Dubai: Η έρημος μέσα στην πόλη

Στο έδαφος του Ντουμπάι, ό,τι δεν είναι τσιμέντο ή πλάκες, είναι άμμος. Η πόλη ξεφύτρωσε μέσα από την έρημο και η έρημος είναι ορατή στα διάκενα ανάμεσα στους ουρανοξύστες. Η πόλη αποτελείται από οικοδομικούς πυρήνες, συμπλέγματα κτηρίων που ενώνονται με μεγάλες οδικές αρτηρίες. Ανάμεσά τους η έρημος.

Η έρημος υπάρχει και αλλού. Η επιφάνεια μπορεί να είναι λαμπερή - αλλά από κάτω υπάρχει σκοτάδι. Στο Ντουμπάι, εκτός από τους περαστικούς τουρίστες (που είναι πάντα οι περισσότεροι) ζούνε μόνιμα τρεις κατηγορίες ανθρώπων. Οι ντόπιοι (ελάχιστη μειοψηφία, γύρω στο 10%) που είναι σχεδον όλοι κρατικοί υπάλληλοι με υψηλές αποδοχές (πριν από μια εβδομάδα ο Εμίρης τις διπλασίασε!) και μεγάλες παροχές. Τα ξένα στελέχη μεγάλων εταιριών και οι ξένοι επιχειρηματίες, που επίσης απολαμβάνουν ένα υψηλό επίπεδο ζωής - και οι αόρατοι. Οι αόρατοι έχτισαν την πόλη δουλεύοντας σκληρά για ένα μικρό μεροκάματο σε συνθηκες σκλαβιάς. Τους στρατολόγησαν δουλέμποροι με υποσχέσεις κι όταν έφτασαν εδώ ήδη χρωστούσαν τα ναύλα τους. Τους πήραν το διαβατήριο και τους υποχρέωσαν να εργάζονται σε απάνθρωπες συνθήκες. Τους αποκάλεσα "αόρατους" γιατί δεν τους βλέπει κανείς. Είτε δουλεύουν στα γιαπιά, είτε ζουν σε στρατόπεδα έξω από την πόλη, στα οποία τους μεταφέρουν κλειστά λεωφορεία.

Η σκοτεινή πλευρά του Ντουμπάι, που δεν την μαθαίνουν οι τουρίστες.

Αυτό, κατα τη γνώμη μου, αμαυρώνει αλλά δεν ακυρώνει εντελώς το επίτευγμα του Ντουμπάι. Και σε μας ήρθαν εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες με την ίδια μέθοδο (δουλέμποροι, διαβατήρια, εκμετάλλευση) αλλά δεν χτίστηκε τίποτα... Δεν αρκεί να έχεις δούλους για να ορθώσεις τις πυραμίδες ή την Ακρόπολη. Όπως πιστεύω πως δεν ήταν απαραίτητο να στηθούν όλα αυτά με καταναγκαστική εργασία. Ίσως το κόστος να ήταν ακριβότερο - αλλά δεν θα περισσευαν άδεια και μισοτελειωμένα κτήρια όπως τώρα.

Ωστόσο για να είμαι δίκαιος απέναντι στο "θαύμα", όφειλα να δείξω και το σκότος.

Η Ατλαντίδα στο Dubai

Από το Ντουμπάι έφερα γύρω στις 300 φωτογραφίες - αλλά και χίλιες να έφερνα δεν θα μπορούσα να δώσω μία πλήρη εικόνα αυτής της χώρας-πολυθεάματος, που μόλις ψηλάφησα σε μία εδομάδα. Αποφάσισα λοιπόν να επικεντρωθώ σε ένα μόνο θέμα: την "Χαμένη Ατλαντίδα". Πρόκειται για ένα από τα τρία ενυδρεία της πόλης, τόσο μεγάλο που μπορείτε να το περιηγηθείτε και σαν δύτης κολυμπώντας ανάμεσα στα ψάρια του. Το aquarium αυτό αναπαριστά τα βυθισμένα ερείπια της Ατλαντίδας (Επάνω ο χάρτης της). Ο πλατωνικός μύθος πραγματοποιήθηκε σε έναν άλλο τόπο, όχι στην χώρα του.

Μυστηριώδη σκαλίσματα σε βράχους, συντρίμμια ναών ή ανακτόρων, λείψανα μεγάλης δόξας: έτσι όπως περιγράφει την χαμένη χώρα ο Πλάτωνας στον "Τίμαιο" και τον "Κριτία".

Εδώ λοιπόν βλέπουμε ένα παράδειγμα του πώς το Ντουμπάι, που πριν δύο δεκαετίες ήταν ένα άσημο χωριό, δημιούργησε αξιοθεάτα από το τίποτα. Έτσι κατάφερε να έχει φέτος σαράντα εκατομμύρια επισκέπτες (με πληθυσμό δύο εκατομμυρίων). Ενώ άλλες χώρες που κληρονόμησαν σπουδαία αξιοθέατα, διώχνουν τους τουρίστες.









Μην σκεφθείτε: πετρέλαιο. Το Ντουμπάι δεν έχει πετρέλαιο. Ζει από τον τουρισμό και το εμπόριο. Έχει γίνει τεράστιος εμπορικός κόμβος και έδρα όλων των μεγάλων πολυεθνικών εταιριών.

Η αρχιτεκτονική του είναι μοναδική, τα έργα υποδομής επιβλητικά και η οργάνωσή του ελβετική. Όπως και η καθαριότητα.

Η χαμένη Ατλαντίδα είναι ένας κόσμος παραμυθένιας ομορφιάς - αλλά το μικρό αυτό πανέξυπνο κράτος έχει να προσφέρει πολλά ακόμα πιο ωραία πράγματα. Αν διάλεξα να γράψω για το ενυδρείο είναι διότι με πονεσε το ότι εμείς δεν έχουμε ούτε ένα. Αλλά θα μου πείτε "έχουμε" τον Πλάτωνα. Που τον αξιοποιούν οι Άραβες...

Ίσως γι αυτό μου φάνηκε πως αυτό το σαλάχι με περιγελούσε...

Λαμπερά ψάρια ελίσσονται ανάμεσα σε αρχαίες υδρίες. Και η μικρή Ινδή μαθαίνει το παραμύθι της Ατλαντίδας από αυτό το ενάλιο και υποβρύχιο μουσείο...

___________________________________________________

Y. Γ. Με διορθώνουν: υπάρχει και στην Ελλάδα ένα ενυδρείο, στις Γούρνες Ηρακλείου (Κρήτη).

Πρόσκληση σε ταξίδι

Αγόρασα αυτή τη βαλίτσα για να πείσω τον εαυτό μου να ξεκουνηθεί. Είναι φθηνή (κάτω από 60€), ελαφριά και με γοήτευσε το χρώμα της. Δύσκολα το αποδίδει η φωτογραφία – σχεδόν φωσφορίζει.

Κάποια σχέδια ταξιδιών υπάρχουν μπροστά μου και η βαλίτσα θα πρέπει να τα ενισχύσει. Ποτέ δεν ήμουν εύκολος στο ξεκίνημα (μόνο στα νιάτα μου) αλλά, αφού φύγω, είμαι συνήθως ευτυχής. Το πρόβλημα είναι η εκκίνηση. «Δεν είμαι πουλί, είμαι δέντρο» είχα γράψει σε ένα βιβλίο μου. Δηλαδή έχω ρίζες και δύσκολα μεταφυτεύομαι. Όταν όμως αυτό γίνει, αισθάνομαι παντού σαν στο σπίτι μου – φτάνει βέβαια να μιλάω τη γλώσσα. Ή έστω να την κατανοώ. Εντελώς ξένος ένιωθα π. χ. στην Ουγγαρία όπου δεν καταλάβαινα ούτε τις επιγραφές των μαγαζιών.

Στα κλασικά μου επιχειρήματα αδράνειας έχει προστεθεί τελευταία και η ηλικία. «Μα είμαι εγώ για ταξίδια τώρα, που τρομάζω να σηκωθώ από την πολυθρόνα;». Με πονάνε τα γόνατα, η μέση, τα πλευρά μου. Γκρίνια. Κι όμως συνήθως αφού φτάσω στο ξένο μέρος, περνάνε πολλές από τις αναπηρίες μου και διανύω χιλιόμετρα περπατώντας. Αλλά το τελευταίο ταξίδι ήταν πριν από δύο χρόνια και η κατάσταση έχει εντωμεταξύ χειροτερέψει.

