Περίεργη επιστήμη και αυτή η Ιστορία. Ο γέρων Καντ είχε γράψει πως η Ιστορία είναι ένας σωρός από γεγονότα, σαν μεγάλος λόφος. Ο κάθε ιστορικός πάει και διαλέγει αυτά που ταιριάζουν στο δικό του σχήμα και τα προσαρμόζει σε αυτό. Έτσι ο καθένας γράφει την δική του ιστορία.
Η Ελλάδα ανήκει στα Βαλκάνια - τα κράτη που, όπως είχε πει ο Τσώρτσιλ (;) παράγουν πολλή περισσότερη ιστορία από ότι μπορούν να καταναλώσουν. Έτσι έχουμε πολλές εκδοχές για τα ίδια γεγονότα. Ας πούμε η επίσημη ιστορία που διδάσκεται στα σχολεία δεν έχει πολλή σχέση με τα γεγονότα. Η ιστορία ενός αριστερού ιστορικού διαφέρει ριζικά από εκείνη που έχει γράψει ένας συντηρητικός. Η «ιδεολογική χρήση της ιστορίας» (που έλεγε ο Φίλιππος Ηλιού) δίνει και παίρνει. Όπου η επιλογή και ο φωτισμός των γεγονότων γίνεται με τέτοιον τρόπο ώστε να βγει ένα συγκριμένο πολιτικό συμπέρασμα. Από τότε που το κατάλαβα αυτό, διαβάζω τουλάχιστον δύο ιστορικές αφηγήσεις για κάθε θέμα. Είναι σαν τις εφημερίδες: όποιος διαβάζει μόνο μία, δεν ξέρει όλη την αλήθεια.
Φαίνεται όμως πως η σύγχρονη Ελληνική ιστορία, ακριβώς λόγω της πολυσημίας της, ελκύει πολύ τους ιστορικούς έλληνες και ξένους. Έχουμε πολλές ιστορίες και πολλούς ιστορικούς. Ο Γιώργος Δερτιλής είναι ίσως ο πρύτανης των ιστορικών μας. Ο Αντώνης Λιάκος, ο Κώστας Κωστής, ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης (μνημειώδες το έργο του για τον Ελληνικό Διαφωτισμό) και ο Θάνος Βερέμης, συμπληρώνουν αυτούς που έχω μελετήσει. Από τους παλιότερος ισχύουν πάντα ο σημαντικός Νίκος Σβορώνος και ο Απόστολος Βακαλόπουλος.
Αλλά έχουμε και τους ξένους. Εκεί βέβαια ξεχωρίζει ο Μαρκ Μαζάουερ. Το βιβλίο του για την Θεσσαλονίκη (Η πόλη των φαντασμάτων) είναι πέρα από ιστορία και σπουδαία λογοτεχνία. Ο Ρόντερικ Μπήτον έγραψε πρόσφατα την «βιογραφία» της Ελλάδας. Η κλασική σύντομη ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας γράφτηκε από τον Σ. Μ. Γοντεχάους.
Έχουμε βέβαια και Γερμανόφωνους ιστορικούς. Ο πιο γνωστός είναι ο Αυστριακός Χάγκεν Φλάισερ, που δίδαξε σε ελληνικά Πανεπιστήμια και έγινε και Έλληνας πολίτης. Αλλά ίσως ο σημαντικότερος (και σίγουρα ο πιο παραγωγικός) είναι ο Χάιντς Ρίχτερ. Η βιβλιογραφία του καλύπτει 13 πυκνοτυπωμένες σελίδες (358 λήμματα). Από αυτά 65 είναι βιβλία (τόμοι) πολλά από τα οποία έχουν μεταφραστεί και ελληνικά (εκδόσεις Γκοβόστη) και σε άλλες γλώσσες. Ο Ρίχτερ είναι 82 ετών και συνεχίζει να γράφει και να δημοσιεύει. Ταυτόχρονα είναι ο παγκόσμια μεγαλύτερος εκδότης βιβλίων σχετικών με την ιστορία της Ελλάδας και της Κύπρου με 106 τίτλους (Σειρά «Πηλεύς»).
Ο Ρίχτερ βρέθηκε πριν 3 χρόνια σε μία περίεργη θέση. Για το βιβλίο του «Η Μάχη της Κρήτης» από την μία πλευρά ανακηρύχτηκε Επίτιμος Διδάκτωρ από το τοπικό Πανεπιστήμιο – ενώ σχεδόν παράλληλα μηνύθηκε για ρατσισμό, επειδή έγραψε για την άγρια υποδοχή που δέχθηκαν οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές. Αυτά τα είχα ακούσει ο ίδιος από τα στόματα Κρητικών, όταν υπηρετούσα την θητεία μου το 1961 στη Σούδα. Υμνούσαν την Κρητική λεβεντιά: «Τους πυροβολούσαμε όταν κατέβαιναν με το αλεξίπτωτο και τους αποτελειώναμε με τα χέρια, τις κάμες ή με τα δόντια, όταν έφταναν τραυματισμένοι στη γη».
Η περιγραφή αυτή, σύμφωνα με τους μηνυτές, σήμαινε πως ο Ρίχτερ ήταν ναζί, αφού ασχολήθηκε με την τύχη των τραυματισμένων αιχμαλώτων πολέμου. Όμως το δικαστήριο, που γνώριζε την τρίτη συνθήκη της Γενεύης για τους αιχμαλώτους, τον αθώωσε.
Απαντώντας σε μία συνέντευξη είπε: «Όλοι οι ιστορικοί είναι υποχρεωμένοι να αναζητήσουν και να καταγράψουν την αλήθεια. Οι σύγχρονοι ιστορικοί, από την άλλη, έχουν το πρόβλημα πως βρίσκονται οι ίδιοι πολύ κοντά στις πολιτικές ζυμώσεις της εποχής τους. Όταν ξεκίνησα να γράφω, ένας διάσημος Έλληνας ιστορικός μου είπε πως η σύγχρονη ιστορία δεν αποτελεί έναν ξεχωριστό επιστημονικό κλάδο, αλλά από μόνη της ένα πεδίο άσκησης πολιτικής. Αυτή η άποψη ενδέχεται να δημιουργήσει προβλήματα, όπως βίωσα κι εγώ πρόσφατα».
Φανατικός της αλήθειας ο Ρίχτερ, μετά από όλη του την περιπέτεια, σε μία συνέντευξη με τον Αλέξη Παπαχελά δυσαρέστησε ακόμα και τους φίλους που τον είχαν βοηθήσει να κερδίσει την δίκη, λέγοντας άλλες «αλήθειες» που ενόχλησαν. Καλός ιστορικός αλλά πολύ κακός διπλωμάτης…
