ΚΑΖΑΜΙΑΣ 2018

(Οι νεότεροι μπορεί να μην ξέρουν τι είναι ο Καζαμίας. Γράφει το Λεξικό της Ακαδημίας: «ετήσια λαϊκή έκδοση με ημερολόγιο, αστρολογικές προβλέψεις, και προφητείες, ανέκδοτα, ονειροκρίτη, συνταγές και άλλες πληροφορίες. Από το ιταλικό Casamia». Από τότε που βγήκε το Google – λέμε εμείς – έχει περιπέσει σε αχρηστία).

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ

Μεγάλη αποκάλυψη συγκλονίζει την ανθρωπότητα. Κάποιος δαιμόνιος δημοσιογράφος ανακάλυψε πως ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Ντόναλντ Τασκ – πρόεδρος των ΗΠΑ ο ένας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης ο άλλος – δεν είναι άνθρωποι, αλλά καρτούν. Πρόκειται για ξαδέρφια του Ντόναλντ Ντακ – της διασημότερης πάπιας στον

κόσμο. Η αποκάλυψη έγινε όταν εμφανίστηκε στον Λευκό Οίκο ο Σκρουτζ Μακ Ντακ, θείος των ανωτέρω, να συγχαρεί τον ανεψιό του που του μείωσε την φορολογία με το τελευταίο φορολογικό νομοσχέδιο. (Ως γνωστόν, τώρα στις ΗΠΑ, οι παμπλούσιοι πληρώνουν λιγότερα).

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

Ο Σκρουτζ ΜακΝτακ εμφανίστηκε και στις Βρυξέλλες. Πήγε στον άλλο ανεψιό του, τον Ντόναλντ Τασκ, να του υποβάλει νέο σχέδιο για την διαχείριση του μεταναστευτικού. Σύμφωνα με τον Σκρουτζ, ο συνεργάτης του Κύρος Γρανάζης έχει επινοήσει κάτι υπερδιαστημόπλοια που όταν τα μελέτησε ο Έλον Μασκ, μας έσκασε από τη ζήλια του. Η πρόταση του Σκρουτζ: φορτώστε τους μετανάστες και πρόσφυγες στα διαστημόπλοια και αμολήστε τους στο διάστημα. Εκεί, σύμφωνα με το νέο-φιλελεύθερο αξίωμα «ο καθένας είναι υπεύθυνος για την τύχη του», αφήστε τους στην τύχη τους. Ο άλλος Ντόναλντ, ο Τραμπ, επικροτεί ενθουσιωδώς την πρόταση.

ΜΑΡΤΙΟΣ

Κάπου στο υπερπέραν ο Μέγας Δημιουργός των καρτούν, Ουώλτ Ντίσνεϋ έμαθε για τα κατορθώματα των δημιουργημάτων του και αποφάσισε να επιστρέψει στη γη. Όπως ίσως γνωρίζετε, ο Ντίσνευ δεν πέθανε ποτέ. Λίγα δευτερόλεπτα πριν επέλθει το μοιραίον, μπήκε σε μία κρυογονική κάψουλα, διασωληνώθηκε, δικτυώθηκε και περιμένει  να ανακαλυφθούν οι νέες τεχνολογίες, που θα μπορούσαν να τον θεραπεύσουν, να τον αναβαθμίσουν και ανανεώσουν, ώστε να επιστρέψει δριμύτερος. Ενόψει όμως των καταστροφών που προοιωνίζονται με την ανάληψη του πλανήτη από την δυναστεία Ντακ, διακόπτει την συντήρηση, βγαίνει από την κάψουλα και ό,τι προκύψει.

ΑΠΡΙΛΙΟΣ

Την κάψουλα καπαρώνει αμέσως ο Μουγκάμπε. Οι αντίπαλοι των καρτούν συνασπίζονται. «Τώρα για πρώτη φορά καταλάβαμε», λέει ένας αξιωματούχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης «γιατί συμπεριφέρεται έτσι ο Τραμπ. Νομίζαμε πως είναι άνθρωπος!». Ο δημοσιογράφος που πρώτος έκανε την αποκάλυψη, ερευνώντας έφθασε σε απίθανα αποτελέσματα. Έχει δίκιο το 80% των Ελλήνων που πιστεύει ότι μας κυβερνάνε μυστικές δυνάμεις. Οι θεωρίες συνωμοσίας βγαίνουν αληθινές. Μας κυβερνάνε δισδιάστατα καρτούν! Και το κακό είναι πως η προσπάθεια του δημιουργού τους να τα σταματήσει απέτυχε. Μόλις βγήκε από την κάψουλα έπεσε θύμα του Τραμπ,  εισπνέοντας καυσαέρια της «ανύπαρκτης» κλιματικής αλλαγής.

ΜΑΪΟΣ

Οι αποκαλύψεις συνεχίζονται. Μερικές ήταν προφανείς. Μη μου πείτε ότι δεν είχατε καταλάβει πως ο Πολάκης και ο Καρανίκας ήταν καρτούν; Για τον Λεβέντη το υποψιαζόμουν από τότε που έβγαινε στην Τηλεόραση. Αλλά και στον διεθνή χώρο – υπάρχει πιο προφανές καρτούν από τον Κιμ Γιονγκ Ουν;

Κάποιος βαθυστόχαστος σχολιαστής έγραψε ότι «ως τώρα είχαμε την αφελή εικόνα ότι τα καρτούν είναι διασκεδαστικά κινούμενα σχέδια για τα παιδιά. Μερικοί παιδοψυχολόγοι είχαν προσέξει πόσο βάρβαρα και αιμοβόρα είναι και τα είχαν απαγορέψει στις τις μικρές ηλικίες. Ποιος θα τα απαγορεύσει για τους μεγάλους;»

ΙΟΥΝΙΟΣ

Σας γράφω από το διάστημα. Η ιστορία της γης τελείωσε. Μετά από μία ακόμα κοκορομαχία Τραμπ και Κιμ πάτησαν ταυτόχρονα τα κόκκινα κουμπιά. Την ώρα εκείνη έκανα ρεπορτάζ μέσα σε ένα διαστημόπλοιο, που εκτοξεύθηκε αυτόματα από το σοκ των εκρήξεων. Βλέπω κάτω τον παλιό μας πλανήτη σαν Λούνα Παρκ σε μεγάλη γιορτή. Όλο πυροτεχνήματα. Αναρωτιέμαι αν θα μείνει κανείς να διαβάσει αυτά που γράφω. Τα ανέβασα στο μπλογκ μου όσο ακόμα υπήρχε το ιντερνέτ…

Τι να ευχηθώ τώρα; «Καλή Χρονιά»;

Κάλαντα 17, με περαστικά…

Καλήν ημέραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας,
Χριστού την Θεία Γέννηση να πω στο αρχοντικό σας.  
Αρχοντικό πανέμορφο που πάνω κάτω απλώνεται…
Με το συμπάθιο, δηλαδή, ΕΝΦΙΑ τι πληρώνετε;

Κι εμείς σε ωραίο ρετιρέ ζούσαμε με ένα πάσο,
Μέχρι που μας απέλυσαν και μείναμε στον άσσο.
Κοκκίνισαν τα δάνεια και χάσαμε κάθε έρεισμα
Μας πήραν το διαμέρισμα – αλλά μας δώσαν μέρισμα!

Και τώρα την παραμονή εβγήκαμε στη γύρα
Ολόκληρη οικογένεια με τρίγωνο και λύρα
Είμαστε νεόπτωχοι αστοί, δεν ξέρουμε από φτώχια
Μοχθούμε να ξεφύγουμε της μοίρας μας τα βρόχια.

Ότι ελπίδες είχαμε εβγήκαν όλες σκάρτες…
Αν μετρητά δεν έχετε, δεχόμαστε και κάρτες.
Έστω μελομακάρονα – μήπως και κινητό;
Απ’ το διπλό τριπλό success, το χάσαμε κι αυτό!

Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλη
οι ουρανοί αγάλλονται και χαίρει η φύσις όλη.
Εν τω σπηλαίω τίκτεται στην φάτνη των αλόγων…
Καλύτερα απ’ τη Μόρια, στη γη των παραλόγων.

Δίπλα, στην Ιερουσαλήμ, χαμός στα χαμηλά,
Αλλάχ, Χριστός και Ιεχωβάς την πόλη διεκδικούν.
«Δόξα εν υψίστοις» τραγουδούν οι άγγελοι ψηλά
αλλά είναι τόσα τα μπαμ-μπουμ, που ούτε τους ακούν.

Εκ της Περσίας έρχονται οι Μάγοι με τα δώρα…
Ο Πούτιν με τον Ερντογάν  μοιράζουνε μια χώρα.
Βλήματα στέλνουμε πολλά στις Αραβίας τα μέρη.
Σμύρνα, χρυσόν και λίβανον, δεν έχει το κεμέρι.

Περ-Αστικά μας όλων μας! Με μέτρα και μνημόνια,
Λιτότητα κι αναδουλειά, πέρασαν επτά χρόνια!
Η μέση τάξη βούλιαξε, η νεολαία φεύγει
Κι όποιος τσιμπήσει μία δουλειά, τον ΕΦΚΑ αποφεύγει.

Σ’ αυτό το σπίτι που’ ρθαμε πέτρα να μη ραΐσει, 
κι  ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια καλά να ζήσει.
Μακριά από πλειστηριασμούς και ειρηνοδικεία,
κατάσχεση, κατάληψη και κάθε αδικία.

Χρόνια Πολλά!

______________________________________

(Το "Βήμα της Κυριακής κυκλοφορεί Σάββατο - άρα κι εμείς).

Καλές γιορτές, συνάνθρωποι!

Όσο πλησιάζουν τα Χριστούγεννα – η μεγαλύτερη γιορτή της Χριστιανοσύνης – προβληματίζομαι ξανά με αυτό το περίεργο φαινόμενο που λέγεται θρησκεία.