Για να δούμε πού θα με πάει η fluor βαλίτσα. Θα αξιωθεί (κι εγώ μαζί της) πολλά χιλιόμετρα; Πάντως, έστω και για λίγο, η παρουσία της μου άλλαξε την διάθεση…

Μαργαρίτα

- Θα υπογράψει!

- Δεν θα υπογράψει!

- Θα υπογράψει!

- Δεν θα υπογράψει!

- Δεν μπορεί - θα το σκεφθεί ψύχραιμα και θα υπογράψει.

- Όχι. Είναι θέμα εθνικής αξιοπρέπειας.

- Σιγά μη στάξει η ουρά του γαϊδάρου!

- Θα υπογράψει!

- Δεν θα υπογράψει!


Εδώ ο κόσμος χανεται κι εμείς μαδάμε την μαργαρίτα... Για ένα θέμα καθαρού και αμόλυντου λαϊκισμού...

______________________________________________

Τέλος καλό - όλα καλά; Ευτυχώς δεν εισάκουσε τους λεονταρισμούς των υπέρ-πατριωτών και δεν κατέστρεψε το πολιτικό του μέλλον. (Καλό γι αυτόν. Για μας;).

Μικρό Οικόπεδο του Ανεξήγητου

Κάθε μέρα ανοίγω την εφημερίδα. Μπροστά μεγάλοι τίτλοι. Μέσα διάφορα τμήματα: εσωτερικές ειδήσεις, εξωτερικά, πολιτισμός, σχόλια. Ανάμεσα σε όλα τα δημοσιεύματα που αφορούν αυτό τον κόσμο, ένα μικρό κομμάτι από τον Άλλο. Στα «Κοινωνικά» υπάρχουν κηδείες και μνημόσυνα: ονόματα ανθρώπων που δεν είναι πια του κόσμου τούτου. Άφησαν τους τίτλους, τις ειδήσεις και τα γεγονότα και οδεύουν προς την λησμονιά. Δεν θα μάθουν ποτέ τι έγινε αύριο.

Ανάμεσα στα άλλα περιεχόμενα της εφημερίδας ένας χώρος ξεχωριστός, ένα μικρό οικόπεδο θανάτου. Σκέπτομαι πως όλοι θα περάσουμε από αυτό.

H "Μαφία" του Κολλεγίου

Όλοι αυτοί που κάτω από κάθε πολιτική κίνηση βλέπουν συνωμοσίες, προδοσίες και μαφίες δεν έχουν ανακαλύψει το αυτονόητο.

Ποιος είναι ο δεσμός που συνδέει τους πρωταγωνιστές της σημερινής κρίσης; Παπανδρέου, Σαμαράς, Παπαδήμος είναι και οι τρεις απόφοιτοι του Κολλεγίου Αθηνών. Όπως είναι και ο προς στιγμήν υποψήφιος Νικηφόρος Διαμαντούρος, ο πρώην τσάρος της οικονομίας Παπακωνσταντίνου, και δεκάδες άλλοι πολιτικοί και αξιωματούχοι.

Άρα... Αφήνω το συμπέρασμα σε σας. Το γεγονός ότι είμαι και εγώ απόφοιτος του ίδιου σχολείου δεν αλλάζει την ορθότητα της διαπίστωσης.

____________________________________________

Υ. Γ. Μερικοί δεν κατάλαβαν ότι ειρωνεύομαι. Δυστυχώς - ή ευτυχώς - όπως μου έγραψε ένας άλλος απόφοιτος, ο Διονύσης Γουσέτης: "οι σκυλοκαυγάδες τους δεν επιτρέπουν να μπαίνουν όλοι μαζί στο ίδιο τσουβάλι και να χαρακτηρίζονται "μαφία". Αν επρόκειτο όλοι οι απόφοιτοι του Κολλεγίου να είναι μαφία, αλίμονό μας. Αλλά ήδη ανάμεσα στους αποφοίτους της τάξης μας υπάρχει τόσο μεγάλη άβυσσος, που αλληλο - αποκλειόμαστε από μια λίστα ηλεκτρονικής αλληλογραφίας η οποία ξεκίνησε ως κοινή!".

Απουσία

Ένας μικρός άνθρωπος ήταν με μεγάλο όνομα που του έπεφτε φαρδύ, μακρύ και μπερδευόταν στα πόδια του. Το διάστημα ανάμεσα στα αυτιά του ήταν κενό και βούιζε. Καμιά φορά ερχόταν μία ιδέα απ’ έξω, δανεική, και το γέμιζε. Με κάθε νέα ιδέα ενθουσιαζόταν – αλλά δεν ήξερε να ξεχωρίζει τις καλές από τις σκάρτες. Έτσι τις νόμιζε όλες καλές και μάθαινε εκ των υστέρων, από τις αντιδράσεις των άλλων, τι άξιζαν. (Μόνο που και οι άλλοι δεν ήταν πάντα ειλικρινείς…).

Όσο περνούσε ο καιρός τόσο μεγάλωνε σε ασημαντότητα. Στο τέλος είχε γίνει πραγματικά ανύπαρκτος.

Κάποιες εμπνεύσεις τρίτων στάθηκαν ολέθριες και τον εκμηδένισαν. Δεν είναι σίγουρο πως κατάλαβε τι του συνέβη – άλλωστε πολύ λίγα πράγματα είχε κατανοήσει στη ζωή του. Τώρα θα γίνει ένα με το κενό το οποίο εκπροσωπούσε. Η ιστορία του έπαιξε ένα πολύ άσκημο παιχνίδι. Ας ελπίσουμε τουλάχιστον πως θα τον ξεχάσει.

Όμορφη κι ορφανή μου φωτογραφία (X2!)

Από όλες τις φωτογραφίες που τράβηξα στον Ελύτη (ήταν οι τελευταίες) το διπλό προτρέτο με την Ιουλίτα έχει κάνει το γύρο του κόσμου. Έξω όλοι τηρούν το νόμο και βάζουν σε ορατό σημείο την υπογραφή του φωτογράφου. Εδώ υπάρχει επίσης νόμος αλλά δεν τηρείται σχεδόν ποτέ. Έτσι δεκάδες φωτογραφίες μου έχουν δημοσιευθεί παντού χωρίς υπογραφή. Δικαιολογία: "δεν ήξερα" δεν υπάρχει - έξω απλώς αρνούνται να δημοσιεύσουν φωτογραφία αν δεν έχει credits.

Κι όταν σοβαρές εφημερίδες μας όπως το σημερινό "Βήμα της Κυριακής" διαπράττουν το αδίκημα διπλό και ολοσέλιδο - τι να πει κανείς; Στη μία μάλιστα δημοσίευση (αναγγελία στην πρώτη σελίδα) γυρίζουν την φωτογραφία ανάποδα! Απόλυτος σεβασμός στην πνευματική ιδιοκτησία...

Υ. Γ. Και για να μην υπάρξουν παρεξηγήσεις - θέμα αμοιβής δεν τίθεται. Την σειρά την έχω χαρίσει στον Ελύτη (και τα αρνητικά στο Μουσείο Μπενάκη, μαζί με όλο μου το αρχείο). Αλλά τα πνευματικά δικαιώματα δεν παραγράφονται ποτέ.

ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΤΑ ΝΕΑ!

Μία μερα μετά, τα ΝΕΑ σε ρεπορτάζ για τον Ελύτη, έβαλαν επίσης δική μου φωτογραφία ΧΩΡΙΣ  μνεία του φωτογράφου. Τζάμπα με έπαιρναν σήμερα το πρωί τηλέφωνο διάφορα μεγαλοστελέχη του  ΔΟΛ ζητώντας συγγνώμη και λέγοντας ότι προσέχουν πολύ το θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων.  Ιδού πως το προσέχουν!

