Ο μύθος του Mr. Put in

(Η λογοπαικτική πλευρά του ουκρανικού προβλήματος).

Υπήρξε κάποτε ένας ψυχρός και αδηφάγος ηγέτης, που η μόνη του επιθυμία ήταν να αποκτήσει γαίες και τόπους που η χώρα του είχε χάσει όταν διαλύθηκε. Ο λαός του δεν καλοπερνούσε αλλά ήταν συνηθισμένος – εβδομήντα χρόνια ήδη πεινούσε και καταπιεζόταν. Ίσα-ίσα που η καινούργια πείνα και καταπίεση, ήταν λιγότερη από την παλιά.

Από την αρχική του σταδιοδρομία του είχε μείνει το όνομα. Παλιός αγγλομαθής  καγκεμπίτης ότι έβρισκε διαθέσιμο το ζητούσε. Βάλτο μέσα έλεγε – στα αγγλικά. Put it in! Συντόμευση: Putin

Μια χώρα τον τραβούσε πολύ. Είχε το παρατσούκλι: «ο σιτοβολώνας της Ευρώπης». Σίτος, άρα ψωμί  για το λαό του.

Δυστυχώς η χώρα αυτή δυστυχούσε από έλλειψη εγκεφάλων. Κάτι σοκολατοβιομήχανοι κυβερνούσαν εκεί. Από την έλλειψη μυαλών της έβγαλαν το όνομα: «Ου κρανία».

Ο κύριος «Βάλτο Μέσα» έκανε πρώτα μία κρουαζιέρα στην Μαύρη Θάλασσα. Είδε μία χερσόνησο που του άρεσε. Η φήμη του είχε ήδη διαδοθεί και έτσι δεν χρειάστηκε πολλά. Είπε το όνομά του και αυτό αρκούσε για να την προσαρτήσει.

«Κρίμα» είπαν αυτοί που τον παρακολουθούσαν. Κρίμα να πάει έτσι άδοξα. Κι έτσι την ονόμασαν «Κριμαία».

Η ευκολία με την οποία προσαρτούσε χώρες ήταν απίθανη. Άρχισα να φοβάμαι κι εγώ. Το blog μου στο Διαδίκτυο, έχει το όνομα Doncat – πολύ συγγενές προς το Donbass το οποίο ήδη έχει καταλάβει. Λέτε να τα μπερδέψει κάποια στιγμή; Ας αφήσουμε που λίγο πιο κάτω υπάρχει το Donetsk. Κινδυνεύει ο γάτος μου ή το blog μου;

Ο κύριος Put in αρέσει στους Έλληνες. Στις δημοσκοπήσεις ξένων ηγετών έρχεται πρώτος. Αν πάρει αφορμή από αυτό, μπορεί ξαφνικά (έτσι τα σκηνοθετεί αυτός) να βρεθούμε μέσα στην παλιά ΕΣΣΔ. Εφιάλτης!

                                                               ********

Ας αφήσουμε τώρα τα λογοπαίγνια και τα καλαμπούρια κι ας προσπαθήσουμε να σοβαρευτούμε. Γράφω στις 22.2.22 και το ρολόι μου δείχνει 2 και 22. Οκτώ δυάρια μαζί – κάτι πρέπει να σημαίνουν…

Το κείμενο αυτό γράφτηκε από αμηχανία και αγανάκτηση. Ο άνθρωπος αυτός, ο κύριος Put in, μας δουλεύει όλους. Κρατώντας όλα τα χαρτιά στα χέρια του, μην έχοντας κανένα σοβαρό πολιτικό αντίπαλο (ο Ναβάλνι στην φυλακή, οι αντίθετοι δημοσιογράφοι επίσης – μερικοί, όπως η Πολιτκόφκαγια, είναι και στο χώμα).  Αραδιάζει ειρωνικά εξάμετρα τραπέζια συνεδριάσεων για …δύο άτομα (τι ρεζιλίκι ήταν αυτό με τον Μακρόν στο μακρόν τραπέζι!). Μπορεί ανά πάσα στιγμή να ξεκινήσει ένα πόλεμο, ακόμα και με πυρηνικά  όπλα και να εξολοθρεύσει την μισή οικουμένη. Παίζει με την τιμή του αερίου. Είναι ασύδοτος και ακαταλόγιστος. Και φυσικά, με απόλυτη μαεστρία, κερδίζει όλα τα παιχνίδια. Απορώ πώς υπάρχουν σχολιαστές που γράφουν κατεβατά αναλύσεων με σοβαρά επιχειρήματα την στιγμή που αυτός σπάει πλάκα.

Ακριβώς λοιπόν επειδή φοβάμαι μην γελοιοποιηθώ κι εγώ – έγραψα μόνον καλαμπούρια. Από κει και πέρα ο Θεός (αν υπάρχει) ας μας λυπηθεί…

Αυτός ήταν Διχασμός!