Για τους περισσότερους οι θρησκευτικές γιορτές είναι απλώς αφορμή για δώρα, γλέντι, καλοπέραση. (Εκτός από τους μη έχοντες – που βυθίζονται στη στέρηση και την μελαγχολία). Πόσοι άραγε εκείνες τις μέρες εμβαθύνουν στην διδασκαλία του Ιησού; Ένα κήρυγμα αγάπης, έγινε αφορμή ευωχίας και κατανάλωσης.

Υπάρχουν και χειρότερα: Ο Βούδας δεν ίδρυσε θρησκεία. Δεν ασχολήθηκε με θεούς (δεν αναφέρονται ποτέ στους λόγους του) ούτε αγίους. Το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν να απαλύνει τον πόνο της ύπαρξης για τους ανθρώπους. Μια αγωγή, όχι μία πίστη. Συμπόνια, άσκηση, ενδοσκόπηση, έλεος.

Δυστυχώς οι οπαδοί του διαστρέβλωσαν τη διδασκαλία του και την έκαναν θρησκεία, παραβλέποντας τις διδαχές του, που δεν επέτρεπαν ούτε την απεικόνιση της μορφής του. Και τώρα οι Βουδιστές της Μιανμάρ κυνηγάνε και εξολοθρεύουν τους συμπατριώτες τους Ροχίνγκα, μόνο και μόνο επειδή δεν είναι Βουδιστές αλλά Μουσουλμάνοι. Θα τα έχετε διαβάσει: δεκάδες χιλιάδες νεκροί, πεντακόσιες χιλιάδες πρόσφυγες και ο ΟΗΕ μιλάει για γενοκτονία. Αυτά οι ειρηνιστές πιστοί του Βούδα!  

Η Μέση Ανατολή φλέγεται – και ποιος είναι ο λόγος; Για μας τους τρίτους ασήμαντος, για τους Μουσουλμάνους τεράστιος. Σουνίτες και Σιίτες σφάζονται αιώνες τώρα . Έψαξα να μάθω για τις διαφορές τους – δεν είναι καν θρησκευτικές. Πιστεύουν στον ίδιο θεό – τον Αλλάχ – έχουν τον ίδιο προφήτη – τον Μωάμεθ – ακολουθούν το ίδιο ιερό βιβλίο – το Κοράνι – και τους ίδιους ακριβώς κανόνες. Αλλά η διαδοχή του προφήτη έπρεπε κατά τους μεν να πάει σε συγγενή του, κατά τους δε – όχι.

Μήπως όμως εμείς δεν αποσχισθήκαμε από τους Καθολικούς για την διαφορά: «ομοούσιος» ή «ομοιοούσιος» – και το filioque;  Και οι Καθολικοί δεν έσφαξαν τους Διαμαρτυρόμενους τη Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου; Χριστιανοί όλοι μας, οπαδοί της Χριστιανικής Αγάπης…

Αν από κανένα συννεφάκι μας παρακολουθούν ο Βούδας, ο Μωάμεθ, ο Χριστός, δεν θα απορούν μονάχα. Θα οργίζονται και θα μας οικτίρουν. Κήρυξαν την αγάπη και την συμπόνια (ναι, και ο Μωάμεθ, μεταξύ των δικών του) και οι πιστοί των θρησκειών που ίδρυσαν, σφάζονται ακόμα και αναμεταξύ τους! 

Τουλάχιστον εκείνοι οι σοφοί Αρχαίοι Έλληνες δεν χρειάζονταν θρησκευτικές ή ιδεολογικές προφάσεις. Έκαναν πόλεμο για τον πόλεμο, την κατάκτηση, το πλιάτσικο. Δεν έλεγαν: πολεμάμε τους βαρβάρους (ή τους Σπαρτιάτες) επειδή πιστεύουν σε άλλο θεό. Δεν ήθελαν να προσηλυτίσουν – ήθελαν να κατακτήσουν. Και μπορούσαν να είναι απόλυτα κυνικοί. Όπως εμφανίζει ο Θουκυδίδης τους Αθηναίους στον διάλογό τους με τους Μηλίους.

Παράξενο πράγμα η θρησκεία. Βασική ανάγκη και παρηγοριά του ανθρώπου που τρέμει τον θάνατο, τον πόνο και την φθορά. Κι έρχεται λοιπόν τώρα η ίδια η θρησκεία και φέρνει τον θάνατο, τον πόνο και τη φθορά. Υπερασπίζεται τους φτωχούς και ντύνεται στα χρυσάφια. Κηρύττει την μελλοντική αιώνια ζωή και προσφέρει τον άμεσο θάνατο. Δοξολογεί την αγάπη και σπέρνει το μίσος…

Παράταιρες και παράτονες σκέψεις μέσα στην γιορτινή ατμόσφαιρα των ημερών. Όμως, ανάμεσα στους Αη Βασίληδες και τις γαλοπούλες, αξίζει για μια στιγμή να αναλογιστούμε τι και γιατί γιορτάζουμε…

Ελληνική γαστριμαργία

Ηλιοβασίλεμα στον Γαλησσά

Αν με ρώταγε κανείς τι έχει αλλάξει ριζικά στην Ελλάδα τα τελευταία εξήντα χρόνια – θα του απαντούσα με μία λέξη: οι γεύσεις.

Στην δεκαετία του 50 σπούδαζα στην Γερμανία. Τα καλοκαίρια, που ερχόμουν για διακοπές, συνήθιζα να τις συνδυάζω με επισκέψεις φίλων συμφοιτητών, κυρίως Γερμανών. Ένα-δυό τους φιλοξενούσα, άλλους απλώς τους ξεναγούσα.

Βέβαια είμασταν νέοι και πεινασμένοι – άρα καταβροχθίζαμε τα πάντα. Αλλά αυτά τα πάντα δεν ήταν ούτε τόσο πολλά, ούτε τόσο ποικίλα. Ακόμα και το σουβλάκι, στην σημερινή του εκδοχή, δεν είχε διαδοθεί. Έπρεπε να το αναζητήσεις στην Ομόνοια. Από κει και πέρα: μουσακάς, παστίτσιο, λαδερά και, στα παραθαλάσσια, ψάρι.  

Στα σπίτια βασίλευε ο Τσελεμεντές και η διάδοχός του Χρύσα Παραδείση. Μία διεθνοποιημένη και στρογγυλεμένη αστική κουζίνα από την οποία είχαν αφαιρεθεί όλες οι «ακρότητες» που της έδιναν χαρακτήρα και γεύση. Και μόνο μερικές χειρόγραφες συνταγές που παραδίνονταν από μάνα σε κόρη κι από γιαγιά σε εγγονή, κρατούσαν μία κρυφή ποιότητα και παράδοση.

Η αλλαγή ξεκίνησε με την Μεταπολίτευση. Νέοι σεφ, νέα υλικά, νέες γεύσεις. Θυμάμαι το πρώτο «Βαρούλκο» που ανακάλυψε άγνωστα στους περισσότερους ψάρια όπως την πεσκανδρίτσα. Ο Λευτέρης Λαζάρου ξεκίνησε πριν από τριάντα χρόνια και έφερε το πρώτο αστέρι Μισελέν στην Ελλάδα. Τώρα έχουμε επτά – σε πέντε εστιατόρια!

Μαζί με την καινούργια κουζίνα φάνηκαν και οι πρώτοι Έλληνες γευσιγνώστες. Φιλοσοφημένοι αισθητές όπως ο «Δειπνοσοφιστής» (Χρίστος Ζουράρις), ο «Απίκιος» (Γιάννης Ευσταθιάδης), ο «Επίκουρος» (Αλβέρτος Αρούχ, που έφυγε νωρίς) δημιούργησαν το γνωστικό υπόβαθρο και έθεσαν τα κριτήρια για την αξιολόγηση της μαγειρικής τέχνης. Μαθητές τους οι πολλοί (όχι πάντα επαρκείς)  αξιολογητές γεύσεων που αφθονούν σε έντυπα, στο Διαδίκτυο (food bloggers) και τα γαστρονομικά ένθετα των εφημερίδων. Μία κορυφαία θέση ανάμεσά τους διεκδικεί τώρα κι ο νέος «Γευσιγνώστης» του "Βήματος". 

Και ήρθαν μετά οι αναρίθμητοι τηλεοπτικοί chef. (Είναι άλλωστε η φθηνότερη τηλεοπτική παραγωγή).

Αλλά το σημαντικό δεν είναι πως αποκτήσαμε πέντε ή και πενήντα καλά εστιατόρια. Το σημαντικό είναι πως δημιουργήθηκε μία αισθητική κουλτούρα γύρω στην μαγειρική τέχνη. Έτσι, σήμερα, όπου και να πας στην Ελλάδα, θα είναι εύκολο να συναντήσεις ένα ή περισσότερα στέκια που θα προβληματίζονται και θα δημιουργούν.

Τυχαίες συναντήσεις αποδεικνύονται τυχερές. Περιδιαβάζοντας φέτος το καλοκαίρι την παραλία του Γαλησσά στη Σύρο, σταθήκαμε τυχαία στο τελευταίο εστιατόριο. Κι ανακαλύψαμε ένα γαστρονομικό διαμάντι.

Χρειάστηκε να το επισκεφθούμε ξανά αρκετές φορές – γιατί δεν μπορούσαμε να εξαντλήσουμε όλο τον κατάλογο σε μία βραδιά. Δεν μας απογοήτευσε ποτέ.

(Αυτό το παράδειγμα δεν αποτελεί διαφήμιση – δεν ξέρω καν αν το εστιατόριο θα λειτουργήσει και του χρόνου – και με τον ίδιο σεφ).
Άλλωστε κάτι ανάλογο μας συνέβη πρόπερσι στην Πάρο και πριν λίγους μήνες στο Πήλιο. (Σπανιότερα μας συμβαίνει στην Αθήνα – όπου η ανάγκη επίδειξης των επώνυμων σεφ τους οδηγεί συχνά σε γαστρονομικές ακρότητες και ακροβασίες).

Το 1987 πεθαίνει η Παραδείση. Την ίδια χρονιά ανοίγει το «Βαρούλκο». Είναι γεγονός ότι η περίοδος Τσελεμεντέ, αγγουροντομάτας και ρετσίνας (που προκαλούσε στομαχικές κράμπες στους ασυνήθιστους ξένους επισκέπτες) έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί.