ΔΟΛ εναντίον ΔΗΜΟΥ;

Μελαγχολώ στις αργίες

Αυτή η ευγενής κατάθλιψη που με επισκέπτεται τις γιορτές και τις σκόλες άργησα να καταλάβω που οφείλεται. Ωστόσο κάποια στιγμή το συνειδητοποίησα. Με ενοχλεί το κλείσιμο των μαγαζιών.

Δεν είναι που ψωνίζω πολύ ή συχνά. Σε μερικές μάλιστα κατηγορίες (π.χ. ρούχα) αγοράζω μόνο στην ύστατη ανάγκη. Ούτε είμαι τύπος καταναλωτικός. Ίσως μόνο στην τεχνολογία έχω αδυναμία γιατί εκεί υπάρχει πάντα το καινούργιο.

Όχι, τα μαγαζιά μου αρέσουν επειδή εκεί συναλλάσσεται και συναντιέται ο κόσμος. Δεν είναι τυχαίο ότι τα πιο ζωντανά μέρη της πόλης είναι οι αγορές. Ούτε το γεγονός ότι από την αγορά ξεκίνησε η πολιτική. Ούτε ακόμα ότι τους αγίους τους τιμούν με πανηγύρια.

Όταν επισκέπτομαι μία πόλη ψάχνω μουσεία και αγορές. Τα μουσεία είναι το παρελθόν, οι αγορές το παρόν. Εκεί ζει και κινείται η κοινωνία. Μπορεί να είναι τα μεγάλα μοντέρνα εμπορικά κέντρα ή τα παραδοσιακά σουκς των αραβικών πόλεων, αυτοί οι λαβύρινθοι και μαίανδροι γεμάτοι χρώματα και μυρωδιές, όπου εκτός από την πώληση βλέπεις συχνά και την παραγωγή. Στη Σκεπαστή Αγορά και την Αγορά των Μπαχαρικών της Κωνσταντινούπολης έζησα υπέροχες ώρες.

Η εμπορική συναλλαγή είναι ζωή. Κι αυτή η ζωή μου λείπει στις αργίες. Ακόμα κι όταν δεν επισκέπτομαι τα μαγαζιά μου αρέσει να τα φαντάζομαι ανοιχτά. Και γι αυτό τα κλειστά και νεκρά καταστήματα, στις γειτονιές της Αθήνας μου σφίγγουν την καρδιά.

____________________________________________________

Φωτογραφίες που τράβηξα στην Πόλη το 2007

Φυγή στο ωραίο...

Χρωστάω χάρη σε αυτόν τον ιδιοφυή δημιουργό, τον Woody Allen για μία εβδομάδα φυγής και απόλαυσης. Σαν τον ήρωα της τελευταίας του ταινίας, («Μεσάνυχτα στο Παρίσι») κάθε απόγευμα και βράδυ (όχι δεν περίμενα τα μεσάνυχτα) γλιστρούσα στο παρελθόν. Το ίδιο παρελθόν που τόσο άψογα ζωντάνεψε η ταινία: την δεκαετία του ’20 στο Παρίσι με την «χαμένη γενιά» που μόνο χαμένη δεν πήγε, αφού έβγαλε τόσα μεγάλα ταλέντα και τόσο υπέροχα έργα.

Εμένα δεν με έπαιρνε η αντίκα λιμουζίνα όπως τον πρωταγωνιστή – αλλά τα βιβλία των χρόνων αυτών, που ήταν και τροφή της δικής μου νιότης. Και πρώτα-πρώτα το αριστούργημα του Hemingway: “A Moveable Feast” που ζωντανεύει όλη εκείνη την εποχή. Το είχα πρωτοδιαβάσει πριν 45 χρόνια, αλλά τώρα το βρήκα πιο φρέσκο και ζωντανό. Έλυσα και μία απορία μου: και τις δύο φορές που το διάβασα, απορούσα με την πιστότητα στην λεπτομέρεια και τα γεγονότα. Τώρα έμαθα πως το βιβλίο βασιζόταν σε σημειώσεις και ημερολόγια που κρατούσε τότε ο συγγραφέας, τα οποία φεύγοντας είχε αφήσει σε κάτι βαλίτσες στο Ritz, τις οποίες ξαναβρήκε όταν επέστρεψε μετά τον πόλεμο.

Αυτό το Παρίσι το είχα ζήσει κι εγώ στη δεκαετία του ’50. Δεν είχε διαφορές από το προπολεμικό (οι μεγάλες αλλαγές έγιναν αργότερα). Και τότε έψαχνα εκεί τα ίχνη του Pound, του Joyce, του Scott-Fitzgerald, του Picasso, της Gertrude Stein και όλων των ηρώων του Hemingway και του Allen. Τα στέκια υπήρχαν όλα και με την ίδια επίπλωση του μεσοπολέμου.

Και συνεχίζοντας το ψάξιμό μου ξαναδιάβασα Zelda Fitzgerald, τα ημερολόγια του Cocteau (που σύχναζε στο σαλόνι της Stein) και του Gide, καθώς και την παράξενη αυτοβιογραφία της Stein. Παράξενη, γιατί την αποδίδει στην σύντροφό της την Alice B. Toklas (η Stein ήταν gay – είναι και ο δημιουργός του όρου) και γράφει η ίδια για τον εαυτό της, ως άλλη. Μάλιστα ισχυρίζεται (ως Toklas) ότι η Stein ήταν μεγαλοφυΐα…

Όλα αυτά και τους πίνακες που ξαναείδα και την τζαζ που ξανάκουσα τα οφείλω στον Woody Allen – και τον ευγνωμονώ. Κι όποιος δεν είδε την ταινία ας σπεύσει…

Αντίο Φρέντυ!

Ήταν ο τέλειος συνδυασμός μεσογειακής ευαισθησίας και Βρετανικού χιούμορ. Ένας σημαντικός καλλιτέχνης κι ένας υπέροχος άνθρωπος. Φρέντυ Κάραμποτ - το ένα Κ της διαφημιστικής Κ&Κ που άφησε εποχή την δεκαετία του '60. Το άλλο Κ, ο Μιχάλης Κατζουράκης, θα νιώθει μισός.

Γειά σου Φρέντυ, συνάδελφε και άρχοντα!

Ένα ξεχασμένο κείμενο

Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 1985 στο "Βήμα". Έπεσε ανάμεσα στις δύο περιόδους συνεργασίας μου με την εφημερίδα και δεν ανθολογήθηκε στις δύο συλλογές κειμένων της("Μικρά Βήματα" και "Κουτσοκώσταινα"). Εφόσον είχε προηγηθεί της "ψηφιακής" μου εποχής (αγόρασα τον πρώτο μου υπολογιστή ένα μήνα αργότερα) δεν υπήρχε ούτε στο ηλεκτρονικό μου αρχείο. Το ανακάλυψε κάποιος φίλος μου στην Κύπρο, σε μία ανθολογία κειμένων "Για τον Χριστιανόπουλο"(εκδόσεις Αιγαίον, Λευκωσία 2003).Δεν θυμάμαι να μου είχαν ζητήσει την άδεια για την αναδημοσίευση.

Νίκος Δήμου

Το τζάκισμα


Λοιπόν ξέρετε γιατί ο στρατηγός Μακρυ­γιάννης τσάκισε (ή, στο δικό του ιδίωμα, «τζάκισε») το χέρι του; Γιατί πολέμησε και πή­ρε «πέντε πληγές εις το σώμα» του και έμεινε «μισός άνθρωπος»; Την απάντηση την έχει δώ­σει σ' ένα πολύ γνωστό ποίημα του ο Ντίνος Χριστιανόπουλος:


καημένε Μακρυγιάννη να 'ξερες
γιατί το τζάκισες το χέρι σου
το τζάκισες για να χορεύουν σέικ
τα κωλόπαιδα


Όταν πρωτοδιάβασα αυτούς τους στίχους, θαύμασα μα κι ενοχλήθηκα. Θαύμασα την καί­ρια αιχμή - αλλά με ενόχλησε η υποβολιμαία μομφή. Όχι που χόρευα σέικ. Αλλά σκέφθηκα πώς (και αν) θα έγραφε ο ποιητής αν ο Μακρυ­γιάννης δεν είχε τζακίσει το χέρι του. Ίσως θα 'χε τζακίσει ο ποιητής το δικό του.


