Κι άλλο υστερόγραφο

Απελπισία με πιάνει! Εκατοντάδες (ίσως και χιλιάδες) σκόρπια κείμενα, σημειώσεις,  σπαράγματα χαμένα μέσα σε δεκαετίες δουλειάς… Τόσα, που τα ξεχνάω και ο ίδιος – και όταν βρεθώ μπροστά τους τα αντιμετωπίζω σαν ξένα. Πώς θα επιβιώσουν μέσα στο πέλαγος της γραφής που τώρα έγινε ο ωκεανός του Διαδικτύου;.

Με αφορμή το κείμενο του ληστή και την υπόμνηση του ορθολογισμού, φίλος αναγνώστης από την Σύρο έψαξε και βρήκε ένα από τα «Επίκαιρα» του ndimou.gr. Δεν το θυμόμουν. Βέβαια παρόμοιες ιδέες έχω διατυπώσει και αλλού (π. χ. στην κατακλείδα του βιβλίου μου: «Το Απόλυτο και το Τάβλι»). Αλλά εδώ εκφράζονται σύντομα και πολύ περιεκτικά. Το προσθέτω λοιπόν σαν υστερόγραφο:

Περί ορθολογισμού

Τρίτη 18 Δεκεμβρίου 2007

Διαβάζοντας το χθεσινό «Επίκαιρο» περί Θεού, ένας αναγνώστης μου έγραψε: «Πάντα ορθολογιστής».

Ορθολογιστής, ο άνθρωπος που έχει γράψει το Βιβλίο των Γάτων, το Ημερολόγιο του Καύσωνα και τις Κομμένες Λέξεις;

Και βέβαια όχι.

Η παρεξήγηση είναι βέβαια βαθειά ριζωμένη. Ως και ο Δημοσθένης  Κούρτοβικ, κορυφαίος Έλληνας κριτικός (και ο μόνος που έχει ασχοληθεί, κατά καιρούς, με βιβλία μου) με χαρακτήρισε  πριν από εβδομάδες (γράφοντας για άλλον) «οργανωμένο και συμπαγή ορθολογιστή». Προσθέτοντας ότι «η ιδεολογική συνέπεια… κάνει την κριτική σκέψη προβλέψιμη και, όχι σπάνια, άκαμπτη μέχρις αναισθησίας».

Πολλοί δεν κατανοούν πως ο ορθολογισμός είναι απαραίτητος για να σε οδηγήσει στα όρια και την υπέρβασή του. Κανείς δεν μπορεί να ζήσει από τον ορθολογισμό – αλλά και κανείς χωρίς αυτόν.

 Ο ορθολογισμός για μένα ορίζει τα όρια της δημόσιας σκέψης, γνώσης και πράξης. Αυτής που μοιράζεται και ρυθμίζει (ή θα έπρεπε να) την κοινωνική ζωή μας. Η επιστήμη, η γνώση, η τεχνολογία.  Είναι ο ΚΟΚ, ο σεβασμός του άλλου, η κατηγορική προσταγή του Καντ. Τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι νόμοι, οι κανόνες. Χωρίς αυτά δεν μπορούμε να ζήσουμε. Είναι η «ελευθερία από».

Αλλά μόνο με αυτά, πάλι δεν μπορούμε να ζήσουμε. Ζούμε με ότι βρίσκεται πέρα από τον ορθολογισμό: την αγάπη, την ομορφιά, την πίστη. Την τέχνη, το συναίσθημα, την θρησκεία. Αυτά μας γεμίζουν. Είναι τα περιεχόμενα του ιδιωτικού μας χώρου. Τα οποία όμως προϋποθέτουν την ύπαρξη του δημόσιου ορθολογισμού για να λειτουργήσουν ανεμπόδιστα. Είναι η «ελευθερία προς».

Ανορθολογισμός υπάρχει όταν ο ιδιωτικός χώρος ξεχύνεται στον δημόσιο. Όταν το πάθος μου δεν σέβεται την ελευθερία του άλλου. Όταν η δική μου πίστη πρέπει να επιβληθεί στους άλλους.

Συμπερασματικά: είμαι ορθολογιστής, για να μπορώ να μην είμαι.  Οι μεγάλοι ποιητές που γνώρισα, από τον Ελύτη ως την Δημουλά, ήταν ορθολογιστές στην ζωή, για να μην είναι στην ποίηση.

_________________________________________

Είναι "ορθολογικές" οι μαργαρίτες που φωτογράφησα προχθές στο χωράφι; Όχι βέβαια - και γι αυτό είναι ωραίες.