Απομεινάρια του πατέρα

Έφυγε από το σπίτι το 1961. Το γραφείο του: βιβλιοθήκες, συρτάρια, ντουλάπια, έμεινε όπως ήταν τότε. Μόνο το ξεσκόνιζαν κατά καιρούς. Σκοτεινό, με τις μεγάλες απειλητικές προσωπογραφίες των προγόνων στους τοίχους, ήταν το άβατο του σπιτιού.

Πέρασαν πενήντα έξη χρόνια. Έφυγαν και ήρθαν γενεές. Κάποια στιγμή αποφασίστηκε το σπίτι να αλλάξει χρήση. Έπρεπε να φύγουν τα πάντα. Άλλα μόνιμα, άλλα προσωρινά. Τα έπιπλα («δεν φτιάχνουν πια σήμερα τέτοια!») έπρεπε να εκκενωθούν για να πάνε στον λουστραδόρο.

Λόφοι χαρτιών, βουνά φακέλων, λευκώματα, ντοσιέ, βιβλία, όλα στο πάτωμα. Μία άλλη Ελλάδα αναδύθηκε από τις φωτογραφίες. Δεν ήξερα πως ο πατέρας προτιμούσε τον Χαρισιάδη – οι εικόνες του έλαμπαν, σαν να τυπώθηκαν χθες.

Ξεχασμένα είδη και γένη του λόγου. Ποιος γράφει τώρα, ποιος διαβάζει προικοσύμφωνα; Τρεις αδελφές πάντρεψε, δεκαετία του είκοσι και του τριάντα.

Φωτογραφίες με αξιωματούχους σπουδαίους στο ύφος, σήμερα εντελώς ξεχασμένους. Μερικούς τους θυμήθηκα από εγκυκλοπαίδειες και ιστορικά βιβλία.

Τελετές: γάμοι, δεξιώσεις, γιορτές, βαφτίσια ανθρώπων που πια δεν υπάρχουν. Τίποτα από όλα αυτά δεν υφίσταται σήμερα. Άραγε ισχύουν ακόμα διατάξεις από τις  «Νομολογίες» του 1924,25,26 κλπ.; Κι αυτά τα χοντρά, ασήκωτα ξένα βιβλία; Παιδί συλλάβιζα την άγνωστη σε μένα λέξη: Rationalisierung. Τώρα ξέρω: εξορθολογισμός. Άγνωστος και τότε (και τώρα) στην Ελλάδα.

Σε μία ομαδική φωτογραφία αναγνωρίζω την νεαρή Φρειδερίκη – σχεδόν έφηβη, μάλλον, ακόμα πριγκίπισσα του Ανοβέρου. Δεν ήξερα πως είχαμε επαφές με τη Αυλή. Αν κρίνω βέβαια από τους υπόλοιπους της εικόνας, μπορεί και να μην είχαμε…

Να και η παιδική μου ηλικία. Φάκελος με το όνομά μου: μέσα έλεγχοι από το δημοτικό ως το γυμνάσιο. (Λύκειο δεν υπήρχε). «Δελτίον προόδου» με άγνωστο εκδότη. Πήγαινα εγώ σε αυτό το σχολείο; Δεν θυμάμαι τίποτα. Ημερομηνία: 1941, πρώτος χρόνος της Κατοχής, πρώτη τάξη. Πολύ αργότερα, σημειώσεις με παρατηρήσεις καθηγητών. Υπογραμμισμένες στα αρνητικά σημεία. Μόνο το είκοσι αποδεκτό. (Ο τελειοθήρας).

Και μετά: Νόμοι, νόμοι, νόμοι και διατάξεις. Αναλύσεις, ερμηνείες, εγκύκλιοι και ΦΕΚ – η ζωή του τέλειου γραφειοκράτη. Συμβόλαια και υπομνήματα. Κι ανάμεσα, απροσδόκητα, μία ποιητική συλλογή. Α, ναι, θυμάμαι, έγραφε ποιήματα. Άψογα σε μέτρο και σε ρίμες. Σχολή Γρυπάρη. Έχω κρατήσει μερικά που μου είχε δώσει.

Πάντα το δίλημμα – τι κρατάω, τι πετάω; Κι αυτά που θα κρατήσω τι θα γίνουν; Σύντομα, δικά μου απομεινάρια. Κάποιος θα αναρωτιέται και για μένα: Τι κρατάω;

«Σκιάς όναρ, άνθρωπος». Ποτέ δεν έχεις πιο έντονη την αίσθηση της παροδικότητας παρά όταν ανοίγεις παλιά συρτάρια. 

Αναρχικοί και εξουσιαστές

«Α ν α ρ χ ι σ μ ό ς: η πεποίθηση ότι είναι δυνατή και επιθυμητή η κατάργηση όλων των μορφών εξουσίας, διοίκησης και νόμων καθώς και των μηχανισμών επιβολής του νόμου. Οι αναρχικοί τείνουν προς μία κοινωνία χωρίς κράτος, στην οποία η αρμονία εξασφαλίζεται από την ελεύθερη συναίνεση μεταξύ ατόμων και ομάδων. Οραματίζονται μία κοινωνική τάξη χωρίς φυλακές, στρατούς, αστυνομίες  ή άλλες οργανωμένες δυνάμεις που να επιβάλλουν δικαιώματα ιδιοκτησίας, να συλλέγουν φόρους, κλπ.».

Κροπότκιν

Αναφέρω τον παλαιό ορισμό που έγραψε πριν πάνω από 100 χρόνια ο μέγας αναρχικός Πέτερ Κροπότκιν για την 11η έκδοση της Encyclopedia Britannica. Λίγα χρόνια πριν, ο Αμερικάνος στοχαστής Henry David Thoreau, στο δοκίμιό του «Γύρω από το καθήκον της πολιτικής ανυπακοής» (ναι, αυτός εφεύρε τον όρο) έγραφε: «…αυτή η κυβέρνηση είναι καλύτερη που λιγότερο κυβερνά [ ] ρητό …που οδηγεί σε τούτο: Αυτή η κυβέρνηση είναι καλύτερη που δεν κυβερνά καθόλου – και όταν οι άνθρωποι είναι έτοιμοι γι’ αυτό, τέτοια κυβέρνηση θα αποκτήσουν».

Αντιγράφω από ένα βιβλίο μου, με τίτλο «Εγχειρίδιον Ελευθερίας», που κυκλοφόρησε πριν σαράντα χρόνια και για καιρό διαβαζόταν πολύ στα Εξάρχεια. 

Οι αναφορές μου σε κλασικά κείμενα του αναρχισμού, γίνονται για να θυμίσω πως οι κλασικοί αναρχικοί ήταν άνθρωποι της ειρήνης και της συναίνεσης. Η διαμάχη τους με την εξουσία είχε σαν κύριο αίτημα την κατάργηση της αυθαιρεσίας και της κρατικής βίας. Αν εξαιρέσουμε μερικούς θερμοκέφαλους μηδενιστές σαν τον Νετσάγιεφ, (που ήταν περισσότερο τρομοκράτης) σπάνια οι αναρχικοί χρησιμοποιούσαν την βία για να διαδώσουν τις ιδέες τους – γνωρίζοντας πως η βία φέρνει μόνο βία και τους εμπλέκει σε ένα φαύλο κύκλο.

Οι σημερινοί άρχοντες των Εξαρχείων μπορεί να αυτό-αποκαλούνται αναρχικοί, αναρχοαυτόνομοι ή αντιεξουσιαστές – στην πραγματικότητα όμως, στον χώρο τους, φέρονται σαν εξουσιαστές. Τα οράματα του Κροπότκιν ή του Θορώ δεν επιτυγχάνονται με βόμβες Μολότοφ και ναυτικές φωτοβολίδες. Όλοι οι σοβαροί πολιτικοί στοχαστές αναζητούν και προτείνουν νέες μορφές πιο άμεσης και ανθρώπινης πολιτικής οργάνωσης, πέρα από τα ξεπερασμένα μοντέλα αυθαίρετης διακυβέρνησης. Όμως η πρόοδος σε αυτόν τον τομέα δεν θα προκύψει από βίαιες ενέργειες. Οι επαναστάσεις απέδειξαν τα ιστορικά όριά τους: όλες, μα όλες, οδήγησαν σε νέες μορφές τυραννίας. Η μόνη αποτελεσματική μέθοδος είναι η σταδιακή και συστηματική μεταρρύθμιση και μεταμόρφωση.

Έχουν απόλυτο δίκιο οι αντιεξουσιαστές να αντιτίθενται στην εξουσία – όταν αυτή χρησιμοποιεί την βία – ακόμα και την λεγόμενη «νόμιμη», η οποία συχνά εφαρμόζεται με τρόπο που την καθιστά παράνομη. Χάνουν όμως το δίκιο τους όταν κι αυτοί χρησιμοποιούν βία, είτε εναντίον αψύχων (τι τους φταίνε οι κάδοι, τα αυτοκίνητα και οι βιτρίνες;) είτε, πολύ χειρότερα, εναντίον εμψύχων. Ο άνθρωπος που τραυμάτισε την δικηγόρο (τους υπερασπιζόταν!) δεν έχει δικαίωμα να αυτό-αποκαλείται αντιεξουσιαστής. Η τυφλή εκτόξευση ενός τέτοιου όπλου μέσα σε πλήθος, είναι εξουσιαστική βία της πιο απάνθρωπης μορφής.

Ο κόσμος δεν θα βελτιωθεί με τις Μολότοφ και τις φωτοβολίδες. Θα βελτιωθεί με την συστηματική προσπάθεια για την εξανθρώπιση του πολιτικού συστήματος. Εκεί χρειάζεται η βοήθεια των αναρχικών. Το πιο ανθρώπινο κράτος – όταν προκύψει – θα οφείλει πολλά στις ιδέες τους.