Πιστεύω πως τελικά πιο πολύ για το Χρι­στιανόπουλο, παρά για τα κωλόπαιδα πολέμη­σε ο Μακρυγιάννης. Βέβαια η άποψη τού ποι­ητή είναι πως τα παιδιά κάνουν κακή χρήση της ελευθερίας που τους χάρισε ο Στρατηγός. Αλλά ίσως το ίδιο κάνει και ο ποιητής. (Κάπου, πιστεύω πως ο Μακρυγιάννης πιο εύκολα θα ανεχόταν το σέικ παρά τα ποιήματα του Χρι­στιανόπουλου).


Παλιές και νέες σκέψεις για τη χρήση και την κατάχρηση της ελευθερίας. Πού είναι το όριο; Γιατί το να χορεύεις σέικ (σε λίγο αυτός ο στίχος θα θέλει αστερίσκο και υποσημείωση) είναι κατάχρηση - και δεν είναι το να γράφεις ποιήματα; Έτσι θρήσκος που ήταν ο Μακρυ­γιάννης (θυμηθείτε το «Οράματα και Θάματα») μπορεί να θεωρούσε μόνο τη θρησκευτική και τη δημοτική ποίηση θεμιτή.


Και φυσικά δεν έχει σημασία τι θα θεωρού­σε ο Μακρυγιάννης. Το ότι κάποιος θυσιάστη­κε για την ελευθερία μας δεν του δίνει το δι­καίωμα να την περιορίσει. Αλλιώς μπλέκουμε στη φαύλη σκέψη των Σωτήρων.


Αλλά ούτε και ο ποιητής θα 'πρεπε να απο­τολμά τέτοιες απόπειρες. Σύμφωνοι - κατα­νοητή η απέχθεια μπροστά στα «κωλόπαιδα» και νόμιμη η σατιρική αιχμή. Πίσω της όμως ενεδρεύει μια επικίνδυνη ηθικολογική τάση. Τι παραπάνω σκέφθηκε ο δικτάτορας που είχε απαγορεύσει το ταγκό;


Το 'χει αυτό το κουσούρι η σάτιρα. Είναι, στην αγανάκτηση και την πίκρα της, απόλυτη. Και κάθε τι το απόλυτο γίνεται εύκολα απολυταρχικό – φτάνει να συνδυασθεί με «αρχή».


Αυτοί πάντως που πολεμάνε για ελευθερία -συνήθως πολεμάνε για να μην μπορεί να απα­γορευθεί τίποτα: ούτε χορός, ούτε ποίημα.


Αλλά, αν ήταν να διαλέξει κανείς, σίγουρα το ποίημα είναι πιο καίριο (και πιο δυσανεκτό για την Εξουσία). Η οποία δεν θα νοιαζόταν και πολύ για το σέικ. (Οι δικτατορίες χαίρονται όταν οι νέοι χορεύουν. Άλλα φοβούνται...).


Πάντως η «γενιά του σέικ» έδωσε κι αυτή τις εξετάσεις της. «1-1-4», Αντίσταση, Πολυτε­χνείο. Δεν υστέρησε καθόλου από τις γενιές του ταγκό ή του βαλς. (Ούτε από τις χρονικά παράλληλες γενιές του τσάμικου, ή του ζεϊ­μπέκικου).


Για τον ποιητή λοιπόν (κι όχι για το σέικ) πολέμησε ο Μακρυγιάννης. Σ' αυτή την περί­πτωση, η δεύτερη στροφή του ποιήματος θα ταίριαζε κάπως έτσι:


το τζάκισες για να μπορεί ο Χριστιανόπουλος 
να δημοσιεύει τα αιχμηρά
τα σεμνά και τα άλλα


Παραδέχομαι πως ποιητικά δεν λέει τίποτα. Όμως είναι σίγουρα πιο δίκαιη. Για τα «κωλό­παιδα».

Τα δίδυμα χρόνια

5 ετών

77

Πριν λίγες μέρες μπήκα στα 77. Αυτά τα δίδυμα εφτάρια με προβλημάτισαν. Ξαφνικά αναρωτήθηκα τι έκανα σε άλλες εποχές με δίδυμους αριθμούς.

11 χρόνων. Μετακατοχικό, κοκκαλιάρικο παιδί υφίσταμαι υπερτροφία από την μητέρα για να ξεπεράσω την (πραγματική ή υποχονδριακή της) αδενοπάθεια. Τα κιλά που πήρα τότε τα κουβαλώ ακόμα.

Ανακαλύπτω την ποίηση, την εξοχή (όλη την Κατοχή κλεισμένος στην Αθήνα), το Κολλέγιο, τον ερωτισμό (πρώτα σαν αυτοερωτισμό), τις απαγορευμένες ιδέες.

22 ετών

22 ετών. Φοιτητής στην Γερμανία. Η καλύτερη περίοδος της ζωής μου. Έχω ενδιαφέρουσες σπουδές (φιλοσοφία), έναν υπέροχο δάσκαλο (Stuermann), μία τρυφερή φιλενάδα, και μία παρέα από απίθανα ταλαντούχους ανθρώπους. (Όλοι τους έγιναν διάσημοι). Κάνω σινεμά, θέατρο, γράφω, διαβάζω, μαθαίνω. Ρουφάω σαν σφουγγάρι.

33. Νεόκοπος επιχειρηματίας με δανεικά κεφάλαια στην διαφήμιση. Μετά από μία περίοδο μαύρης φτώχειας, προσπαθώ να δημιουργήσω κάτι δικό μου για να ξεφύγω από τις ευκαιριακές δουλειές και το υπαλληλίκι. Χαμαλίκι.

44 χρόνων. Γνωρίζω την γυναίκα της ζωής μου. (Έχω πίσω μου δύο διαζύγια). Ζούμε μαζί, αλλά θα την παντρευτώ είκοσι χρόνια αργότερα. (Ο καμένος στο χυλό…) Προσπαθώ να πουλήσω την εταιρία μου – η επιτυχία της με έχει παγιδέψει. (Θα το πετύχω μετά 4 χρόνια).

50+

55. Ώριμος πια, παράγω όσο περισσότερο μπορώ: Βιβλία, άρθρα, εκπομπές. Βιάζομαι γιατί ίσως προαισθάνομαι ότι τέσσερα χρόνια μετά θα έρθει ο καρκίνος.

66. Την γλύτωσα, αλλά μου έμεινε η πίεση του χρόνου. Συνεχίζω να παράγω και να μαζεύω γάτες. Χτίζω ένα μικρό καταφύγιο στο βουνό.

Τι θα κάνω τον εβδομηκοστό έβδομο χρόνο δεν γνωρίζω – μόλις άρχισε. Ελπίζω να σας γράψω κι από τον ογδοηκοστό όγδοο…

Steve Jobs 1955-2011

R I P



"Steve was among the greatest of American innovators:
brave enough to think differently,
bold enough to believe he could change the world,
and talented enough to do it," 


Barack Obama

Όνειρο νέας ζωής

Σήμερα είδα ένα ωραίο όνειρο. Ελπίζω να μου βγει σε καλό.

Τον τελευταίο καιρό ή δεν βλέπω (δεν θυμάμαι) τίποτα, ή βλέπω εφιάλτες. Προχθές ακόμα έκανα αγωνιώδη αναρρίχηση σε μία σχεδόν κάθετη πλαγιά με σαθρό έδαφος, ενώ δεξιά και αριστερά παραμόνευαν τέρατα που έμοιαζαν με υπερμεγέθεις κροκόδειλους.

Όμως αυτή τη νύχτα βρέθηκα σε μίαν άγνωστη πόλη (ή άγνωστη περιοχή γνωστής πόλης) και έψαχνα για σπίτι και στέκι. Βρήκα και τα δύο. Το στέκι ήταν ένα πολύ λιτό καφενείο. «Εδώ», μου είπε κάποιος, «μαζεύονται οι φίλοι του ποιητή Νίκου Παναγιωτόπουλου». Επειδή πολύ μου αρέσει το «Σύσσημον», το μεγάλο του ποίημα, χάρηκα. Εδώ θα βρω φίλους, σκέφθηκα.

