Απαντήσεις χωρίς ερωτήσεις

Σε μία πρόσφατη συνέντευξή του στην ΕΤ3 ο Στέλιος Ράμφος επανέλαβε μία φράση που συνοψίζει – για μένα – την νεοελληνική κατάσταση.

«Είμαστε», είπε, «ένα έθνος που έχει απαντήσεις, χωρίς να θέτει ερωτήσεις».

Τίποτα δεν εκφράζει καλύτερα την στατικότητα και την απονέκρωση της κοινωνίας μας. Για τα περισσότερα θέματα έχουμε ήδη καταλήξει στις απαντήσεις και θεωρούμε τις ερωτήσεις από ύποπτες μέχρι υπονομευτικές.

Πάρτε το πρόβλημα της παιδείας. Όσοι αντιδρούν στις μεταρρυθμίσεις δεν προτείνουν κάτι καινούργιο η διαφορετικό – παρά μόνο τις ίδιες τις παλιές απαντήσεις. Κι ας έχουν αποτύχει παταγωδώς. Η αναθεώρηση του Συντάγματος δεν τολμά να θίξει σοβαρά θέματα όπως τις σχέσεις Εκκλησίας και Κράτους. Και εκεί ισχύουν οι παλιές απαντήσεις.

Οι κοινωνίες, όπως και οι επιστήμες, προχωρούν και προοδεύουν με τις ερωτήσεις. Με την απορία και την αμφισβήτηση. Αν δεν υπήρχαν αυτές, θα ήμασταν ακόμα στον Μεσαίωνα, θα είχαμε δουλοπάροικους και αλχημιστές.

Τι συμβαίνει και φοβόμαστε τις ερωτήσεις; Γιατί οι πολιτικοί μας, ακόμα και οι πιο «προοδευτικοί», είναι συντηρητικοί; Πως έγινε η Αριστερά μας εθνικιστική και αντιδραστική; Είδατε τι έπαθε ο Γιώργος Παπανδρέου: από την συμμετοχική δημοκρατία και το άνοιγμα στις φιλελεύθερες ιδέες, τώρα έκανε πίσω ακόμα και στο άρθρο 16 (με εύσχημο τρόπο...). Και δεν θα ξεχάσω ποτέ τον Καραμανλή να υπογράφει για τις ταυτότητες.

Είμαστε μία κλειστή κοινωνία. Πολύ πριν από τον Ράμφο, μας έχει περιγράψει ο Popper. Γαντζωνόμαστε από το υπάρχον, σαν το παιδί από την φούστα της μάνας του.

Δεκαετίες τώρα παραμένουμε, φοβικοί και καχύποπτοι. Η ρίζα αυτής της ανασφάλειας είναι η προβληματική μας ταυτότητα. Ανάμεσα στο ένδοξο αρχαίο υπερεγώ μας και στο φτηνό καθημερινό id, ανάμεσα στο Ευρωπαϊκό βερνίκι και την Βαλκανική ευτέλεια, προσπαθούμε να βρούμε τον εαυτό μας. Η νεοελληνική σύγχυση, όπως την ονόμασα από χρόνια, μας κάνει αντιφατικούς και ανασφαλείς. Κι έτσι φοβόμαστε ότι θα μας σβήσει κάθε αεράκι που φυσάει.

Την αλλαγή και την καινοτομία τις βλέπουμε σαν επικείμενη καταστροφή. Και μόνο η λέξη μεταρρύθμιση μας φέρνει αλλεργία. Την ορθολογική οργάνωση την φοβόμαστε, όπως ο διάβολος το λιβάνι. Η χώρα δεν παράγει, ούτε εξάγει. Απλώς εισάγει. (Αν δεν ήταν ο τουρισμός και η ναυτιλία...). Ενώ η καθημερινότητα γίνεται εφιάλτης.

Έτσι, στην εποχή του Διαδικτύου πρέπει να πας από τις δύο το πρωί, να διανυκτερεύσεις στο αστυνομικό τμήμα ή στο αυτοκίνητό σου, για να βγάλεις ταυτότητα. Συνήθως με την τρίτη απόπειρα...

Σε αυτές (και εκατοντάδες άλλες) περιπτώσεις εμείς οι ίδιοι αναφωνούμε κάθε τόσο: τέρμα! Δεν πάει άλλο! Αλλά μόλις ακούσουμε πως θα γίνουν μετατάξεις στους εργαζόμενους στο Δημόσιο (π. χ. για να πάψουν οι μισοί αστυνομικοί να είναι ορντινάντσες μεγαλόσχημων) κατεβαίνουμε στους δρόμους με πανό.

Θα μου πείτε: έχουν δίκιο να δυσπιστούν, μια οι περισσότερες μεταρρυθμίσεις, μετατάξεις, αναδιοργανώσεις, συνήθως καταλήγουν στην προώθηση ημετέρων και στην εξυπηρέτηση συμφερόντων.

Ναι, αλλά με την δικαιολογία αυτή δεν θα αλλάξει ποτέ, τίποτα! Οι πολιτικοί τρέμουν το πολιτικό κόστος, οι συντεχνίες την απώλεια των προνομίων τους, οι πολίτες το διαφορετικό, το καινούργιο και το άγνωστο. Ακόμα και τους υπολογιστές – αυτά τα μηχανήματα του Σατανά…

Στο βάθος του ορίζοντα που αντικρίζει ο κάθε νεοέλληνας πλανώνται φάσματα και φαντάσματα: η παγκοσμιοποίηση, ο νεοφιλελευθερισμός, οι προαιώνιοι εχθροί μας, τα ξένα κέντρα (που μέρα νύχτα απεργάζονται τον όλεθρό μας), οι πολυεθνικές, η ΣΙΑ, η ΜΙΤ, η ΜΟΣΑΝΤ και άλλες μυστικές υπηρεσίες, οι Επτά Σοφοί της Σιών, οι Επτά Νάνοι και δεν ξέρω τι άλλο αποτρόπαιο. Οραματίζεται κανείς κάτι καλό, κάτι θετικό, κάτι χρήσιμο; Εγώ δεν έχω ακούσει ποτέ για ευχάριστες προοπτικές.

Έτσι βγαίνουμε πάντα οι πιο απαισιόδοξοι στις έρευνες της Eurostat. Φυσικό – αφού κάνουμε ότι περνάει από το χέρι μας για να ακυρώσουμε το μέλλον. Είναι η αυτοεκπληρούμενη προφητεία – self fulfilling prophecy.