_________________
και στο "Βήμα" της Κυριακής

Αριστερά το Σαράι…

Ο Μεγάλος Βεζίρης υποκλίθηκε βαθειά και περίμενε να του απευθύνει το λόγο ο Σουλτάνος.

- Τι νέα, Βεζίρη, από το παζάρι;
- Δύσκολα τα πράγματα, πολυχρονεμένε μου!
- Ο λαός δεν με δοξολογεί πια;
- Ο λαός πεινάει. Φτώχια, μεγάλη φτώχια!
- Δηλαδή τι κάνουν; Διαμαρτύρονται; Φωνάζουν; 
- Μπα, δεν έχουν πια δυνάμεις…
- Σπάνε μάρμαρα; Βάζουν φωτιές;
- Αυτά τα κάναμε εμείς, στους καλούς καιρούς. Τούτοι είναι απελπισμένοι.
- Και πώς φαίνεται η απελπισία τους;
- Με τον χειρότερο τρόπο!
- Δηλαδή – τι κάνουν; Τρώνε χώμα;
- Χειρότερα. Ψηφίζουν ΠΑΣΟΚ, πολυχρονεμένε μου!
- ΠΑΣΟΚ; Δεν είναι δυνατόν!
- Μάλιστα – ΠΑΣΟΚ!
- Μα κι εμείς ΠΑΣΟΚ είμαστε. (Λίγο τραβεστί…)
- Όχι, ξέθαψαν το παλιό ΠΑΣΟΚ και το ψηφίζουν. Διακόσιες δέκα χιλιάδες!
- Τι λες, μπρε; Διακόσιες δέκα;
- Σηκώθηκαν από τα κρεβάτια όλοι οι συνταξιούχοι και ψήφισαν την συνταξιούχο! 
- Α, είναι πολύ σοβαρά αυτά που μου λες. Κινδυνεύουμε από το φάντασμα του παλιού εαυτού μας. Βάι – βάι – βάι, έφτασαν μέχρις εκεί!
- Έφτασαν Σουλτάνε μου…
- Πρέπει να αντιδράσουμε! Έτσι που πάμε, θα το χάσουμε το ντοβλέτι.
- Πρέπει, οπωσδήποτε, πολυχρονεμένε μου.
- Να φωνάξεις τους θησαυροφύλακες. Τον Τσακ πασά και τον Χούλια Μπέη. Να ετοιμάσουν εκατοντάδες χιλιάδες πουγκιά με χρυσές λίρες. Θα τα μοιράσουμε στους φτωχούς. Όπου περνάω, λίρες θα βρέχει!
- Μα πού θα τις βρούνε, πολυχρονεμένε μου;
- Θα βάλουμε κι άλλους φόρους!
- Μα δεν έχουν να πληρώσουν τους παλιούς. Και χρωστάμε σε όλο τον κόσμο.
- Αυτοί που μας προμηθεύουν, να πάψουν να ζητάνε λεφτά. Είναι τιμή μεγάλη να πουλάνε στην Υψηλή Πύλη. Όχι και να τους πληρώνουμε από πάνω!
- Ότι προστάξεις πολυχρονεμένε μου. Αλλά πόσο θα αντέξουν;
- Όσο άντεξε και ο γάιδαρος του Ναστραντίν Χότζα. Εμείς να είμαστε καλά! (Άκου, λέει, ψήφισαν ΠΑΣΟΚ!) Άντε, τρέχα τώρα. Τα πουγκιά!

- Τρέχω! Μα θα προκάνουν;
- Γιατί να μην προκάνουν;
- Πρέπει να τα γεμίζουν ένα-ένα, λόγω κάπιταλ κοντρόλ!  

Οι νέοι διάλογοι

Πέντε νέοι, αραχτοί σε καφετέρια. Τι κάνουν; Κοιτάζουν τα κινητά τους. Ο καθένας το δικό του. Δεν μιλάν, δεν συζητάνε, είναι απορροφημένοι από τις μικρές οθόνες τους.

Μη βιαστείτε να πείτε: «να που καταντήσαμε! Πάει ο διάλογος, πάνε οι απόψεις!»  Ο διάλογος συνεχίζεται, αλλιώς.

Άλλωστε έχετε ακούσει τις (προ κινητού) συνηθισμένες συζητήσεις σε τέτοιες παρέες;

-         Τι λε ρε μαλάκα! – Σιγά μην έβαζε γκολ ρε μ… - Ποιος, ο χασογκόλης;

Τώρα οι πέντε νέοι κάνουν κάτι οπωσδήποτε πιο δημιουργικό: Ο ένας μελετάει τους χάρτες και τον καιρό, για την αυριανή του έξοδο. Ο άλλος διαβάζει και γράφει σχόλια στο Facebook. Ο τρίτος ψάχνει μία τζαζ μπάντα στο YouTube. Ο τέταρτος ξεχωρίζει καρέ-καρέ τις φάσεις του χθεσινού πέναλτι και τις δείχνει στον πέμπτο που το αμφισβητεί. Ο οποίος πέμπτος στέλνει ένα μήνυμα στο κορίτσι του.

Γράφουν. Διαβάζουν. Φωτογραφίζουν. Πλέουν στον ωκεανό του Ιντερνέτ. Κάθε φορά που βρίσκουν κάτι ενδιαφέρον το περνάνε στον διπλανό τους. Επικοινωνούν με το σύμπαν («ο Κόσμος ΙΙΙ» του Καρλ Πόπερ, που περιέχει όλα τα δημιουργήματα – αλλά και όλα τα εξαμβλώματα – της ανθρώπινης νόησης) και, μέσα από το σύμπαν, μεταξύ τους.

Σιγά τον παλιό …Πλατωνικό τους διάλογο, που χάθηκε λόγω κινητού!

Μια και θυμήθηκα τον Πλάτωνα. Ας υποθέσουμε (επιστημονική φαντασία) πως τον ανασταίναμε και τον φέρναμε στον σημερινό κόσμο. Τι θα του έκανε μεγαλύτερη εντύπωση;

Οι φιλοσοφικές μας επιδόσεις; Αμφιβάλλω. Οι δικές του παραμένουν καλύτερες. Η ομορφιά της Αθήνας; Μπα – στην εποχή του μάλλον ήταν πιο όμορφη (και χωρίς γκράφιτι). Οπότε, τι;

Μα, το έξυπνο κινητό! Θα έμενε άναυδος μπροστά σε μία συσκευή που περιέχει όλες τις γνώσεις, τις τέχνες τις θεωρίες (ακόμα και τους «Διαλόγους» του) και χωράει στην τσέπη μας. Που φωτογραφίζει και βιντεοσκοπεί, κάνει υπολογισμούς, προβλέπει τον καιρό και μεταφράζει σε όλες τις γλώσσες. Α – ναι και σε φέρνει σε επικοινωνία, ακόμα και οπτική, με οποιονδήποτε άνθρωπο σε οποιοδήποτε μέρος της γης!

Φοβάμαι πως όταν θα γύριζε πίσω, στα Ηλύσια Πεδία και τα έλεγε, θα τον έκλειναν σε ουράνιο φρενοκομείο.

Εδώ και χρόνια ισχυρίζομαι πως η μεγαλύτερη πνευματική δημιουργία της εποχής μας είναι η τεχνολογία. Και επιμένω στη λέξη πνευματική. Δεν πρόκειται (όπως ισχυρίζονται οι σοφολογιότατοι) για βίδες και μπουλόνια. Προϋποθέτει βαθιά γνώση σε πολλούς επιστημονικούς αλλά και καλλιτεχνικούς τομείς, φαντασία, ευρηματικότητα, επινοητικότητα και αισθητική. Έργα άλλης τέχνης. Εκεί συντελείται το νέο.

Δυστυχώς στη χώρα μας την τεχνολογία την χρησιμοποιούμε, αλλά δεν την εμπιστευόμαστε, ούτε την αξιοποιούμε. Το ψηφιακό κράτος, που κάνει τα πάντα με ένα κλικ, το έφτιαξαν άλλες χώρες – όχι εμείς. Και ένιωσα μεγάλη απογοήτευση όταν έμαθα πως οι περισσότεροι υποψήφιοι για την ηγεσία του Νέου Κέντρου, απέρριψαν την «εξ αποστάσεως ψηφιακή ψηφοφορία».

Άνθρωποι που θέλουν να εκσυγχρονίσουν και να ανανεώσουν την Ελλάδα, προτιμούν τα (σταυρωμένα) ψηφοδέλτια. Δηλαδή, τον αραμπά…

Αποκολοκύνθωσις

Κλαύδιος

Όταν το 54 μ.Χ. πέθανε ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κλαύδιος, η Σύγκλητος αποφάσισε να κηρυχθεί «Divus», δηλαδή Θεός, όπως πριν από αυτόν είχε γίνει για τον Αύγουστο και άλλους.  

Η απόφαση τηρήθηκε, ο Κλαύδιος απέκτησε δικό του ναό (βρέθηκε σε ανασκαφές) και ιερείς. 

Όμως η «θεοποίησή» υπήρξε η αφορμή να γράψει ο δραματουργός και στωικός φιλόσοφος Λούκιος Ανναίος Σενέκας (4π. Χ.- 65 μ.Χ.)  μία δηλητηριώδη σάτιρα που έμεινε στην ιστορία περισσότερο κι από τον Κλαύδιο. Την ονόμασε με την ελληνική λέξη «Αποκολοκύνθωσις» (στα λατινικά “Apocolocyntosis”) αντί για «Αποθέωσις». Που σημαίνει ότι ο δυστυχής Κλαύδιος, αντί για θεός έγινε …κολοκύθα.

Δεν ήταν τόσο κακός αυτοκράτορας ο Κλαύδιος. Κατάφερε (ενώ είχε σειρά) κρυμμένος στο παρασκήνιο να περιμένει την άνοδο και πτώση τεσσάρων αυτοκρατόρων (τελευταίος ο ανιψιός του Καλιγούλας) για να ανέβει στον θρόνο στα πενήντα του και να επιβιώσει εκεί σχεδόν δεκατέσσερα χρόνια.  (Ρεκόρ!). Ούτε αυτός πήγε από φυσικό θάνατο. Τον «έφαγε» άλλος συγγενής του, ο Νέρων, που τον τάισε δηλητηριώδη μανιτάρια.