Το σπίτι πάλι που βρήκα ήταν ένα μικρό διαμέρισμα ενός δωματίου που είχε όμως ένα μεγάλο πλεονέκτημα. Βρίσκονταν στην γωνία του ισογείου μίας πολυκατοικίας και έβλεπε στον γύρω χώρο που ήταν αχανής, ακάλυπτος οικοδομικά και δασωμένος. Έμοιαζε αυτή η πολυκατοικία να ήταν το τελευταίο κτήριο στην περιοχή και η γωνιά μου η τελευταία άκρη του. Έτσι από τα μεγάλα παράθυρα (οι τοίχοι ήταν τζάμια, σαν κρύσταλλα βιτρίνας) έβλεπα καθαρή φύση. Θάμνους, δέντρα, πυκνή βλάστηση.

Το σπίτι μέσα ήταν γεμάτο πράγματα του περασμένου νοικάρη. Θα ερχόταν λέει να τα πάρει και έτσι θα άδειαζε ο χώρος. Η ευτυχία μου ολοκληρώθηκε όταν πήγα στο μπάνιο. Εκεί, έξω από το μεγάλο παράθυρο (πάλι κρύσταλλο βιτρίνας αλλά κλεισμένο από δέντρα) εμφανίστηκε μία γατούλα, τρίχρωμη. Άνοιξα και μπήκε μέσα. Κούτσαινε από το πίσω αριστερό της πόδι, το κρατούσε ψηλά. Παρόλα αυτά ήρθε και τρίφτηκε στα πόδια μου.

Αυτό συμπλήρωσε την ευτυχία μου – σπίτι χωρίς γάτα για μένα είναι νεκρό. Ένοιωσα πως τώρα αρχίζει νέα ζωή. Νέα πόλη, σπίτι, γάτα, στέκι. Και ξύπνησα με την χαρά του καινούργιου, όπως έκανα όταν ήμουν νέος…

Το αριστούργημα

Από τότε που έμαθα να διαβάζω, ήθελα να γίνω συγγραφέας. Νομίζω ότι φταίει ο Ιούλιος Βερν. Τον διάβαζα στις παλιές καθαρευουσιάνικες εκδόσεις του Σιδέρη – σε μεγάλο σχήμα και με τις πρωτότυπες χαλκογραφίες. Σε κάθε βιβλίο, απέναντι από την σελίδα του τίτλου, υπήρχε το πορτρέτο του Βερν. Επιβλητικός, με την τεράστια γενειάδα του, έμοιαζε με τον Παντοκράτορα στις εκκλησίες. Γύρω από το πρόσωπό του, σε μικρές στρογγυλές βινιέτες, ήταν σκηνές από τα πιο γνωστά του μυθιστορήματα – όλος ο κόσμος που είχε πλάσει. Και σε αυτό μου θύμιζε το Θεό.

Ήθελα λοιπόν κι εγώ να γίνω δημιουργός κόσμων. Το πρώτο μου μυθιστόρημα, περιπετειώδες και φαντασιακό, το δημοσίευσα μαθητής στο Γυμνάσιο σε ένα περιοδικό του «Ερυθρού Σταυρού Νεότητος».  Ήταν και το τελευταίο (δεν ξανάγραψα μυθιστόρημα) και έμεινε ημιτελές.

Θα πείτε: συγγραφέας χωρίς μυθιστόρημα; Οι πιο πολλοί ταυτίζουν τις δύο έννοιες. Κι όμως γίνεται. Υπάρχει η ποίηση, τα σύντομα πεζά, το δοκίμιο, η σάτιρα... Κάποια στιγμή άφησα και την προσοδοφόρο δουλειά μου, για να αφοσιωθώ στο γράψιμο.

Όπως κάθε συγγραφέας, σε όλη μου τη ζωή προσπαθούσα να γράψω το Μεγάλο μου Έργο, το Magnum Opus, το Αριστούργημα.

Τι είναι το Αριστούργημα; Είναι μία φαντασιακή κατασκευή. Στην ιδανική (αλλά θεωρητική) περίπτωση είναι το έργο που μόλις κυκλοφορήσει θα κάνει τους κριτικούς να παραληρούν, τους άλλους συγγραφείς να πρασινίσουν από ζήλεια, το κοινό να εκστασιάζεται, τους βιβλιοπώλες να πουλάνε ντάνες ολόκληρες και τους μεταφραστές να ιδρώνουν. Κυρίως θα είναι ΤΟ έργο που θα ξεπεράσει τη φθορά και θα επιβιώσει για πάντα. Περιττό να πω ότι θα σάρωνε  και  τα βραβεία: από τα Κρατικά μέχρι το Νόμπελ.

Φυσικά μία τέτοια συγκυρία είναι από σπάνια ως αδύνατη. Τα περισσότερα βιβλία που σήμερα χαρακτηρίζουμε αριστουργήματα, είτε παραγνωρίστηκαν στην εποχή τους, είτε ανακαλύφτηκαν μετά το θάνατο του συγγραφέα. Άλλα ήταν «δεύτερα», έργα που ο δημιουργός τους δεν εκτιμούσε. Μερικά,  που δοξάστηκαν ως αριστουργήματα, ξεχάστηκαν σύντομα. Τον ποιητή που πήρε το πρώτο Νόμπελ λογοτεχνίας, δεν τον διαβάζει κανείς.

Τι έχει  μείνει από το παιδικό όραμα;  Μετά από 61 βιβλία, μόνον η απόλαυση της γραφής. Το τελικό αποτέλεσμα, η οριστική κρίση μετατίθεται στο απώτερο μέλλον. Και στην απίθανη περίπτωση που έγραψα το αριστούργημα, δεν θα το μάθω ποτέ.

Τι νόημα έχει ένας ουρανός...

...χωρίς σύννεφα;

Είναι βαρετός όσο ένα γαλάζιο κενό.

Γι αυτό χθες πήρα την μηχανή μου και ανέβηκα στα Τουρκοβούνια. Μαζί με το φθινόπωρο είχαν έρθει τα σύννεφα.

Και τράβηξα αυτή τη φωτογραφία που έχει όλες τις αποχρώσεις του φωτός και του σκότους.

Ποιητές του φθινοπώρου

Λίγα πράγματα πια έρχονται στην ώρα τους, αλλά το φθινόπωρο εφέτος έφτασε με ακρίβεια ελβετικού τρένου. Η 21^η Σεπτεμβρίου, φθινοπωρινή ισημερία,  επίσημη ημερομηνία έναρξης της τρίτης εποχής, αναγγέλθηκε με – τι άλλο – ένα πρωτοβρόχι.
  

«Με την πρώτη σταγόνα της βροχής, σκοτώθηκε το καλοκαίρι».

Υπερβολές, Οδυσσέα Ελύτη. Έχουμε ακόμα πολύ θέρος μπροστά μας – τουλάχιστον ως τον Αη Δημήτρη και το «μικρό καλοκαιράκι» του. Αλλά κάθε εδομάδα το φθινόπωρο θα κερδίζει έδαφος. Χαμηλότερη θερμοκρασία, μικρότερη μέρα, λιγότερο φως.

Οι φίλοι μου στην Αυστραλία υποδέχονται την άνοιξη. Εμείς, αν κρίνω από τις ειδήσεις, μπαίνουμε σε βαρύ χειμώνα. Περικοπές, χρεοκοπία, CDS και spreads. Για το φθινόπωρο θα μιλάμε τώρα;

Κι όμως είναι εκεί οι εποχές, και η φύση  δεν ασχολείται με τις έγνοιες των ανθρώπων. Ξετυλίγει τα δικά της πανοράματα: ηλιοβασιλέματα, τυφώνες και θύελλες, καταιγίδες και ανέμους, ηλιοφάνεια και γαλήνη. Καμιά φορά ρίχνει ένα σεισμό για να μας θυμίσει πόσο ασήμαντοι είμαστε.

Παλιά το φθινόπωρο ήταν η εποχή των μελαγχολικών ποιητών. Που αγαπούσαν φθίνουσες δέσποινες όπως τις ήθελε ο Αχιλλέας Παράσχος: «Με είκοσι φθινόπωρα, με άνοιξιν καμίαν».

