Οι παλιότεροι αναγνώστες του «Φωτογράφου» γνωρίζουν – μια και ήμουν για πολλά χρόνια συνεργάτης του περιοδικού – ότι εκτός από συγγραφέας είμαι και ολίγον φωτογράφος. Κατατάσσω τον εαυτό μου στην κατηγορία του advanced amateur (προχωρημένου ερασιτέχνη) παρόλο που έχω εκδώσει δύο άλμπουμ κι έχω κάνει και τρεις εκθέσεις.
Επαγγελματικά δούλεψα λίγο στη διαφήμιση και κάτι ξένα περιοδικά μου πήραν ή μου παράγγειλαν φωτογραφίες. Φωτογραφικές δοσοληψίες με ελληνικά έντυπα δεν είχα. Εκτός από μία περίπτωση – τις φωτογραφίες του Οδυσσέα Ελύτη. Τις θυμήθηκα διαβάζοντας το άρθρο του Παναγιώτη Καλδή: «Φωτογράφοι εναντίον Hachette 1 - 0».
Ο Ελύτης δεν είχε καλές φωτογραφίες. Οι τελευταίες ήταν κάτι σκληρές με φλας από το Νόμπελ. Αρκετές φορές του είχα προτείνει να τον φωτογραφίσω. «Άσε,» μου έλεγε, «δεν βγαίνω καλά, στήνομαι και παγώνω. Για να μη σου πω ότι καίω και τα φιλμ». Και μου είχα αναφέρει μυθικούς φωτογράφους στη Γαλλία, που απέτυχαν.
Έτσι ξαφνιάστηκα όταν το καλοκαίρι του 1990 με πήρε τηλέφωνο και μου ζήτησε να τον φωτογραφίσω. Έμενε τότε στο Πόρτο Ράφτη, στην έπαυλη του Τάκη Χορν, που ήταν κοινός φίλος. Πήγα με όλα μου τα σύνεργα. Η κατάρα αποδείχθηκε αληθής. Η ολοκαίνουργια Nikon F4 που είχα φέρει από το Λονδίνο έπαθε μία σπάνια βλάβη και ενώ έδειχνε ότι λειτουργεί, δεν έβγαλε τίποτα. Ευτυχώς η F3 και μία compact δούλεψαν σωστά. Δημιουργήθηκε έτσι ένα υλικό από περίπου πενήντα καλές λήψεις. (Οι πρωτότυπες διαφάνειες και τα αρνητικά βρίσκονται στο φωτογραφικό μου αρχείο – Μουσείο Μπενάκη).
Τις φωτογραφίες τις ξέρετε σίγουρα. Πρωτοδημοσιεύτηκαν στον «Φωτογράφο» (τεύχος 6, 1990) και μετά άπειρες φορές σε ελληνικά και ξένα έντυπα. Εμφανίζεται ο ώριμος Ελύτης με ναυτικό πηλίκιο, τις περισσότερες φορές μόνος, με την σύντροφό του Ιουλίττα ή – σε λίγες – με τον Χορν. Τα πορτρέτα του Ελύτη με έκαναν να διαπιστώσω πόσο ανυπεράσπιστος είναι ένας φωτογράφος στην Ελλάδα. Φυσικά δεν περίμενα να πληρωθώ γι αυτά – ήταν δώρο στον μεγάλο ποιητή και ακριβό φίλο. Η μόνη μου απαίτηση ήταν, όπου εμφανίζονται, να αναγράφεται το όνομα του φωτογράφου – πράγμα που επιβάλλει κι ο νόμος για τα πνευματικά δικαιώματα.
Ποιος νόμος; Οι ξένοι ρωτούσαν – δεν τύπωναν, χωρίς άδεια κι αν δεν μάθαιναν το όνομα. Εδώ μόνο στα περιοδικά (και όχι όλα) αναφέρονται ονόματα φωτογράφων. Ενώ οι ξένες εφημερίδες βάζουν πάντα με ψιλά γράμματα το όνομα στο περιθώριο εδώ, σχεδόν ποτέ.
Κι έτσι, κάθε φορά που αναφερόταν σε εφημερίδα ή περιοδικό ο Ελύτης (πρόσφατα: «Νέα», «Εικόνες») να και φωτογραφίες μου – ανώνυμες. Να μην αναφερθώ στα αφιερώματα και τα εξώφυλλα.
Γι αυτό ήταν ευχάριστη έκπληξη όταν μου τηλεφώνησε συνεργάτης της «Ελευθεροτυπίας» ζητώντας την άδεια να χρησιμοποιήσει φωτογραφίες μου για το βιβλίο «Οδυσσέας Ελύτης», της σειράς «Λέσχη Αθανάτων» που θα κυκλοφορούσε στις 5.12. Δέχθηκα υπενθυμίζοντας τον όρο της επωνυμίας.
Τι απογοήτευση! Από τις πέντε που χρησιμοποίησαν, υπογραφή είχαν μόνο τρεις – η μία λάθος. Ξέχασαν την σπουδαιότερη – του εξωφύλλου. Όταν διαμαρτυρήθηκα, μου απάντησαν: «A, και στα άλλα εξώφυλλα της σειράς δεν βάλαμε όνομα φωτογράφου». Το επανέλαβαν και στην δημοσιευμένη απάντηση τους (14.12.): «Για το εξώφυλλο έχει δίκιο, παρότι σε αυτή τη σειρά δεν αναφέρθηκε σε κανένα βιβλίο ο φωτογράφος του εξωφύλλου. Και από την στιγμή που νιώθει προσβεβλημένος είμαστε υποχρεωμένοι να του ζητήσουμε συγγνώμη».
Δηλαδή την παρανομία τους – σε κανένα εξώφυλλο! – την έκαναν κανόνα και δικαιολογία! Και ζητούν συγγνώμη μόνον επειδή ένιωσα «προσβεβλημένος».
Δεν ένιωσα. Δεν προσέβαλαν εμένα αλλά τον νόμο – και το δικαίωμα του δημιουργού.
Ψιλά γράμματα θα μου πείτε. Και καλά εγώ, περιστασιακός και ερασιτέχνης είμαι – τι γίνεται όμως με όλους τους άλλους, επαγγελματίες και καλλιτέχνες, που οι φωτογραφίες τους δημοσιεύονται συστηματικά χωρίς αναγνώριση;
Δύσκολη η μοίρα των Ελλήνων φωτογράφων….
(Επιστολή στο περιοδικό "Φωτογράφος" 23.1.10)