Όμως ο φοβερός Σενέκας (δάσκαλος αρχικά αλλά και θύμα

Σενέκας

αργότερα του Νέρωνα) τον είχε βάλει στο μάτι. 

Ήταν και κομμάτι γελοίος ο Κλαύδιος: τραυλός και κουτσός. Και λόγιος. Τον δικαίωσαν, δύο χιλιετίες μετά, τα υπέροχα μυθιστορήματα του Robert Graves: «I, Claudius» και «Claudius the God» (μεταφράστηκαν και Ελληνικά) και η ομώνυμη πολυβραβευμένη σειρά του BBC, που βασίστηκε σε αυτά – με πρωταγωνιστή τον Derek Jacobi.

Τώρα θα μου πείτε: πού θυμήθηκα τον Κλαύδιο και την «Αποκολοκύνθωση»; Μα την θυμάμαι κάθε φορά που βλέπω να τιμούν υπερβολικά και να αποθεώνουν κάποιον θνητό, είτε το αξίζει είτε όχι.

Με την ευκαιρία, την ξαναδιάβασα. Και στάθηκα στην δίκη του Κλαύδιου που έγινε στον κάτω κόσμο (οι δικαστές οι ίδιοι της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας – Ραδάμανθυς, Μίνως, Αιακός και οι τρεις Μοίρες: Κλωθώ, Λάχεσις, Άτροπος). Ο Αιακός καταδίκασε τον Κλαύδιο να ρίχνει αιωνίως τα ζάρια μέσα σε ένα κουτί χωρίς πάτο: alea ludere pertuso fritillo. Παρωδία του Σίσυφου – αλλά και τιμωρία του Κλαύδιου, που του άρεσε ο τζόγος και ιδιαίτερα το μπαρμπούτι.

Προσοχή λοιπόν στις μεγάλες τιμές και τις αποθεώσεις – διότι πολύ εύκολα μετατρέπονται σε αποκολοκυνθώσεις… 


Υ. Γ. Την Τρίτη 7 Νοεμβρίου το βράδυ (ώρα 9) θα συζητήσω περί πάντων με τον Γιάννη Μπασκόζο και το Μάκη Προβατά στο καφέ του Public (Πλ. Συντάγματος).

Περί υγείας και ασθενείας

Ίδιος λέμε πως είναι ο κόσμος, αλλά αλλιώς τον βλέπει ο καθένας. Ιδιαίτερα αν βρίσκεται σε κάποια ιδιαίτερη κατάσταση. Δεν αναφέρομαι σε εξωτερικά γεγονότα αλλά σε εσωτερικές διαθέσεις. Αλλιώς βλέπει το ίδιο σκηνικό μπροστά του ο πεινασμένος κι αλλιώς ο χορτάτος, αλλιώς ο νέος κι αλλιώς ο γέρος. Άλλα προσέχει ο σοφός κι άλλα ο αμόρφωτος. 

Και, κυρίως, άλλα βλέπει ο άρρωστος. 

Οι εφημερίδες δεν γράφουν για ασθένειες παρά μόνο όταν γίνουν επιδημίες που αποτελούν είδηση. Εμφανίζονται σοφοί καθηγητές που δίνουν πληροφορίες και συμβουλές. Ο λαός πρέπει να ενημερωθεί. 

Κάποτε έγραψε ο Σεφέρης: «Συλλογίστηκε κανένας τι υποφέρει ένας ευαίσθητος φαρμακοποιός που διανυκτερεύει;»

Και τι τραβάει (γράφω εγώ) ένας ελκοπαθής πολιτικός συντάκτης, που προσπαθεί να βγάλει νόημα από τις ανακοινώσεις και τα non paper του Μαξίμου;

Ο υπερτασικός μετράει την πραγματικότητα με την πίεσή του, ο αλλεργικός με τις αντιδράσεις του, ο καρκινοπαθής με τις χημειοθεραπείες του κι ο διαβητικός με την πίκρα του.

Πόσο διαφορετικά θα ερμηνεύσει ένας ιστορικός τις προοπτικές που ξετυλίγονται μπροστά του, αν πάσχει από έστω ήπια κατάθλιψη;

Αλλά εδώ έρχονται οι ψυχίατροι και λένε πως οι δημιουργικοί άνθρωποι (μουσικοσυνθέτες, ποιητές, ζωγράφοι, σκηνοθέτες) είναι συνήθως διπολικοί (αυτοί που παλιά τους λέγαμε: μανιοκαταθλιπτικοί).

Και ο Απόστολος Δοξιάδης έχει γράψει ένα βιβλίο με τίτλο «Από την Παράνοια στους Αλγόριθμους» όπου εξετάζει την στενή σχέση της μαθηματικής ιδιοφυίας με την ψυχική νόσο – μέσα από τις βιογραφίες των διασημότερων μαθηματικών της εποχής μας.

Πόσες ασθένειες δημιουργούν τον κόσμο μας…

Παίρνουμε πάντα σαν κριτήριο έναν άνθρωπο υγιή – στο σώμα και στο νου. Αλλά πόσοι είναι οι πραγματικά υγιείς;

Δεν θα έφτανα στην υπερβολή του Κίρκεγκωρ: «Η ζωή είναι μία ασθένεια προς θάνατον».

Αλλά «ο υγιής» είναι μία αφαίρεση: ακόμα και οι υγιείς δεν είναι ίδιοι μεταξύ τους. Υπάρχει και εκείνος ο ύπουλος «υποκειμενικός παράγων».

Κάποτε μου έγραψε ένας αναγνώστης: «Μα αυτή είναι η υποκειμενική σας άποψη!»

Και του απάντησα: «Γνωρίζετε εσείς μία – έστω μόνο μία – άποψη  που να μην είναι υποκειμενική;»

Αυτή θα ήταν η άποψη του Θεού – περί του ονόματος και της υπάρξεως του οποίου ερίζουν πολλοί.

σκίτσο του W. Busch

Αυτό το κείμενο το έγραψε ένας σχολιαστής που υποφέρει από άθλιο κρυολόγημα, (γελοία αλλά άκρως ενοχλητική νόσος). Έπρεπε να το παραδώσει εγκαίρως. Δεν μπόρεσε να επινοήσει κάτι πιο ευχάριστο.

Και ταυτόχρονα αισθάνθηκε την ανάγκη, σε μία υγιή εφημερίδα, να ακουστεί και η φωνή ενός (ελαφρώς) ασθενούς.
_________________________

...και πάντα στο Βήμα της Κυριακής

Σώστε την Ελλάδα!

          -  Ο Νίκος Δήμου;
       -  Μάλιστα, εγώ!
       - Τυχεροί είμαστε!

Το νέο ζευγάρι, που με συνάντησε τυχαία, φαινόταν πολύ ικανοποιημένο από την σύμπτωση. Ο άνδρας κοντοστάθηκε, με κοίταξε με σοβαρότητα και είπε:

- Πρέπει κάτι να κάνετε. Πρέπει να σώσετε την Ελλάδα!

Κρατήθηκα να μην γελάσω. Ψέλλισα αμήχανα: - Εγώ; 

- Όλοι εσείς, οι διανοούμενοι, οι σοφοί, οι συγγραφείς – εσείς που ξέρετε περισσότερα και ο λαός σας ακούει!

Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που δέχομαι μία τέτοια παραίνεση. Αλλά κάθε φορά απορώ με την αφέλεια και την ανεδαφικότητά της. Είπα στα νέα παιδιά ένα απόσπασμα στίχου του Ελύτη: «Εγώ φεύγω. Εσείς να δούμε τώρα» και …έφυγα.

Ω, ναι, τους καταλαβαίνω απόλυτα. Ασφυκτιούν όπως όλοι, περισσότερο ακόμα γιατί είναι τόσο νέοι, και αναζητούν απελπισμένα σωσίβιο σωτηρίας. Νομίζουν ότι εμείς που γράφουμε «ξέρουμε περισσότερα». Λάθος πρώτο. Και ότι «ο λαός μας ακούει». Λάθος δεύτερο και πολύ χειρότερο.

Ούτε ξέρουμε πολλά παραπάνω, αλλά ούτε μας ακούνε. Καθόλου.

Από κοντά έρχονται και οι άλλοι, οι επικριτές και φωνάζουν: «Πού είναι οι διανοούμενοι, οι γραφιάδες, οι φιλόσοφοι; Γιατί σωπαίνουν – τώρα που τους χρειαζόμαστε!»

Αμ δεν σωπαίνουν! Μιλάνε, φωνάζουν, διαμαρτύρονται, «εις ώτα μη ακουόντων». Έχουν γραφτεί αρκετά σοβαρά πράγματα για την Κρίση, τις αιτίες και τα αδιέξοδά της – αλλά χάνονται και πνίγονται μέσα στην παραταξιακή βαβούρα και αντιπαράθεση. Κι όσα επιπλεύσουν, επειδή δεν είναι εκείνα που θα ήθελαν να ακούσουν οι περισσότεροι, παραγράφονται και εξαερώνονται. 

Όχι, αγαπητοί φίλοι, δεν μπορούμε εύκολα να απαλείψουμε τις αιτίες των προβλημάτων μας. Γιατί οι κύριες αιτίες είμαστε εμείς. Και για να αλλάξουμε εμείς, χρειάζονται  δεκαετίες και πολλές μικρές και μεγάλες επαναστάσεις. Όχι μεταρρυθμίσεις – επαναστάσεις. 

Για να έρθουν νέες γενιές πρέπει να αλλάξουν όχι μόνο τα προγράμματα αλλά και οι δάσκαλοι. Πόσα χρόνια θα πάρει αυτό; (Χωρίς να υπολογίσουμε τις οπισθοδρομήσεις). 

Θυμήθηκα τον Καζαντζάκη: «…Να λες: εγώ μονάχος μου θα σώσω τον κόσμο».