Ο Ρομαντισμός πέρασε. Κανείς δεν διαβάζει πια Παράσχο (δίκαια – κι ας του έχουν χαρίσει τόσους δρόμους). Αλλά άδικο να μην διαβάζει κανείς Χατζόπουλο, Πορφύρα, Τέλλο Άγρα, Μαλακάση, Παπαντωνίου. (Αχ, εκείνη η φθινοπωρινή «Γυναίκα στο Πάρκο» με τον υπέροχο στίχο: «…θάλασσα του ανεκπλήρωτου που τόσα μου κρατεί»).

Κι ο μοναχικός Λαπαθιώτης έγραψε ένα «Τραγούδι το φθινόπωρο». Τελειώνει έτσι:

Σ΄ αγάπησα φθινόπωρο, την ώρα που τα φύλλα
πέφτουν κι αφήνουν τα κλαριά, κι είναι τα βράδια μόνα.
Μ’ αλήθεια να σ’ αγάπησα – ή μην είν’ η ανατριχίλα
του ερχόμενου χειμώνα;

60 χρόνια φιλία και δύο αφιερώσεις

Δέκα χρόνια από την ημέρα που - κατάπληκτοι - αποχαιρετίαμε τον Μιχάλη Δερτούζο. Κατάπληκτοι γιατί ο Μιχάλης ήταν η ίδια η ζωή και μας φάνηκε αδιανόητο να πεθάνει στην δεύτερη εφηβεία του.

Νέο θέλω να τον θυμάμαι!

 Όχι μόνο κατάπληξη αλλά και αγανάκτηση νιώθαμε όλοι.

Το ποιος ήταν ο Μιχάλης δεν χωράει σε ένα blog. Δεκαετίες στην πιο κομβική θέση της παγκόσμιας πληροφορικής - διευθυντής του εργαστηρίου επιστήμης υπολογιστών στο φημισμένο ΜΙΤ, έχει σμιλέψει το παρόν και το μέλλον μας. Περισσότερα εδώ: http://www.csail.mit.edu/Michael_Dertouzos. Ήταν ένας μεγάλος επιστήμονας, ένας καταπληκτικός δάσκαλος και ένας ζεστός και τρυφερός άνθρωπος (με διαβολική αίσθηση του χιούμορ).

Είχα την τύχη να τον ζήσω ως συμμαθητής και φίλος. Κι ενώ θεωρητικά περπατούσαμε προς αντίθετες κατευθύνσεις (εκείνος στο "πρακτικό" τμήμα, εγώ στο "κλασικό", εκείνος σπούδασε ηλεκτρολόγος μηχανολόγος κι εγώ φιλοσοφία) είχαμε κοινά ενδιαφέροντα. Εγώ έβλεπα την τεχνολογία σαν μία πνευματική και δημιουργική διάσταση του ανθρώπου, εκείνος προπαθούσε να της δώσει μία πιο ανθρώπινη υπόσταση, να την φέρει πιο κοντά στη ζωή.



Το κοινό μας ενδιαφέρον φαίνεται σε δύο αφιερώσεις του Μιχάλη που, πέρα από την φιλία του, οριοθετούν και την πορεία του από το τέχνημα στον άνθρωπο. Στο προτελευταίο του βιβλίο έγραψε:

Και στο τελευταίο ολοκλήρωσε:

Στη βιβλιοθήκη μου αυτά είναι πολύτιμα κειμήλια.

Είχαμε μαζευτεί εχτές, παλιοί φίλοι και συμμαθητές και η γλυκιά Κάθυ, σύντροφός του, και μιλούσαμε ώρες γι αυτόν. Όσα και να λέγαμε, αυτόν τον τεράστιο (από κάθε άποψη) άνθρωπο, ήταν αδύνατο να τον χωρέσουμε κάπου...

By public request

Τα γατάκια μάζεψαν περισσότερους επισκέπτες από όλα τα θέματα του blog. Κατά γενική παράκληση προσθέτω άλλες δύο φωτογραφίες:

Ανερχόμενη τίγρη... ή μάλλον λεοπάρδαλη (αυτή ανεβαίνει στα δέντρα)..

Με εμπιστοσύνη, τρόμο και απορία, μπροστά σε ένα κόσμο όλο θαύματα και απειλές... 

Θα το φάω όλο!

Νέες αφίξεις στα Κιούρκα. Παρόλες τις συνεχείς στειρώσεις μία επισκέπτρια γάτα εμφάνισε δύο μικρούτσικα γατάκια που παλεύουν από τώρα για την επιβίωση. Όταν βγαίνει το κοινό συσσίτιο, ορμάνε και διώχνουν γάτους εικοσαπλάσιους σε μέγεθος, ενώ αγκαλιάζουν το πιάτο για να δείξουν ότι τους ανήκει...

Είναι η νέα ζωή που ήρθε να δώσει καινούργια κίνητρα στους κουρασμένους εμάς. Δεν ξέρουν από Κρίση αυτά. Πεινάνε!

Ο Ποιητής της Τεχνολογίας

Ο Steve Jobs είναι το αντίθετο του μάρκετινγκ.

Τι κάνει το μάρκετινγκ; Ερευνά την αγορά, ρωτάει τους καταναλωτές για τις ανάγκες τους, οργανώνει ποσοτικές και ποιοτικές έρευνες, δοκιμάζει πρότυπα μοντέλα των προϊόντων σε χρήστες για να δει τις αντιδράσεις τους και να διορθώσει συνακόλουθα το τελικό προϊόν.

Τίποτα από αυτά δεν έκανε ο Jobs. Σε μία εποχή που οι μεγάλες εταιρίες ξοδεύουν τόσα εκατομμύρια για έρευνα, αυτός σχεδίαζε τα προϊόντα του μέσα στο νου του. Οραματιζόταν. Όταν του μιλούσαν για έρευνα απαντούσε: «μα οι καταναλωτές δεν ξέρουν τι θέλουν».

Και πραγματικά: ποιος ήξερε ότι χρειάζεται μία ταμπλέτα, ένα iPhone ή μία οθόνη με εικονίδια και ποντίκι; Ποιος φαντάστηκε ποτέ ένα χώρο σαν το iTunes που περιέχει όλη την μουσική στον κόσμο, έτοιμη να την αγοράσεις και να την απολαύσεις με ένα κλικ;

Όλα αυτά τα οραματίστηκε και τα υλοποίησε ο Jobs με τρόπο τέλειο. Γιατί κι όταν κάτι το είχαν εφεύρει άλλοι, πριν από αυτόν, του έδινε νέα μορφή και τρόπο χρήσης που το έκανε μοναδικό. Το iPod δεν ήταν το πρώτο ΜΡ3 – πριν από αυτό είχα ήδη τέσσερεις άλλες συσκευές συμπιεσμένης μουσικής. Αλλά μόνο με το iPod συνειδητοποίησα και εγώ και ο κόσμος τι θα πει διαχείριση φορητής μουσικής. Σε δύο χρόνια κέρδισε την αγορά.

Κι έπειτα αυτή η λατρεία του στην φόρμα – την ομορφιά… Από την Lisa και τον πρώτο Mac ήδη φαινόταν πως ο Jobs έβλεπε κάθε προϊόν σαν έργο τέχνης. Μετά την επάνοδό του στην Apple έσμιξε με τον Jonathan Ive, τον ιδιοφυή chief designer της Apple που συνέχισε την μεγάλη παράδοση της Braun της δεκαετίας του 50-60. Ο Ive προλογίζει και το βιβλίο για τον Dieter Rams της Braun, τον μεγαλύτερο σχεδιαστή βιομηχανικών προϊόντων του 20^ου αιώνα, και παραδέχεται ότι ακολουθεί τις αρχές του.

Το πρώτο δείγμα της συνεργασίας Jobs-Ive ήταν το iMac (1998) που άλλαξε με χρώμα τον κόσμο των υπολογιστών. Κι έπειτα ακολούθησε όλη η σειρά των i-προϊόντων που γοήτευσαν και γοητεύουν εκατομμύρια ανθρώπους σε όλη τη γη. Η λειτουργικότητα έγινε τέχνη – και η τέχνη λειτουργία. Και ο Jobs, ποιητής της τεχνολογίας.

