων το διάβασαν) να το παραμερίσουν. Ένας συνδυασμός Βρετανικού σαρκαστικού χιούμορ (στο στυλ του Lawrence Sterne στον Tristram Shandy) με μια βαθύτατη πονετική ανθρωπιά. Δεν έχω – στα τόσα βιβλία που έχω διαβάσει – συναντήσει τέτοια συγγραφική μαεστρία.
Ας μην φοβόμαστε τις λέξεις: Ναι, έχουμε να κάνουμε με μία ιδιαίτερα σημαντική συγγραφέα – θα έλεγα άνετα: «μεγάλη» – που όμοιά της δεν φάνηκε ως τώρα στην ελληνική λογοτεχνία. Ο αποκλεισμός της μέχρι σήμερα οφείλεται στο γεγονός ότι μεγάλωσε μέσα σε μία ασφυκτικά κομμουνιστική οικογένεια – με αποτέλεσμα, από αντίδραση, να γίνει φανατική αντικομμουνίστρια.
Έ, αυτή η ιδιότητα στην μεταπολεμική Ελλάδα δεν συμβαδίζει με καμία πνευματική επίδοση: δεν θα μπορούσε κανείς ούτε να φανταστεί δεξιούς διανοούμενους, ποιητές, συγγραφείς ή καλλιτέχνες.
Κι όμως η Σώτη δεν είναι «δεξιά». Ανήκει στους πραγματικούς φιλελεύθερους, τους οπαδούς της ανοιχτής κοινωνίας και του κοσμικού κράτους. Ένα είδος ανθρώπου που σπανίζει στη χώρα μας.
Τα έργα της καλύπτουν όλη την υφήλιο από την Βικτωριανή Αγγλία όπως το «’Αλμπατρος», την Αφρική, όπως το «Λίγο από το Αίμα σου», την Ρωσία, όπως οι «Σπάνιες γαίες», για να μην αναφέρουμε τα πολλά «αμερικάνικα» βιβλία της – με πλήρη ιστορική και κοινωνική τεκμηρίωση μέσα στην ζωντανή αφήγηση.
Μην ξεχνάμε πως η Σώτη είναι και ιστορικός. Σαράντα ένας τόμοι φέρουν το όνομά της – περίπου δέκα είναι μελέτες και έρευνες.
Και τι μελέτες! Το τελευταίο βιβλίο της «Μόνοι στον Κόσμο» για τον αντιαμερικανισμό στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία, έχει 540 σελίδες και η βιβλιογραφία του περιλαμβάνει πάνω από 700 τόμους!
Μερικοί θα έχουν ενοχληθεί από τον χαρακτηρισμό: «Μεγάλη συγγραφέα». Όταν, πριν τριάντα χρόνια, πρώτος μίλησα για την Κική Δημουλά, αποκαλώντας την «Μεγαλύτερη ποιήτρια της Ελληνικής Γλώσσας μετά την Σαπφώ», δέχθηκα πολλές επιθέσεις.
Κι όμως είχα δίκιο – μέχρι και ο Gallimard έβγαλε μία παγκόσμια ανθολογία της γυναικείας ποίησης με τίτλο: «Από την Σαπφώ ως την Δημουλά».
Έγραφα πριν δέκα χρόνια για την Σώτη: «Μας είναι αδύνατον στην Ελλάδα να αποδεχθούμε έναν άνθρωπο ανεξάρτητο, που μας ξεπερνάει δύο κεφάλια. Η Σώτη δεν κάνει την έξυπνη – είναι έξυπνη. (Υπερβολικά ίσως). Δεν παριστάνει την μορφωμένη – είναι (ακόμα πιο υπερβολικά). Κι έχει αναμφισβήτητο τάλαντο. Άλλες χώρες θα ήταν περήφανες να έχουν μία τέτοια συγγραφέα. Εμείς μερικές φορές κάνουμε σαν να ντρεπόμαστε γι αυτήν…».
Ναι είναι καιρός να μπορέσουμε να αποδεχόμαστε τους μεγάλους μας (όσο είναι ακόμα ζωντανοί…).
Το Κρατικό Βραβείο είναι το λιγότερο. Άλλωστε το έχουν κατά καιρούς κερδίσει συγγραφείς που ούτε οι ιστορικοί της λογοτεχνίας τους θυμούνται. Δεν παίρνει κύρος η Σώτη Τριανταφύλλου από το Κρατικό Βραβείο – του προσδίδει.
Αλλά για μας, τους φανατικούς αναγνώστες της, είναι μία μεγάλη ικανοποίηση. Εμείς ξέραμε τι ήταν η Σώτη «μας». Καιρός να το μάθουν και οι άλλοι!
Κοινότοπη: γιατί η Σώτη έπρεπε να είχε βραβευθεί εδώ και πολλά χρόνια και πολλές επαναλαμβανόμενες φορές. Τα μυθιστορήματά της, υπερέχουν τόσο πολύ από τα συνήθη προϊόντα της ελληνική αγοράς, που έμοιαζαν αθέμιτος συναγωνισμός. Τουλάχιστον από εκείνο το ονειρικό: «Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης» (1996) μετράω 12 μυθιστορήματα άξια βράβευσης.