Ηρωικό βέβαια – αλλά: «μονάχος μου»; Συμπτωματικά, ένας μόνο το κατάφερε αυτό, ο Ρώσος επιστήμονας Στανισλάβ Πετρόφ που στις 26 Σεπτεμβρίου 1983, μισή ώρα μετά τα μεσάνυχτα, αγνόησε τις οθόνες που έδειχναν μαζική πυρηνική επίθεση των Αμερικανών και δεν πάτησε το κουμπί του ολέθρου. Αυτός, μόνος, έσωσε τον πλανήτη.

Αλλά εμείς, για να αλλάξουμε, θα χρειαστεί να βοηθήσουν πολλοί. Να μάθουμε να συνυπάρχουμε, να συνεργαζόμαστε, γιατί όπως 
είπε ο άλλος μεγάλος:

…για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή.

Πολλή από πολλούς. Τώρα είμαστε χωμένοι στην αγανάκτηση, τη διχόνοια και την διεκδίκηση. «Πρέπει να αγαπήσουμε ο ένας τον άλλο – ή να πεθάνουμε». (Ένας τρίτος ποιητής, ο W. H.  Auden).

Ο Λούθηρος δεν πέρασε από εδώ…

Φέτος τον Οκτώβριο όλος ο κόσμος της Δύσης γιορτάζει τα 500 χρόνια από την ημέρα που ο Μαρτίνος Λούθηρος θυροκόλλησε τις «95 Θέσεις» του στην εκκλησία της Βιτεμβέργης, αλλάζοντας τον Χριστιανισμό και μαζί του την σκέψη και την συνείδηση  του σύγχρονου ανθρώπου.  

«’Όλος ο κόσμος της Δύσης…» έγραψα και ταυτόχρονα συνειδητοποίησα πόσο δεν ανήκουμε σε αυτόν. Αν εξαιρέσουμε δύο ομιλίες του καθηγητή Πασχάλη Κιτρομηλίδη στο Μέγαρο και ένα άρθρο του στο «Βήμα», δεν είδα άλλη εκδήλωση.

Και νομίζω ότι αυτό δεν είναι τυχαίο. Ο Λούθηρος και οι μεταρρυθμιστές που τον ακολούθησαν (Καλβίνος και Τσβίνγκλι) είναι κατά κάποιο τρόπο η αρχή της ενηλικίωσης του δυτικού ανθρώπου. Αν ακολουθήσουμε τον ορισμό του Καντ για τον Διαφωτισμό («μην υποκύπτεις στην αυθεντία – έχε το θάρρος της σκέψης σου») η κίνηση του Λούθηρου ήταν και η πρώτη απαρχή του Διαφωτισμού. Ένας μοναχός, ένας καλόγερος, τα έβαλε με την μεγαλύτερη εξουσία της εποχής – την καθολική εκκλησία. Και κέρδισε. Λίγες δεκαετίες νωρίτερα ο Γουτεμβέργιος είχε ανακαλύψει την τυπογραφία. Οι «Θέσεις» τυπώθηκαν μόλις εξαγγέλθηκαν και κυκλοφόρησαν σε όλη την Ευρώπη. Η νεοτερικότητα ήταν εκεί.

«Η σημαντικότερη επίπτωση της θρησκευτικής διδασκαλίας του Λούθηρου» γράφει ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης, «υπήρξε η συμβολή της στην πνευματική θεμελίωση του εξισωτικού ατομικισμού, που αναδύθηκε από την ιδέα του ιερατείου όλων των πιστών και την κατάργηση του διαμεσολαβητικού ρόλου του κλήρου, μεταξύ των πιστών και του Θεού. Με τις ιδέες αυτές η Μεταρρύθμιση απέβη πηγή της πολιτικής και ηθικής φιλοσοφίας που κατ’ εξοχήν διερμήνευσε το πνεύμα της νεοτερικότητας».

Και με την Μεταρρύθμιση έρχεται η «Προτεσταντική Ηθική της Εργασίας», ο εξαγιασμός του μόχθου και της παραγωγής, που είναι η απαρχή για το «Πνεύμα του Καπιταλισμού» (Μαξ Βέμπερ) και την μεταμόρφωση του Δυτικού ανθρώπου.

Όλα αυτά μας είναι εντελώς ξένα. Η δική μας εκκλησία βασιλεύει επί δύο χιλιετίες χωρίς αντίλογο. Κάτι πήγε να γίνει με την Εικονομαχία, αλλά νίκησαν οι αυτοκράτειρες που έσωσαν τα «καλά τους νινία». (Τα παιδάκια τους, τις εικόνες). Ούτε η Μεταρρύθμιση, ούτε ο «επικατάρατος» (σύμφωνα με τον μακαριστό Χριστόδουλο) Διαφωτισμός πάτησαν πόδι στην Ελλάδα. Μερικοί μεμονωμένοι και ηρωικοί, πλήρωσαν ακριβά την τόλμη τους. Ο τραγικός πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις βρήκε μαρτυρικό θάνατο μόνον επειδή έγραψε (αν την έγραψε αυτός) μία Καλβινίζουσα «Ομολογία» την οποία όμως δεν θέλησε να διαδώσει, ή να επιβάλει.

Έτσι μείναμε απέξω. Δυο κουβέντες λένε τα σχολικά βιβλία για τον Λούθηρο και την Μεταρρύθμιση – φυσικό, διότι δεν μας αφορά.

Ξαναδιαβάζοντας τις σκέψεις του Λούθηρου και των άλλων μεταρρυθμιστών, συνειδητοποίησα σε ποιο στάδιο εξέλιξης βρισκόμαστε σήμερα εμείς. Πεντακόσια χρόνια πίσω και παραπάνω. Ούτε μας έχουν καν προβληματίσει τα θέματα που έθιξε. Όσο κι αν φανεί περίεργο, πολλά από τα τωρινά μας προβλήματα, ακόμα και η σημερινή Κρίση, έχουν τις ρίζες τους στο γεγονός ότι σε πολλά παραμένουμε μία προ-νεωτερική κοινωνία.

(Από το "Βήμα της Κυριακής")

Γενέθλια πάντα!

 Πριν από δύο δεκαετίες είχα ανεβάσει ένα κείμενο στο Διαδίκτυο (ναι, υπήρχε και το 1997 Διαδίκτυο, μόνο που τότε το ονόμαζαν μόνον Ιντερνέτ).

Το αντιγράφω από εκεί:

ΕΠΤΑ ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΔΕΝ ΓΙΟΡΤΑΖΩ ΓΕΝΕΘΛΙΑ:

1.       Δεν βλέπω κανένα λόγο να πανηγυρίζω επειδή γερνάω. Έχω πει ότι ίσως μετά τα 80 θα άξιζε κανείς να τα αναφέρει, ως άθλο επιβίωσης.

2.       Θεωρώ την ημερομηνία της γέννησής μου «απόρρητο προσωπικό δεδομένο». Κι ας με υποχρεώνουν διάφοροι γραφειοκράτες να την αναγράφω. (Π.χ. σήμερα στον ΑΜΚΑ).

3.       Η επέτειος των γενεθλίων μου είναι ατομική υπόθεση. Την ονομαστική μου γιορτή την μοιράζομαι με χιλιάδες άλλους Νίκους – αλλά στα γενέθλιά μου δεν ξέρω με ποιους συμπίπτω (και ούτε με ενδιαφέρει).

4.       Θεωρώ άκρως βαρετή την ανταλλαγή ευχών και ευχαριστιών (συνήθως τυπικών και τυποποιημένων). Αυτό ισχύει για όλες τις γιορτές.

5.       Τα γενέθλιά μου ενδιαφέρουν τους αστρολόγους – ένας λόγος παραπάνω να μην ενδιαφέρουν εμένα.

6.       Το μόνο που κάνω στα γενέθλιά μου είναι ένας προσωπικός απολογισμός της χρονιάς που πέρασε. Όχι, δεν τον κάνω την πρωτοχρονιά. Όπως πολλές εταιρίες κλείνουν ισολογισμό με βάση την ημερομηνία ίδρυσης, έτσι κι εγώ σουμάρω από γενέθλια σε γενέθλια. Και πάλι απόρρητο προσωπικό δεδομένο, ο απολογισμός.

7.       Τέλος, δεν μου γουστάρει το άσμα “Happy Birthday to you” και παθαίνω αλλεργικό σοκ με την ελληνική του εκδοχή («Να ζήσεις Νικάκη…»). Άσε που οι πνεύμονές μου δεν επαρκούν πια να σβήσουν δάση κεριών.

Αν νομίζετε πως έγραψα αυτό το κείμενο επειδή έχω συντόμως γενέθλια, έχετε δίκιο. Αλλά (για όλους τους λόγους που αναφέρω παραπάνω)  ΔΕΝ εορτάζω.

Αυτά το 1997.

Είκοσι χρόνια μετά δικαιούμαι να αναθεωρήσω. Άλλωστε στην παράγραφο 1 αναφέρεται το όριο των 80 – το οποίον έχω ήδη (δυστυχώς) ξεπεράσει.

Το κείμενο των «7 λόγων» τώρα μου φαίνεται εγωιστικό και μισάνθρωπο (όπως ένιωθα τότε και εγώ). Τα γενέθλια δεν τα εορτάζει κανείς για τον εαυτό του και μόνο. Τα γιορτάζει για τους δικούς του και τους φίλους του. Χαίρεται που είναι ακόμα μαζί τους. Και (ελπίζω να) χαίρονται κι αυτοί.

Το συνειδητοποίησα αυτό τιμώντας τα γενέθλια ενός στενού φίλου που – αλίμονο! – είχε προγραμματισμένο το Μεγάλο Ταξίδι. Και το γνώριζε.

Ήταν η τελευταία φορά που ήπιαμε μαζί.

Όλη η ζωή ανάμεσα στις δύο φράσεις του Θαλή: «Ούπω καιρός… Ουκέτι καιρός». (Ακόμα δεν είναι καιρός… Δεν είναι πια καιρός).

Γιορτάζετε λοιπόν πάντα τα γενέθλια αγαπητοί αναγνώστες. Γιατί οι φίλοι είναι λίγοι και οι χρόνοι επίσης.