Κι αυτόν τον άνθρωπο τον έδιωξαν από την Apple κάτι γραφειοκράτες που μετά βούλιαξαν την εταιρία. Τον κατηγόρησαν πως ήταν εγωιστής, μονομανής, νάρκισσος, υπερόπτης, αυταρχικός. Ε, και; Ήταν όλα αυτά και κάτι άλλο: μεγαλοφυής.

Στο YouTube υπάρχει η ομιλία που έκανε ο Jobs (ήδη πολιορκημένος από την αρρώστια) στους απόφοιτους του Stanford University. (Πληκτρολογίστε: Jobs – Stanford). «Είναι η πρώτη τελετή αποφοίτησης στην οποία παρευρίσκομαι» είπε, αυτός, που δεν είχε φοιτήσει πουθενά. (Σημειώστε όλοι εσείς που κυνηγάτε πτυχία: και οι τρεις μεγάλοι της πληροφορικής: Bill Gates, Larry Ellison, Steve Jobs, ήταν απόφοιτοι γυμνασίου!).

Η ομιλία αυτή είναι ένα εμβληματικό κείμενο της εποχής μας – κάτι που θα μείνει, σαν τον «Επιτάφιο» του Περικλή. Τελειώνει με μία παραίνεση του Jobs στους φοιτητές. “Stay hungry! Stay foolish!” Μείνετε πεινασμένοι – μείνετε τρελοί!

________________________________________________________

Δημοσιεύθηκε στο ΒΗΜagazino,  τ. 568, 4.9.11

Νάρκισσοι

Μία φίλη έστειλε θαυμαστική επιστολή σε συγγραφέα και αυτός την ανέβασε στο blog του. Το γεγονός με ξένισε κι αναρωτήθηκα γιατί. Η διαδικασία ήταν άψογη: ο συγγραφέας ζήτησε την άδεια της δημοσίευσης – και μάλιστα παρέθεσε και την σχετική ανταλλαγή email.

Συνειδητοποίησα πως αυτό που με παραξένεψε οφειλόταν στο γεγονός ότι δεν έχω κάνει – ούτε καν σκεφθεί – κάτι ανάλογο. Επιστολές τέτοιες έχω λάβει πάρα πολλές. Ευτυχώς από τότε που διαδόθηκε το Διαδίκτυο, η ηλεκτρονική αλληλογραφία (και τα blogs), η επικοινωνία ενός συγγραφέα με τους αναγνώστες του είναι πολύ εύκολη. Δεν είναι όπως παλιά, που πετάγαμε βιβλίο-μπουκάλι στο πέλαγος, και δεν μαθαίναμε ποτέ την τύχη του. Όσο περνάνε τα χρόνια, όλο και περισσότεροι συγγραφείς και αναγνώστες μπαίνουν στο Ιντερνέτ. Την πρώτη φορά που έβαλα την ηλεκτρονική μου διεύθυνση στο βιογραφικό μου (τυπώνεται συνήθως στο «αυτί» του βιβλίου) έμεινα κατάπληκτος από την ανταπόκριση. Κι ήταν πριν δέκα χρόνια.

Για βιβλία μάλιστα με εξομολογητικό περιεχόμενο (όπως οι «Δρόμοι») τα γράμματα ήταν αντίστοιχα εξομολογητικά και συνήθως εκτενή. Κάποιο περιστατικό της αυτοβιογραφίας μου θύμιζε κάτι ανάλογο και προκαλούσε μία εξιστόρηση. Τέτοιες επιστολές θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα άλλο βιβλίο.

Αλλά, από ότι θυμάμαι, ποτέ δεν δημοσίευσα κάποια. Όπως και κριτικές των έργων μου, ή και απλές αναφορές σε αυτά. Ούτε σε blog ούτε – πολύ περισσότερο – σε έντυπες στήλες. Μου έκανε  μάλιστα κακή εντύπωση όταν συγγραφείς προωθούσαν το έργο τους μέσα από τα άρθρα τους.

Τώρα θα μου πείτε πως κι ετούτη εδώ η στήλη αποτελεί αυτοέπαινο – άλλου είδους. Ίσως. Ο καθένας μας είναι αλλιώς Νάρκισσος. Όμως εδώ εμπλέκονται δύο στοιχεία: το ναρκισσιστικό (της προβολής) και τα εμπορικό. Και τα δύο με ενοχλούν. Αλλά περισσότερο ο ανοιχτός ναρκισσισμός. Είναι π. χ. ο λόγος που δεν μπόρεσα να προσεγγίσω τον Ρίτσο. Ο άριστος αυτός ποιητής εν ζωή ήταν μία σκέτη πόζα. Είχες την αίσθηση ότι συνεχώς έπαιζε ένα ρόλο.

Δείτε φωτογραφίες του. Υπάρχει μία έκδοση (της «Ελευθεροτυπίας», νομίζω) που έχει πάρα πολλές. Δεν βλέπεις ούτε μία φυσική.  Όπου και να τον φωτογράφιζαν ήταν στημένος, με το κεφάλι ψηλά, το λάγνο βλέμμα στο άπειρο. Ακόμα και στις φυλακές, στις εξορίες, ο Ρίτσος δεν ήταν άνθρωπος – ήταν πορτρέτο.

Από άλλου ξεκίνησα κι αλλού έφτασα. Να το καλό ενός blog – γράφεις συνειρμικά και αβίαστα.

Το τέλος των διακοπών

Υπάρχουν πολλοί λόγοι να χαρείς για το τέλος των διακοπών...

Όλα λειτουργούν σωστά

Αυτός θα μπορούσε να είναι ο ορισμός της ευτυχίας. Όχι ίσως την ενεργητικής ευτυχίας (του κεφιού, του ενθουσιασμού, της έκστασης) αλλά της παθητικής, που οι αρχαίοι ονόμαζαν «αλυπία». Απλώς να είσαι καλά.

«Όλα λειτουργούν σωστά». Κατ’ αρχήν στο ίδιο μας το σώμα. Κανένα όργανο δεν παρουσιάζει πρόβλημα; δεν πονάει δόντι, δεν καίει το στομάχι, δεν μαγκώνει η μέση. Μπορεί αυτή η ευτυχία να φαίνεται αυτονόητη στους νέους, αλλά όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται όλο και πιο πολύτιμη. Στην τρίτη ηλικία είναι η πρώτη. Να ξυπνάς το πρωί και να μην πονάς; Υπέροχο συναίσθημα!

Μετά είναι σημαντικό να λειτουργούν όλα σωστά στο περιβάλλον μας. Η οικογένεια είναι δεμένη και αγαπημένη; Η δουλειά κινείται σωστά και παρέχει τα προς το ζειν; Οι φίλοι είναι κοντά σου για στήριξη και διασκέδαση;

Και εκτός από το ανθρώπινο (οικογένεια, εργασία, παρέα) παίζει και το άψυχο περιβάλλον. Ξαφνικά κόπηκε το ηλεκτρικό; Σε άφησε το αυτοκίνητο; Έμεινες από Διαδίκτυο; Μικρές δυστυχίες ίσως, αλλά σημαντικές, έτσι που μάθαμε να ζούμε. Εγώ τουλάχιστον τις νιώθω σαν αναπηρίες. Χωρίς αυτοκίνητο νιώθω κουτσός – έστω κι αν δεν έχω κάπου να πάω. Μου λείπει η δυνατότητα της κινητικότητας.

Και πάμε σε ένα ευρύτερο πλαίσιο – το κοινωνικό. Κι εκεί η εύρυθμη λειτουργία των πάντων είναι προϋπόθεση της ευτυχίας. Έτσι οι απεργίες με απορρυθμίζουν. Ξαφνικά δεν υπάρχουν συγκοινωνίες, ταχυδρομεία, βενζίνη, εφημερίδες. Δεν λειτουργούν οι τράπεζες, το Δημόσιο, το ΕΚΑΒ, τα νοσοκομεία…

Λιγότερο με απορρυθμίζουν οι αργίες και οι ομαδικές διακοπές. Αντίθετα χαίρομαι να ξέρω πως τα μαγαζιά είναι ανοιχτά (έστω και μόνο για χάζι). Πως μπορώ να βρω γιατρό (γιατί όλοι οι πονόδοντοι με πιάνουν το Δεκαπενταύγουστο;). Πως δεν θα πάω να πιώ καφέ στο στέκι μου και θα το βρω κλειστό.  