Απροσδόκητη: διότι ήταν τόσο σκανδαλώδης η αγνόησή της, που πλέον είχαμε πάρει απόφαση ότι πιο εύκολα θα έπαιρνε το Νόμπελ, παρά το Κρατικό.
Αλλά το βιβλίο που βραβεύθηκε ήταν τόσο εμφανώς αριστουργηματικό, που μάλλον δεν άντεξαν τα μέλη της επιτροπής (όσα τέλος πάντων το διάβασαν) να το παραμερίσουν. Ένας συνδυασμός Βρετανικού σαρκαστικού χιούμορ (στο στυλ του Lawrence Sterne στον Tristram Shandy) με μια βαθύτατη πονετική ανθρωπιά. Δεν έχω – στα τόσα βιβλία που έχω διαβάσει – συναντήσει τέτοια συγγραφική μαεστρία.
Ας μην φοβόμαστε τις λέξεις: Ναι, έχουμε να κάνουμε με μία ιδιαίτερα σημαντική συγγραφέα – θα έλεγα άνετα: «μεγάλη» – που όμοιά της δεν φάνηκε ως τώρα στην ελληνική λογοτεχνία. Ο αποκλεισμός της μέχρι σήμερα οφείλεται στο γεγονός ότι μεγάλωσε μέσα σε μία ασφυκτικά κομμουνιστική οικογένεια – με αποτέλεσμα, από αντίδραση, να γίνει φανατική αντικομμουνίστρια.
Έ, αυτή η ιδιότητα στην μεταπολεμική Ελλάδα δεν συμβαδίζει με καμία πνευματική επίδοση: δεν θα μπορούσε κανείς ούτε να φανταστεί δεξιούς διανοούμενους, ποιητές, συγγραφείς ή καλλιτέχνες.
Κι όμως η Σώτη δεν είναι «δεξιά». Ανήκει στους πραγματικούς φιλελεύθερους, τους οπαδούς της ανοιχτής κοινωνίας και του κοσμικού κράτους. Ένα είδος ανθρώπου που σπανίζει στη χώρα μας.
Τα έργα της καλύπτουν όλη την υφήλιο από την Βικτωριανή Αγγλία όπως το «’Αλμπατρος», την Αφρική, όπως το «Λίγο από το Αίμα σου», την Ρωσία, όπως οι «Σπάνιες γαίες», για να μην αναφέρουμε τα πολλά «αμερικάνικα» βιβλία της – με πλήρη ιστορική και κοινωνική τεκμηρίωση μέσα στην ζωντανή αφήγηση.
Μην ξεχνάμε πως η Σώτη είναι και ιστορικός. Σαράντα ένας τόμοι φέρουν το όνομά της – περίπου δέκα είναι μελέτες και έρευνες.
Και τι μελέτες! Το τελευταίο βιβλίο της «Μόνοι στον Κόσμο» για τον αντιαμερικανισμό στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία, έχει 540 σελίδες και η βιβλιογραφία του περιλαμβάνει πάνω από 700 τόμους!
Μερικοί θα έχουν ενοχληθεί από τον χαρακτηρισμό: «Μεγάλη συγγραφέα». Όταν, πριν τριάντα χρόνια, πρώτος μίλησα για την Κική Δημουλά, αποκαλώντας την «Μεγαλύτερη ποιήτρια της Ελληνικής Γλώσσας μετά την Σαπφώ», δέχθηκα πολλές επιθέσεις.
Κι όμως είχα δίκιο – μέχρι και ο Gallimard έβγαλε μία παγκόσμια ανθολογία της γυναικείας ποίησης με τίτλο: «Από την Σαπφώ ως την Δημουλά».
Έγραφα πριν δέκα χρόνια για την Σώτη: «Μας είναι αδύνατον στην Ελλάδα να αποδεχθούμε έναν άνθρωπο ανεξάρτητο, που μας ξεπερνάει δύο κεφάλια. Η Σώτη δεν κάνει την έξυπνη – είναι έξυπνη. (Υπερβολικά ίσως). Δεν παριστάνει την μορφωμένη – είναι (ακόμα πιο υπερβολικά). Κι έχει αναμφισβήτητο τάλαντο. Άλλες χώρες θα ήταν περήφανες να έχουν μία τέτοια συγγραφέα. Εμείς μερικές φορές κάνουμε σαν να ντρεπόμαστε γι αυτήν…».
Ναι είναι καιρός να μπορέσουμε να αποδεχόμαστε τους μεγάλους μας (όσο είναι ακόμα ζωντανοί…).
Το Κρατικό Βραβείο είναι το λιγότερο. Άλλωστε το έχουν κατά καιρούς κερδίσει συγγραφείς που ούτε οι ιστορικοί της λογοτεχνίας τους θυμούνται. Δεν παίρνει κύρος η Σώτη Τριανταφύλλου από το Κρατικό Βραβείο – του προσδίδει.
Αλλά για μας, τους φανατικούς αναγνώστες της, είναι μία μεγάλη ικανοποίηση. Εμείς ξέραμε τι ήταν η Σώτη «μας». Καιρός να το μάθουν και οι άλλοι!