Και κανείς μας δεν ξέρει ποια επέτειος του θα είναι η τελευταία…

Μακρόν ζεϊμπέκικο για το Κέντρο

Γεννήθηκα Κεντρώος - από αντίθεση. Ήδη μικρό παιδί απεχθανόμουν τα άκρα. Μεγάλωσα σε μία πολυπληθή  οικογένεια όπου οι μισοί ήταν αριστεροί («κομμουνιστοσυμμορίτες») και οι άλλοι μισοί δεξιοί – και μάλιστα βασιλόφρονες («μοναρχοφασίστες»). Καυγάδιζαν συνεχώς, πράγμα που με έκανε να τους αντιπαθώ ακόμα περισσότερο. Υπήρχε και ένας θείος Βενιζελικός (μιλάμε για την δεκαετία του 40) ο οποίος εκινείτο ως εκκρεμές.

Ακόμα και μέσα στο σπίτι, στην μικρή οικογένεια (ήμουν μοναχοπαίδι), αισθανόμουν να με ενοχλούν τα άκρα. Ο πατέρας, συντηρητικός, βασιλόφρων, η μητέρα συμπαθούσε τους αριστερούς, για ανθρωπιστικούς λόγους. «Είναι πιο δίκαιοι» ψιθύριζε, μην τολμώντας να μιλήσει δυνατά μπροστά στο πατέρα. 

(Το περίεργο είναι πως και οι δύο πήγαιναν κόντρα στην καταγωγή τους. Η μητέρα καταγόταν από πλούσιο αρχοντικό σόι, ενώ ο πατέρας από ορεσίβιους ποιμένες).

Αλλά εγώ πάντα στη μέση, στο κέντρο. Κρατούσα αποστάσεις. Έπαιρνα και από τους μεν και από τους δε και προσπαθούσα να συγκεράσω τις απόψεις. Πράγμα βέβαια όχι εύκολο για ένα παιδί.

Αργότερα, έφηβος, διάβασα Αριστοτέλη και ενθουσιάστηκα. Η «μεσότης» μου πήγαινε γάντι. Γενικά μου πήγαινε ο Αριστοτέλης: πιο θετικός, πιο προσγειωμένος και πιο δημοκράτης από τον Πλάτωνα. Για τον οποίο κόντεψα να φάω αποβολή όταν τον χαρακτήρισα «φασίστα». Τι φταίω όμως εγώ αν η «Πολιτεία» και, ακόμα χειρότερα, οι «Νόμοι», περιγράφουν ως ιδανικό ένα απόλυτα αυταρχικό κράτος;

Κάποτε ενηλικιώθηκα και άρχισα να ψηφίζω. Ένωση Κέντρου, φυσικά. Και στην Μεταπολίτευση συνεργάστηκα με τον Γεώργιο Μαύρο για την προβολή της παράταξης «Ένωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις». Που ήταν πραγματικά το κόμμα το πιο πλούσιο σε στελέχη των τελευταίων δεκαετιών.

Πράγμα που δεν εκτίμησε όμως ο Έλληνας ψηφοφόρος. Η λαϊκίστικη ρητορική του Ανδρέα Παπανδρέου παρέσυρε τα πάντα και κονιορτοποίησε την Ε. Κ.

Τότε άρχισε να μου γεννιέται μία φοβερή υποψία, που με τα χρόνια επιβεβαιώθηκε. Ο Έλληνας ψηφοφόρος μπορεί να λέει στις δημοσκοπήσεις ότι πρόσκειται στο Κέντρο, ότι νιώθει Κεντρώος – αλλά στην πραγματικότητα ρέπει προς πιο ακραίες θέσεις. Ψηφίζει με το συναίσθημα, το θυμικό, το πάθος – και το Κέντρο του πέφτει νερόβραστο. Η μεσότης και ο ορθολογισμός, δεν του πάνε.

Έτσι τελικά το Κέντρο αφορά τους λίγους που ψηφίζουν με το μυαλό. Διανοούμενους, «ελίτες» (κατά Α. Π.), μορφωμένους. Εκτός εάν…

Εκτός εάν προκύψει κάποια δυνατή κεντρώα
ηγετική μορφή – ένας Μακρόν – και ο ψηφοφόρος προσδεθεί συναισθηματικά σε αυτόν. Τότε θα ψηφίσει Κέντρο, προσωποποιημένο. (Την τελευταία φορά που κυβέρνησε το Κέντρο, υπήρχε ο «Γέρος της Δημοκρατίας» Εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσών, αλλά ήδη μύθος).

Ζητείται Έλλην Μακρόν – ο Νέος της Δημοκρατίας. Ο ευρών αμοιφθήσεται! 

Υ. Γ. Ναι, πράγματι έγραψα την περασμένη Κυριακή ότι η ανάμιξη στην πολιτική έβλαψε το χρονογράφημα. Αλλά αυτό που υπογράφω σήμερα δεν είναι πολιτικό χρονογράφημα. Είναι πολιτικό ψυχογράφημα.

______________________________

Πάντα και στο Βήμα της Κυριακής

Πρωθύστερος πρόλογος

Το κείμενο αυτό θα έπρεπε κανονικά να ήταν το πρώτο της νέας σειράς. Προτίμησα όμως να αρχίσω με ένα «δείγμα δουλειάς», επικαλούμενος τον Συγγρό και τον Αμπού, παρά να αρχίσω με προλόγους. Και τώρα θα δανειστώ έναν διάσημο ξένο:

«Ήταν οι καλύτεροι καιροί – ήταν οι χειρότεροι καιροί, ήταν τα χρόνια της σοφίας – ήταν τα χρόνια της ανοησίας, ήταν η εποχή της πίστης – ήταν η εποχή της απιστίας, ήταν οι μέρες του φωτός – ήταν οι μέρες του σκότους, ήταν η άνοιξη της ελπίδας – ήταν ο χειμώνας της απελπισίας, είχαμε μπροστά μας τα πάντα – δεν είχαμε μπροστά μας τίποτα, πηγαίναμε όλοι κατ’ ευθείαν στο Παράδεισο – πηγαίναμε όλοι ίσια προς την άλλη κατεύθυνση».

Έτσι αρχίζει ο Κάρολος Ντίκενς το μυθιστόρημά του «Ιστορία δύο πόλεων». Αναφέρεται στην Γαλλική Επανάσταση – αλλά θα μπορούσε να μιλάει για την σημερινή, την Τεχνολογική.

Η στήλη αυτή είναι παιδί της. Τα blogs είναι μία κατάκτησή της. Περίπου μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι έχουν γίνει εκδότες – του εαυτού τους. Οποιοσδήποτε έχει έναν υπολογιστή, μια ταμπλέτα, ακόμα και ένα κινητό με σύνδεση στο Διαδίκτυο μπορεί να στήσει (τζάμπα) ένα «ιστολόγιο». (Η ελληνική επίσημη απόδοση).

Μισό δισεκατομμύριο από δαύτα υπάρχουν σήμερα στην υφήλιο. Άλλα τα διαβάζουν τρεις άνθρωποι, άλλα εξελίσσονται σε mega-media (όπως το Huffington Post της συμπατριώτισσάς μας Αριάννας Στασινοπούλου-Huffington).

Το πρώτο μου blog το ανάρτησα στις 2 Ιανουαρίου 2006 (υπάρχει ακόμα στο Διαδίκτυο). Πριν από αυτό έγραφα ήδη δικτυακά «Επίκαιρα» στις σελίδες μου (ndimou.gr), και πριν και από αυτά, χρονογραφήματα και σχολιαστικές στήλες σε περιοδικά και εφημερίδες (και στο "Βήμα") από το 1979.

Σε αυτό το πρώτο blog έγραφα: «Όπως ο Monsieur Jourdain στην κωμωδία του Μολιέρου "Ο Αρχοντοχωριάτης" μιλούσε χρόνια πρόζα και δεν το ήξερε, έτσι και εγώ έγραφα χρόνια blogs, χωρίς να το ξέρω».

Το όνομα είναι σύντμηση των λέξεων web log (δικτυακό ημερολόγιο). Πρόκειται για ένα ημερολόγιο που δημοσιεύεται στο Διαδίκτυο και συνήθως παρέχει την δυνατότητα σχολιασμού.

Μισό δις! Τα θέματά τους είναι ποικίλα: από λογοτεχνικές και ενίοτε ποιητικές καταγραφές, μέχρι μόδα, αθλητικά, πολιτική, μαγειρική, και κάθε είδους χόμπι. Μερικά είναι κι αυτά χόμπι – άλλα όμως κερδίζουν χρήματα, διότι, εφόσον έχουν μεγάλο κοινό, η εταιρία που τα φιλοξενεί, βάζει διαφημίσεις, δίνοντας ποσοστά στο δημιουργό τους.

Στα 11 χρόνια του το δικό μου ιστολόγιο μάζεψε 2,478,600 αναγνώσεις (pageviews 18.9.17, Google), και χιλιάδες σχόλια. Αυτά τα τελευταία ήταν το πρόβλημα. Αν τα αφήσεις εντελώς ελεύθερα εκτίθεσαι σε κάθε χυδαιολογία. Αν κάνεις προληπτικό έλεγχο πρέπει να απέχεις από κάθε άλλη απασχόληση. Εισπράττεις και το όνειδος της λογοκρισίας.

Και τι γυρεύει τώρα στο "Βήμα";

Απλώς να συνεχίσει με νέο ένδυμα την παλαιά τέχνη του χρονογραφήματος. Που κάποτε αποτελούσε την νησίδα της λογοτεχνίας μέσα σε κάθε εφημερίδα. Μέχρι που πολιτικοποιήθηκε κι αυτό κι έπαψε να είναι «η καθημερινή ιστορία της ζωής και η φιλοσοφία της …η ιστορία της ζωής και του δευτερολέπτου» όπως το είχε ορίσει ο Παύλος Νιρβάνας.

(Ψηφιακό χρονογράφημα από το ιντερνετ… Και πού να ήξερε ο Ντίκενς, ότι το κείμενό του το βρήκα με το κινητό μου…).