«Ο κ. Έ. Βενιζέλος δεν ηδυνήθη περισσότερον των τριών εβδομάδων ν’ανεχθεί τον Ελληνικόν λαόν αναπνέοντα.  Η αναπνοή του παρουσιάσθη προ των δεσποτικών του ομμάτων ως νέα πνοή «των ασκών του Αιόλου» ετοίμη να ανατρέψει εν μια νυκτί και μόνη το σύμπαν  και το καθεστώς. Ο κ. Ε. Βενιζέλος δεν εννοεί να επιτρέψει εις τον Ελληνικόν λαόν να αναπνεύσει, ειμή υπό έναν όρον – να θερμαίνει δια της πνοής του τον Βενιζελισμόν…».

Εφημερίδα «Καθημερινή», ημερομηνία Τρίτη, 19 Μαΐου 1920, κύριο άρθρο ανυπόγραφο – αλλά με τα στοιχεία και το ύφος του ιδρυτή και διευθυντή του φύλλου, Γεωργίου Αγγέλου Βλάχου, που αργότερα υπέγραφε με τα αρχικά Γ.Α.Β.

Η  σημερινή Καθημερινή ανατυπώνει και διπλώνει μέσα στο φύλλο ολόκληρες τετρασέλιδες εκδόσεις της πρώτης της εποχής. Φανατικός αντιβενιζελικός και βασιλόφρων, ο Βλάχος, πολεμάει τον Βενιζέλο με μία οξύτατη και φαρμακερή πένα. Ίσως να υπήρξε ένας από τους κύριους παράγοντες που οδήγησαν στην καταψήφιση του Κρητικού στις κοντινές εκλογές. Το τι επακολούθησε το ξέρουμε – και πενθούμε τώρα την μεγαλύτερη καταστροφή που υπέστη η χώρα μας στην σύγχρονη ιστορία της.

Ο πατέρας μου ήταν επίσης «βασιλόφρων» – κάτι που ποτέ μου δεν κατάλαβα. Ένας άνθρωπος έξυπνος, μορφωμένος, και με υψηλή θέση στην υπαλληλική ιεραρχία (έτσι που να αντιλαμβάνεται και αυτά που δεν βλέπουν οι απλοί πολίτες) και να τιμά αυτές τις άδειες στολές με τα πολλά παράσημα! Από τους ξενόφερτους βασιλιάδες μας, μόνον ένας άξιζε τον μισθό του – ο Γεώργιος ο Α΄ - που  συνεργάστηκε με τον Τρικούπη και τον βοήθησε να εκσυγχρονίσει (όσο μπορούσε) την χώρα. Οι υπόλοιποι έκαναν από μικρή ως μεγάλη ζημιά.

Φυσικά εγώ από αντίδραση έγινα (και έμεινα) σοσιαλδημοκράτης. Στη Γερμανία έγινα και μέλος του SPD. Μόνο που όταν γύρισα έψαχνα μάταια να βρω κάτι αντίστοιχο. (Το ΠΑΣΟΚ επί Σημίτη; Ίσως).

Μελετώντας τις εφημερίδες της εποχής, καθώς και τα ιστορικά βιβλία που αφηγούνται την τραγωδία του Διχασμού και της Μικρασιατικής Καταστροφής, μένεις άναυδος με την ποσότητα και ένταση του αδελφοκτόνου μίσους που είχε κατακλύσει τότε όλη την Ελλάδα. Ξαφνικά ένιωσα σαν να ζούσα τώρα σε κάποια ψυχρόαιμη χώρα σαν την Νορβηγία… Ευτυχώς, έχουμε προχωρήσει αρκετά. Τουλάχιστον δεν κάνουμε δολοφονικές απόπειρες σε πρωθυπουργούς, ούτε εκτελούμε στον δρόμο εκλεκτούς συμπολίτες, όπως τον αξέχαστο Ίωνα Δραγούμη. Αλλά θα πρέπει να προσέχουμε: κουβαλάμε γονίδιο διχασμού.

Όμως εκείνη την εποχή, ακόμα και τα μικρά σχόλια έσταζαν ειρωνεία και μίσος. Αντιγράφω από το ίδιο φύλλο σχόλιο με τον τίτλο «Υπόμνησις»: «Επειδή ο κ. Πρύτανης του Πανεπιστημίου, θα παρέλειψεν ίσως ν’ανακοινώσει εις τον κ. επί της Παιδείας Υπουργόν ότι ο καθηγητής της Χειρουργικής κ. Φωκάς απουσιάζει προ τριετίας της θέσεώς του, εξασκών εις ξένην γήν  τον βενιζελισμόν του, επιστολογράφος μας  μας παρακαλεί να υπενθυμίσωμεν την μικράν αυτήν απουσίαν εις τον κ. Υπουργόν. Το πράττωμεν εν πλήρει συνειδήσει ότι αύριον θα δημοσιεύσωμεν «δυνάμει του περί Τύπου Νόμου», ότι ο κ. Γ. Φωκάς, είναι μεν προ τριετίας εις Γαλλίαν, αλλά ουδέποτε απουσίασεν εξ Ελλάδος».

Ώστε ο κ. καθηγητής «ασκεί τον βενιζελισμόν του» και όχι την ιατρική! Και το άλλο καρφί στοχεύει στον «Περί Τύπου Νόμον» στον οποίο είναι αφιερωμένο και το κύριο άρθρο, απόσπασμα του οποίου παραθέσαμε στην αρχή.

