Φέτος τον Οκτώβριο όλος ο
κόσμος της Δύσης γιορτάζει τα 500 χρόνια από την ημέρα που ο Μαρτίνος Λούθηρος
θυροκόλλησε τις «95 Θέσεις» του στην εκκλησία της Βιτεμβέργης, αλλάζοντας τον
Χριστιανισμό και μαζί του την σκέψη και την συνείδηση του σύγχρονου ανθρώπου.
«’Όλος ο κόσμος της Δύσης…»
έγραψα και ταυτόχρονα συνειδητοποίησα πόσο δεν ανήκουμε σε αυτόν. Αν
εξαιρέσουμε δύο ομιλίες του καθηγητή Πασχάλη Κιτρομηλίδη στο Μέγαρο και ένα
άρθρο του στο «Βήμα», δεν είδα άλλη εκδήλωση.
Και νομίζω ότι αυτό δεν
είναι τυχαίο. Ο Λούθηρος και οι μεταρρυθμιστές που τον ακολούθησαν (Καλβίνος
και Τσβίνγκλι) είναι κατά κάποιο τρόπο η αρχή της ενηλικίωσης του δυτικού
ανθρώπου. Αν ακολουθήσουμε τον ορισμό του Καντ για τον Διαφωτισμό («μην
υποκύπτεις στην αυθεντία – έχε το θάρρος της σκέψης σου») η κίνηση του Λούθηρου
ήταν και η πρώτη απαρχή του Διαφωτισμού. Ένας μοναχός, ένας καλόγερος, τα έβαλε
με την μεγαλύτερη εξουσία της εποχής – την καθολική εκκλησία. Και κέρδισε. Λίγες
δεκαετίες νωρίτερα ο Γουτεμβέργιος είχε ανακαλύψει την τυπογραφία. Οι «Θέσεις»
τυπώθηκαν μόλις εξαγγέλθηκαν και κυκλοφόρησαν σε όλη την Ευρώπη. Η
νεοτερικότητα ήταν εκεί.
«Η σημαντικότερη επίπτωση
της θρησκευτικής διδασκαλίας του Λούθηρου» γράφει ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης,
«υπήρξε η συμβολή της στην πνευματική θεμελίωση του εξισωτικού ατομικισμού, που
αναδύθηκε από την ιδέα του ιερατείου όλων των πιστών και την κατάργηση του
διαμεσολαβητικού ρόλου του κλήρου, μεταξύ των πιστών και του Θεού. Με τις ιδέες
αυτές η Μεταρρύθμιση απέβη πηγή της πολιτικής και ηθικής φιλοσοφίας που κατ’
εξοχήν διερμήνευσε το πνεύμα της νεοτερικότητας».
Και με την Μεταρρύθμιση
έρχεται η «Προτεσταντική Ηθική της Εργασίας», ο εξαγιασμός του μόχθου και της
παραγωγής, που είναι η απαρχή για το «Πνεύμα του Καπιταλισμού» (Μαξ Βέμπερ) και
την μεταμόρφωση του Δυτικού ανθρώπου.
Όλα αυτά μας είναι
εντελώς ξένα. Η δική μας εκκλησία βασιλεύει επί δύο χιλιετίες χωρίς αντίλογο.
Κάτι πήγε να γίνει με την Εικονομαχία, αλλά νίκησαν οι αυτοκράτειρες που έσωσαν
τα «καλά τους νινία». (Τα παιδάκια τους, τις εικόνες). Ούτε η Μεταρρύθμιση,
ούτε ο «επικατάρατος» (σύμφωνα με τον μακαριστό Χριστόδουλο) Διαφωτισμός
πάτησαν πόδι στην Ελλάδα. Μερικοί μεμονωμένοι και ηρωικοί, πλήρωσαν ακριβά την
τόλμη τους. Ο τραγικός πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις βρήκε μαρτυρικό θάνατο
μόνον επειδή έγραψε (αν την έγραψε αυτός) μία Καλβινίζουσα «Ομολογία» την οποία
όμως δεν θέλησε να διαδώσει, ή να επιβάλει.
Έτσι μείναμε απέξω. Δυο
κουβέντες λένε τα σχολικά βιβλία για τον Λούθηρο και την Μεταρρύθμιση – φυσικό,
διότι δεν μας αφορά.
Ξαναδιαβάζοντας τις
σκέψεις του Λούθηρου και των άλλων μεταρρυθμιστών, συνειδητοποίησα σε ποιο
στάδιο εξέλιξης βρισκόμαστε σήμερα εμείς. Πεντακόσια χρόνια πίσω και παραπάνω.
Ούτε μας έχουν καν προβληματίσει τα θέματα που έθιξε. Όσο κι αν φανεί περίεργο,
πολλά από τα τωρινά μας προβλήματα, ακόμα και η σημερινή Κρίση, έχουν τις ρίζες
τους στο γεγονός ότι σε πολλά παραμένουμε μία προ-νεωτερική κοινωνία.
(Από το "Βήμα της Κυριακής")
(Από το "Βήμα της Κυριακής")
