(Και ο Διαφωτισμός;)
Κρίμα που τα παιδιά φέτος δεν τραγούδησαν τα κάλαντα. Ίσως τα πιο μελωδικά των γιορτών. Και τα πιο πολύτιμα.
Γιατί ο Φωτισμός δεν θα έπρεπε να είναι μακριά από τον Διαφωτισμό. Και οι μήνες της πανδημίας, με τις αντιδράσεις της Εκκλησίας, έδειξαν πόσο μακριά είμαστε – ακόμα – από αυτόν.
Τον «επικατάρατο Διαφωτισμό» όπως τον αποκαλούσε ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος.
«Επικατάρατο» το κίνημα που απελευθέρωσε τον άνθρωπο από τις δουλείες στις οποίες τον κρατούσαν δέσμιο οι βασιλιάδες και το αρχοντολόι τους, οι επίσκοποι και ο κλήρος τους, οι δεισιδαιμονίες και οι παραδόσεις; Το κίνημα που θέσπισε τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος δικαίου, τον διαχωρισμό των εξουσιών, την επιστήμη, την ελεύθερη σκέψη; Η πνευματική επανάσταση που έγινε η μήτρα τόσων άλλων επαναστάσεων – της Αμερικανικής, της Γαλλικής και κατόπιν της Ελληνικής, της οποίας τα διακόσια χρόνια γιορτάζουμε φέτος;
Αν βέβαια είχαμε ακολουθήσει τα κηρύγματα της εκκλησίας δεν θα είχαμε ποτέ επαναστατήσει. Μια και σύμφωνα με την «Οδηγία πατερική» που τύπωσε και κυκλοφορούσε το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως «ο Σουλτάνος ήταν ο στοργικός πατέρας μας που μας φρόντιζε σαν τα παιδιά του» και η Τούρκικη κατοχή ήταν ο πιο σύντομος και σίγουρος δρόμος για τον Παράδεισο.
“Sapere aude!“ φώναζε με τα λόγια του Οράτιου ο μέγας Kant: «Τόλμησε να έχεις την δική σου σκέψη!» Και τι έλεγε το Πατριαρχείο, το 1821; «Ζήτω ο Γαληνότατος και κραταιότατος ημών ΑΝΑΞ, η κορωνίς των προκατόχων αυτού μεγάλων Βασιλέων, ο ακριβής φύλαξ της Δικαιοσύνης και της Επιεικείας, ο ευσπλαχνικότατος και ηρωικότατος ΣΟΥΛΤΑΝ ΜΑΧΜΟΥΤ Β’».
Το κύριο πρόβλημα της Ελλάδας, κατά τη γνώμη μου, είναι ο ατελής διαφωτισμός. Η φιλελεύθερη ορθολογική σκέψη, που αναλύει και φωτίζει, δεν επικράτησε εδώ. Υπάρχουν ακόμα σε αυτό το κράτος εστίες υστέρησης και σκοταδισμού που επηρεάζουν μεγάλες ομάδες του πληθυσμού. Η παιδεία μας ανήκει στο παρελθόν και οι σημαντικότερες και πιο έγκυρες επιστημονικές θεωρίες – όπως η εξελικτική του Δαρβίνου – σχεδόν ποτέ δεν διδάσκονται. (Όλως τυχαίως βρίσκεται πάντα στο τέλος του σχετικού σχολικού βιβλίου). Το μάθημα των θρησκευτικών είναι σκάνδαλο – ταιριάζει μόνο σε θεοκρατικό κράτος. Η ιστορία και άλλα μαθήματα βασίζονται ολοκληρωτικά στην «παπαγαλία» και δεν ενθαρρύνεται η έρευνα και η ανάλυση των θεμάτων. Η κριτική σκέψη και ο ορθός λόγος σχεδόν διώκονται – ακόμα και σε πανεπιστημιακό επίπεδο.
Όπως είδαμε, κατά την διάρκεια της πανδημίας, η Εκκλησία αντιστάθηκε σθεναρά στις απόψεις των ειδικών. Ακόμα και η ασθένεια ιερωμένων και μητροπολιτών, ακόμα και η αποδημία μερικών, δεν επηρέασαν τους διαφωνούντες. Σε άλλα Ευρωπαϊκά κράτη οι ίδιοι οι ιερείς έκλεισαν τους ναούς – εδώ όμως αντισταθήκαμε ηρωικά,. Πού; Στην επιστήμη!
Η Ελληνορθόδοξη εκκλησία ευθύνεται ουσιαστικά για την καθυστέρηση της Ελλάδας. Αιώνες ολόκληρους με τον φανατικό αντιδυτικισμό της, πολέμησε την νεοτερικότητα, τον ορθολογισμό, την ανοιχτή κοινωνία.
Όσο δεν διαχωρίζεται η εκκλησία από το Κράτος, (η πρώτη μεγάλη μου απογοήτευση από τον ΣΥΡΙΖΑ – ήταν στο πρόγραμμά του!) όσο δεν γίνεται οικονομικά ανεξάρτητη (πουθενά, από ότι ξέρω, δεν είναι οι ιερείς δημόσιοι υπάλληλοι) δεν θα γίνουμε μία σύγχρονη πολιτεία.
Σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη, στην φορολογική τους δήλωση, οι πολίτες δηλώνουν αν ανήκουν σε κάποια δόγμα και, αν ναι, πληρώνουν εκκλησιαστικό φόρο. Έτσι χρηματοδοτούνται οι Εκκλησίες – από τους πιστούς τους. Γιατί πρέπει στην Ελλάδα οι άθεοι και οι αλλόθρησκοι, να πληρώνουν τον ορθόδοξο κλήρο;
Αλλά σε αυτή τη χώρα ο διαφωτισμός – τρομάρα μας – ονομάστηκε «επικατάρατος» από τον ίδιο τον προκαθήμενο της εκκλησίας μας. Τι χρείαν έχομεν άλλων μαρτύρων;