Υ. Γ. Από την περασμένη εβδομάδα το Doncat φιλοξενείται και στις στήλες της εφημερίδας "Το Βήμα".

Ο Συγγρός και η «κατσίκα του γείτονα».

Από αυτή την Κυριακή το doncat μετακομίζει στο "Βήμα της Κυριακής". Φυσικά θα δημοσιεύεται κι εδώ. Μετά 30 χρόνια ο συγγραφέας του επιστρέφει.

Ο Συγγρός και η «κατσίκα του γείτονα».

Στα «Απομνημονεύματα» του (τόμος τρίτος, σελ 153 – εκδ. «Εστία») ο Ανδρέας Συγγρός γράφει ότι στις επιχειρηματικές δοσοληψίες δεν τον απασχολούσε ποτέ το τι θα κέρδιζε ο άλλος από την συναλλαγή – «αλλά τι πρόκειται να κερδίσω εγώ εκ της εργασίας του». Και το έβρισκε «ελάττωμα σχεδόν γενικόν» στην Ελλάδα, το να αναλώνονται οι «συναλλαττώμενοι» στο να ανακαλύψουν τι θα κερδίσει ο άλλος.

«Πολλάκις, φθάνοντες εις υπερβολάς υπολογισμών του αλλοτρίου κέρδους, εν τούτω τω συλλογισμώ, απορρίπτουσι την συναλλαγήν, ήτις δύναται να είναι ωφελιμωτάτη και εις τον απορρίπτοντα».

Δηλαδή: προκειμένου να μην κερδίσει ο άλλος κάτι παραπάνω, ακυρώνω την συναλλαγή, παρόλο που θα ήταν «ωφελιμότατη» και για μένα.

(Όχι – δεν θέλω εγώ δύο κατσίκες, αλλά να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα!).

Το 1854 ο οξυδερκέστατος Εντμόν Αμπού (Edmond About, 1828-1885), που έζησε δύο χρόνια στην Αθήνα κι έγραψε τις εντυπώσεις του, είχε απορήσει για το γεγονός ότι κανένας Έλληνας δεν έλεγε καλή κουβέντα για τον άλλο – ακόμα κι αν ήταν πολύ σημαντικός.

«Στους Έλληνες [ ] η αγάπη της ισότητας εκφράζεται συχνά με λυσσαλέο μίσος εναντίον όσων ανέρχονται ή κατέχουν… [ ] Ρωτείστε έναν Έλληνα για τους μεγάλους άνδρες της χώρας του, δεν θα πιάσει έναν στο στόμα του χωρίς να τον λερώσει. Ο τάδε πρόδωσε, ο δείνα έκλεψε…[ ] Δεν υπάρχει ένας Έλληνας που να τυγχάνει εκτίμησης στον τόπο του». (La Grèce Contemporaine - Μετάφραση Μ. Ι. Βόλαρης, 2014)

Έγραψε ο Στέλιος Ράμφος στο βιβλίο του «Time out» ότι το κυρίαρχο συναίσθημα στην σημερινή νεοελληνική κοινωνία είναι ο φθόνος. Αλλά όχι μόνο στην σημερινή – όπως φαίνεται από τον Συγγρό ή τον Αμπού. Και  ο ίδιος ο Ράμφος στο επόμενο βιβλίο του: «Πολιτική από στόμα σε στόμα» γράφει ότι το κακό ξεκίνησε, «μετά το κλείσιμο των φιλοσοφικών σχολών από τον Ιουστινιανό» (σελ.241). Τότε άρχισε το πέρασμα από την λογική στο συναίσθημα. 

Το να φτάσουμε στον σημερινό λαϊκισμό που δοξολογεί και εκμεταλλεύεται τον φθόνο, το μίσος, την διάκριση, ήταν θέμα φυσικής εξέλιξης…

Ο φθόνος είναι ο σκόρος της κοινωνίας. Κατατρώγει και διαβρώνει τα πάντα: και τους φθονούντες και τους φθονούμενους. Αναστέλλει κάθε δημιουργική προσπάθεια. Και μας καθηλώνει.

Ο Ανδρέας Συγγρός δεν σκέπτονταν καν την κατσίκα του γείτονα. Γι αυτό απέκτησε πλούτη αμύθητα κι εμείς νοσοκομεία, σχολεία, άλση, λεωφόρους, θέατρα, μουσεία, ιδρύματα, μέγαρα. Ας μοίρασε όμως όλα όσα είχε κερδίσει - τον φθόνο δεν τον γλύτωσε. 

Το λήμμα του στην ελληνική Βικιπαίδια υιοθετεί αστήρικτες κατηγορίες και δεν περιέχει ούτε μία καλή κουβέντα. Μοναδικές κρίσεις: «Ο Γιάννης Κορδάτος χαρακτηρίζει τον Ανδρέα Συγγρό μηχανορράφο και επιδέξιο πολιτικάντη, άλλοι ως λωποδύτη φιλάνθρωπο, ενώ ο Τύπος της εποχής, χρυσοκάνθαρο. Ο Τάσος Βουρνάς αναφέρει ότι παρίστανε τον Εθνικό Ευεργέτη για να εξαγοράσει τις αμαρτίες του».

Η ανάγκη της αρνητικής κριτικής

«Γιατί δεν κρίνονται τα βιβλία;»

Έτσι τελειώνει την σύντομη επιστολή του προς την «Καθημερινή» ο αναγνώστης της αρχιτέκτων, Νίκος Καλαβριάς. (Δημοσιεύθηκε στις 6.9.17). Στο γράμμα του παραπονιέται ότι, όποτε ακολούθησε «τις έντυπες συστάσεις βιβλιοκριτικών», απογοητεύτηκε. Και παρατηρεί πως πρόκειται για «ανώδυνα άρθρα στο πνεύμα όχι της ουσιαστικής κριτικής αλλά της ‘παρουσίασης’». Θυμάται τις «αυστηρές αλλά δίκαιες κριτικές ενός Απόστολου Σαχίνη» και αναρωτιέται: «Πώς θα αναδειχθεί το καλό από το μέτριο».

Με άλλα λόγια επισημαίνει κάτι γνωστό (στους επαΐοντες) και σωστό. Την παντελή απουσία  αρνητικής κριτικής – της κριτικής που επικρίνοντας και κατακρίνοντας ένα βιβλίο, επισημαίνει τις αδυναμίες και έμμεσα απεικονίζει τα κριτήρια του καλού. 

Πραγματικά, αν κάναμε μία στατιστική των βιβλίων που φιλοξενούνται στις σελίδες ή τα ένθετα των εντύπων θα συναντούσαμε σχεδόν αποκλειστικά θετικές γνώμες. Ενώ προφανώς δεν έπαψαν να υπάρχουν μέτρια ή και άθλια βιβλία, που μάλιστα πιθανότατα είναι και τα περισσότερα.

Η πρώτη απάντηση που θα πάρετε διατυπώνοντας την σχετική απορία είναι απλή: «Γιατί να ασχολείται κανείς με ασήμαντα βιβλία όταν δεν προλαβαίνει καν να αναδείξει τα σημαντικά;»

Πραγματικά στην Ελλάδα κυκλοφορούν κάθε χρόνο αρκετές χιλιάδες νέα βιβλία – τα περισσότερα λογοτεχνικά, ελληνικά και ξένα. Πόσες είναι οι στήλες της κριτικής; Αν στις εφημερίδες προσθέσουμε και τα (ελάχιστα πια) ειδικά περιοδικά δεν θα αθροίσουμε περισσότερα από 500 δημοσιεύματα το χρόνο. Που σημαίνει πως, στην καλύτερη περίπτωση, ούτε το 10% των νέων βιβλίων δεν θα απασχολήσουν τις στήλες της κριτικής. 

Και βέβαια τα κριτήρια επιλογής του 10% δεν θα είναι αμιγώς αξιοκρατικά. Οι προσωπικές σχέσεις του συγγραφέα, οι δημόσιες σχέσεις του εκδοτικού οίκου, και άλλα εξωλογοτεχνικά κριτήρια θα παίξουν σημαντικό ρόλο.

Πού να βρεθεί λοιπόν χώρος για τα μέτρια και κακά βιβλία;

Και όμως, χωρίς την αρνητική κριτική δεν διαμορφώνονται κριτήρια, δεν ακονίζεται η αξιολόγηση, δεν καλλιεργείται το γούστο του κοινού. Ιδιαίτερα σημαντική θα ήταν η αρνητική κριτική σε καταξιωμένους συγγραφείς όταν ξεστρατίζουν και «αμαρτάνουν». Αλλά ποιος τολμάει να θίξει ιερούς άσπρους ελέφαντες; Κάτι που κάνουν (μετά μανίας) οι αλλοδαποί κριτικοί στα ξενόγλωσσα έντυπα που διαβάζω.

Εμείς κι εδώ ακολουθούμε την νεοελληνική αρχή της «μη-αξιολόγησης»... Που σιγά σιγά διαβρώνει όλη μας τη ζωή.

Μία συνέντευξη ...ποταμός και το "Βιβλίο των Γάτων"

Στο Τρίτο Πρόγραμμα, στον Δαυίδ Ναχμία, εκπομπή "Τιμής Ένεκεν", τρείς ώρες σε δύο δόσεις (2 και 9 Σεπτεμβρίου, ώρα 13). Θα υπάρξουν σύνδεσμοι κι εδώ. Ιδού ο πρώτος:

CLICK

και ο δεύτερος:

CLICK
;


Χρωστάω από καιρό ένα σύνδεσμο. Αλλά μόλις σήμερα τον πληροφορήθηκα χάρη στον "Λύκο της Στέπας" (Steppenwolf). 

Το "Βιβλίο των Γάτων" παρουσιάστηκε στον ΙΑΝΟ την 1η Ιουνίου. Η εκδήλωση (μετά μουσικής) υπάρχει εδώ: CLICK

Από τα τηλε-πουλιά μου (βλ. και 3.6.17)

This is Mr. Sparrow. Not Jack - John!