Στο περασμένο φύλλο δεν με είχε ειδοποιήσει η Σύνταξη ότι υπήρχε Κοινό Θέμα (Διανόηση) κι έτσι έμεινα απέξω. Ωστόσο είναι μία ευκαιρία να το συνδυάσω με τα 100χρονα του «Βήματος».
Η αυθόρμητη απάντησή μου στο ερώτημα που έθεσε η εφημερίδα είναι:
«Ναι, η Ελληνική Διανόηση υπάρχει αλλά περνάει κρίση».
Γιατί; Ο κύριος λόγος είναι πως δεν υπάρχει ο χώρος της
διανόησης. Θα τον ονόμαζα Αγορά, θυμίζοντας τον Σωκράτη, τον παππού όλων μας.
Πού και πώς ξεδιπλώνεται η διανόηση; Σε ένα χώρο όπου
κυκλοφορούν οι ιδέες, οι σκέψεις, οι θεωρίες, τα ερωτήματα, οι αντιρρήσεις –
όλα αυτά που οδηγούν στον Διάλογο.
Το Βήμα, για 100 χρόνια, υπήρξε ένας τέτοιος χώρος. Η πιο
«διανοούμενη» εφημερίδα της χώρας, με συνεργάτες που θα γέμιζαν ένα κατάλογο
της ελληνικής διανόησης.
Η λειτουργία και παρουσία της διανόησης προϋποθέτει τον
διάλογο. Μονόλογοι υπάρχουν αρκετοί αλλά, όταν δεν έχουν απήχηση, σχεδόν δεν
ακούγονται.
Το πρόβλημα με τον διάλογο στην Ελλάδα είναι πως στο 90% των
περιπτώσεων αρχίζει ή (συνήθως) τελειώνει, μέσα σε απόλυτη αντιπαράθεση. Είμαστε
η χώρα του δογματικού διχασμού. Σε αυτή την περίπτωση ο διάλογος γίνεται
αδιέξοδος και αυτοακυρώνεται.
Το δεύτερο πρόβλημα μετά την έλλειψη χώρου και ζυγισμένου
διαλόγου, είναι το εύρος της ανάπτυξης. Μία μικρή χώρα, όπως η Ελλάδα δεν
μπορεί μόνη της να συντηρήσει την ανταλλαγή απόψεων. Η Αγορά έχει πια
μεγαλώσει, είναι παγκόσμια. Γράφουμε και μιλάμε μία γλώσσα που είναι άγνωστη
στο 999 τοις χιλίοις. Και ο Σωκράτης, αν ζούσε σήμερα, δεν θα είχε ακροατήριο. Η
φωνή των Ελλήνων συγγραφέων, των Ελλήνων διανοουμένων δεν περνάει τα σύνορα της
χώρας.
Ας υποθέσουμε πως ο Τhomas Piketty ήταν Έλληνας και έγραφε Ελληνικά.
Πόσες πιθανότητες είχε το πασίγνωστο τώρα βιβλίο του («Το κεφάλαιο στον 20ο
αιώνα») να μεταφραζόταν και να εξαπλωνόταν σε όλες της χώρες του κόσμου; Ο
διάσημος Γιουβάλ Νώε Χαράρι, προέρχεται από μία μικρή χώρα, αλλά γράφει
Αγγλικά. Έτσι έγινε οικουμενικός διανοούμενος.
Πριν από αρκετά χρόνια η Ολλανδία πήρε μία τολμηρή απόφαση.
Να ανακηρύξει δύο «εθνικές γλώσσες» με ίσα δικαιώματα. Την παραδοσιακή
(πανδύσκολη) φλαμανδό-ολλανδική και την Αγγλική και να σπάσει έτσι την γλωσσική
απομόνωση της χώρας. (Ήδη οι περισσότεροι Ολλανδοί μιλούσαν και έγραφαν Αγγλικά).
Κάποιος (νομίζω πως ήταν η κυρία Διαμαντοπούλου) τόλμησε να προτείνει κάτι το
ανάλογο για την Ελλάδα. Θύελλα! Σώπασε αμέσως (δεν θυμάμαι αν ζήτησε και …συγγνώμη).
Δεν παύει όμως να ισχύει ο κανόνας ότι μία χώρα γλωσσικά
απομονωμένη δεν έχει ελπίδες να συμμετέχει στον παγκόσμιο διάλογο. Η Αγορά έχει
μεγαλώσει πάρα πολύ. Και οι τοπικοί διάλογοι μοιάζουν με το κουτσομπολιό της
γειτονιάς.
Αν ρωτήσετε έναν μορφωμένο Ευρωπαίο: «Ποιος φιλόσοφος έχει
ασχοληθεί με την φιλοσοφία της επικοινωνίας;» θα απαντήσει σίγουρα: Ο Habermas. Και θα έχει δίκιο, έστω
κι αν δέκα χρόνια πριν από τον σημαντικό Γερμανό, ένας Έλληνας είχε γράψει τρία
μικρά βιβλία επάνω στο ίδιο θέμα.
Κι αν ρωτήσετε ένα μορφωμένο Αμερικανό (ναι, υπάρχουν και
τέτοιοι!) ποιος ιστορικός της φιλοσοφίας έγραψε πρόσφατα ένα βιβλίο με τίτλο «Ο
Έλληνας Βούδας» θα σας απαντήσει: ο καθηγητής Christopher Beckwith στις
εκδόσεις του Princeton. Έστω
και αν, τριάντα ένα χρόνια πριν από τον Beckwith, ένας Έλληνας είχε εκδώσει ένα βιβλίο με τον ίδιο τίτλο
και το ίδιο θέμα.
(Είναι δύσκολο να αποδείξει κανείς ότι ο Beckwith αντέγραψε
το βιβλίο. Πραγματεύεται βέβαια το ίδιο θέμα, αλλά με άλλη σειρά και άλλα
λόγια. Όταν ρωτήθηκε, δήλωσε άγνοια, άλλωστε δεν ήξερε Ελληνικά).
Τώρα, αν το αρχικό βιβλίο είχε γραφτεί και τυπωθεί στα
Αγγλικά… Περιέργως, το ίδιο ισχύει και για άλλα κείμενα – δικά μου και άλλων Ελλήνων.
Πώς θα ξεπεράσουμε το φράγμα της (ένδοξης) γλώσσας μας, για
να συμμετέχουμε στον διεθνή διάλογο;
Μία πρόταση: Τόσα ένθετα έχει το «Βήμα». ‘Ένα ακόμα,
αγγλόφωνο, με ελληνικές μελέτες επίλεκτες και διεθνούς ενδιαφέροντος, που θα
κυκλοφορούσε και διαδικτυακά – κάτι σαν αγγλόφωνες «Εποχές». Θα ήταν μεγάλο δώρο
εκατονταετίας…