Όλα λειτουργούν σωστά: ο δικός μου ορισμός της ευτυχίας. Και γι αυτό στην Ελλάδα είμαι σπάνια ευτυχής. Διότι – άσχετα από απεργίες και διακοπές – σε αυτή τη χώρα σχεδόν τίποτα δεν λειτουργεί σωστά… Κι όσο περνάει ο καιρός, η κατάσταση χειροτερεύει. Σε λίγο δεν θα λειτουργεί πια τίποτα.

_________________________________________

Σκίτσα του Saul Steinberg

Ave Maria

Από όλες τις θρησκευτικές γιορτές η «Κοίμησις της Θεοτόκου» προσβάλλει περισσότερο την λογική μου. Καταλαβαίνω την ανάγκη πολλών να πιστεύουν σε κάποιον Θεό – αν και δεν την συμμερίζομαι. Τους χρειάζεται ένας Δημιουργός. Αλλά η Μαρία; Και Παρθένος και Μήτηρ και Θεού;

Πώς θα νιώθατε αν σας έλεγαν ότι η κόρη σας έμεινε έγκυος μυρίζοντας ένα κρίνο και μετά γέννησε αγόρι (που μεγαλώνοντας δήλωσε ότι ήταν γιος του Θεού, πέθανε και αναστήθηκε).

Έτσι νιώθω κι εγώ. Κι όταν βλέπω όλο το πανηγύρι στην Τήνο και την Μονή Σουμελά, αναρωτιέμαι τι μηχανισμοί οδηγούν σε αυτή την ομαδική παράκρουση.

Σύμφωνοι, οι μισοί Χριστιανοί (οι Διαμαρτυρόμενοι) δεν αποδέχονται τον μύθο της Παναγίας και η μισή ανθρωπότης δεν έχει καν ακούσει περί αυτής. Αλλά εκεί λατρεύουν άλλα είδωλα – μερικά, ακόμα χειρότερα.

Παρηγοριά μου μένουν τα έργα τέχνης που ενέπνευσε ο μύθος. Χωρίς την Παναγία δεν θα είχαμε το Ave Maria. Εκτός αν απευθυνόταν σε μία απλή και γήινη Μαρία – πράγμα μάλλον καλύτερο…

Ολέθριο Internet

Κάθομαι εδώ στην παραλία με έναν δικτυωμένο φορητό, σκέπτομαι και γράφω. Έχουν περάσει 26 χρόνια από τον πρώτο μου υπολογιστή (έναν IBM PC XT χωρίς σκληρό δίσκο – με δύο floppies). Συμπληρώνονται σχεδόν 20 χρόνια από τις πρώτες μου εξόδους στο Internet, σε περιβάλλον UNIX. Μαύρη οθόνη, πράσινα γράμματα, καθόλου γραφικά ή εικονίδια – μόνο φραστικές εντολές. Τότε, αντί για Google, είχαμε την εντολή «Gopher».

Και ήδη ήταν σαφές ότι άλλαζε ο κόσμος, όπως δεν άλλαξε ποτέ στην ιστορία του. Σήμερα από ένα κινητό τηλέφωνο μπορώ να έχω πρόσβαση σε όλη τη γνώση, την τέχνη και την δημιουργία της ανθρωπότητας. Μπορώ να μεταδώσω αυτό που βλέπω στην άλλη άκρη του κόσμου, να γίνω εκδότης του εαυτού μου και να με διαβάζουν χιλιάδες, να εργάζομαι και να διοικώ εταιρίες από το εξοχικό μου… πράγματα που καμία επιστημονική φαντασία δεν είχε προβλέψει.


Έχουμε λοιπόν αυτό το θαύμα του Διαδικτύου και τι κάνουμε; Το αντιμετωπίζουμε με καχυποψία σαν να ήταν σκοτεινό κόλπο απατεώνων.  Οτιδήποτε συναντώ στα ΜΜΕ αφορά τις ολέθριες συνέπειες του Internet. Πότε είναι ο εθισμός των ανηλίκων (ασθένεια!), πότε οι απάτες των χάκερ (έγκλημα!) πότε η ασύδοτη ελευθερία των bloggers (δυσφήμιση και συκοφαντία!) πότε η ύπαρξη πορνογραφίας (υπάρχει και στον Τύπο - θεούσικος μπαμπούλας). Κι αυτά τα αρνητικά, μαζί με άλλα, είναι τα μόνα που αναφέρονται σχετικά με το Διαδίκτυο. Θετικό, τίποτα.


Το κράτος εκπέμπει διαφημίσεις που προειδοποιούν για τον εθισμό, ή ετοιμάζει νόμους για την κατάλυση της μεγαλύτερης αρετής του Δικτύου: της ελευθερίας του.


Φυσικά και το Κράτος και τα ΜΜΕ φοβούνται το Internet κι έχουν κάθε συμφέρον να το δυσφημούν. (Το κράτος επειδή είναι εστία ελεύθερης επικοινωνίας και τα ΜΜΕ επειδή είναι ο βασικός τους ανταγωνιστής). Και φυσικά υπάρχουν καταχρήσεις και παραβατικές συμπεριφορές στο Διαδίκτυο – μήπως δεν υπάρχουν στον Τύπο;


Αλλά τόση διαστρέβλωση! Όλα αυτά τα αρνητικά είναι ασήμαντα σε ποσοστά. Τι αντιπροσωπεύει ο δήθεν εθισμός στο διαδίκτυο στους ανηλίκους μπροστά στους εθισμούς στο φαγητό – πρώτοι στους παχύσαρκους! – το ποτό και το τσιγάρο; Πόσοι είναι αυτοί οι εθισμένοι; Εκατό; Διακόσιοι; Οι άλλοι είναι εκατοντάδες χιλιάδες και ο εθισμός τους είναι δολοφονικός. Και τι ποσοστό αντιπροσωπεύουν οι ψηφιακές απάτες στο σύνολο; Ούτε μία στις χίλιες.

Κι όμως όλη αυτή η παραπληροφόρηση έχει αποτέλεσμα. Έρχονται γονείς και μου λένε: να αγοράσω υπολογιστή στο παιδί; Να βάλω Ιντερνετ; Ακούω τόσα αρνητικά πράγματα…

Είμαστε που είμαστε λαός τεχνοφοβικός και συντηρητικός – έρχεται καπέλο και η αντι-προπαγάνδα να μας τρομάξει ακόμα περισσότερο. Η δαιμονοποίηση του Internet είναι σχεδόν καθημερινή. Αντί το Κράτος να κάνει καμπάνιες για να διαδώσει το Διαδίκτυο, να δείχνει τρόπους για την καλύτερη χρήση και αξιοποίησή του, να προωθεί με κίνητρα την εξάπλωσή του – προσπαθεί να την ανακόψει!

Έτσι έχουμε μείνει Πανευρωπαϊκά τελευταίοι στην δικτύωση.


Ακούω όλους να ομνύουν στην ανάπτυξη.  Αλλά ανάπτυξη χωρίς ψηφιακή διασύνδεση δεν υπάρχει. Σήμερα ο δρόμος για κάθε οικονομική πρωτοβουλία περνάει από το Internet. Σε άλλα κράτη το 80% της οικονομικής δραστηριότητας (τραπεζικής, εμπορικής, βιομηχανικής, διοικητικής, τουριστικής) διεκπεραιώνεται ψηφιακά. Και βέβαια έτσι διακινείται η γνώση και η καινοτομία: 99% των επιστημονικών ανακοινώσεων αναρτάται στο Διαδίκτυο.

Ας το καταλάβουν αυτό οι ιθύνοντες. Ας προσπαθήσουν να επηρεάσουν τον γραφειοκρατικό μηχανισμό που αποτελείται στην συντριπτική πλειονότητα του από ψηφιακά αναλφάβητους). Ώρα για στροφή 180 μοιρών στην αντιμετώπιση της Νέας Τεχνολογίας!

________________________________________________________

Το "δέντρο" στην επάνω εικόνα δείχνει την εξέλιξη των πρώτων υπολογιστών στην δεκαετία του '50.