Καλόν είναι να κοιτάμε και λίγο πίσω, όχι απλώς με διάθεση νοσταλγίας, αλλά και αποτροπιασμού. Ήδη γεμίζουν τα έντυπά μας με μελοδραματικά αφιερώματα στην Μικρά Ασία και την Σμύρνη ως «Χαμένο Παράδεισο». Αλλά αυτόν τον παράδεισο ΕΜΕΙΣ τον χάσαμε, με την δική μας υπεροψία, τα δικά μας εγκλήματα και λάθη. Κι αν δεν διδαχθούμε τίποτα από αυτά – τότε είμασταν άξιοι της τύχης μας. 

Η «στιχουργός»

Η Μαριανίνα Κριεζή πέθανε και οι εφημερίδες γράψανε: «Έφυγε η στιχουργός της Λιλιπούπολης».

Πόσο φτωχά λόγια για μία τεράστια παρουσία!

Και κατ’ αρχήν τι θα πει στιχουργός; Αυτός που γράφει στίχους και τους ταιριάζει στην μουσική. Στιχουργός – ας πούμε – ήταν ο Χαράλαμπος Βασιλειάδης, ο επιλεγόμενος «Τσάντας», επειδή κουβαλούσε πάντα μαζί του μία μεγάλη τσάντα γεμάτη στίχους και στιχάκια. Η ο Κώστας Βίρβος που τραγούδια του έχουμε όλοι τραγουδήσει. Και ο Απόστολος Καλδάρας είχε γράψει στίχους, και φυσικά ο Λευτέρης Παπαδόπουλος. Και η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου που έγραψε το φοβερό:

«Δυό πόρτες έχει η ζωή

Άνοιξα μία και μπήκα

Σεργιάνισα ένα πρωινό

Κι ώσπου ναρθεί το δειλινό

Από την άλλη βγήκα».

Στιχουργοί; Μήπως μιλάμε για ποιητές;

Ο Γκάτσος βέβαια δεν ονομάστηκε ποτέ στιχουργός, γιατί είχε γράψει μία ποιητική συλλογή (την «Αμοργό») και γι αυτό είχε το δικαίωμα να ονομάζεται ποιητής. Κι ο Μάνος Ελευθερίου το ίδιο. Αλλά η Λίνα Νικολακοπούλου είναι στιχουργός ή ποιήτρια;

- Μα οι στιχουργοί γράφουν ποιήματα για να τραγουδιούνται!

Το ίδιο έκαναν και οι μεγάλοι αρχαίοι ποιητές. Όταν μιλάμε για λυρική ποίηση εννοούμε ότι τραγουδιόταν με την συνοδεία λύρας.

Και οι μεγάλοι τροβαδούροι της εποχής μας; Ο Μπομπ Ντύλαν πήρε Νόμπελ Λογοτεχνίας! (Εγώ θα το έδινα στον Κοέν). Οι Γάλλοι Μπρελ, Μπρασένς, Μπαρμπαρά; Κι ο δικός μας, ο μοναδικός, Σαββόπουλος; Αν διαβάσεις το βιβλίο με τους στίχους του («Η Σούμα»: 673 σελίδες ποίηση!) σχεδόν ξεχνάς τη μουσική – οι στίχοι σε γεμίζουν ολοκληρωτικά.

Και  η Μαριανίνα Κριεζή ήταν ποιήτρια – σημαντική ποιήτρια. Με τα τραγούδια της «Λιλιπούπολης» έφτιαξε έναν ολόκληρο παραμυθένιο κόσμο. Τραγούδια με διάφορα χρώματα. Τι είπατε; Για παιδιά; Μα τα παιδιά είναι το πιο δύσκολο ακροατήριο. Αν γοητέψεις τα παιδιά έχεις κερδίσει το υψηλότερο έπαθλο.

Άλλωστε αυτό φάνηκε και από τα άλλα τραγούδια που έγραψε μετά την Λιλιπούπολη. Το «Σαμποτάζ» με την Πλάτωνος. Τα «Ήσυχα βράδια» με τον Λάκη Παπαδόπουλο. «Ακόμα κι αν φύγεις για την άκρη του κόσμου…» πάντα αντηχεί στ’ αυτιά μου η φωνή της Αρλέτας. 

Να μην ξανακούσω την λέξη «στιχουργός!» Ριμάρει με το υπουργός και το πελαργός αλλά δεν έχει κανένα νόημα. Η ανεβαίνει ο στίχος στην ποίηση – ή το έργο δεν υπάρχει. Η στιχουργία, σκέτη, είναι απλώς φτηνή και εύκολη ποίηση.

Ναι, η Μαριανίνα. Όταν την γνώρισα ήταν σαν ξωτικό, τόσο όμορφη που σε ζάλιζε. Κάναμε παρέα με την άλλη ιδιοφυία – την Λένα Πλάτωνος. Όταν αποφάσισε η Μαριανίνα να παντρευτεί, ζήτησε όλοι οι προσκεκλημένοι να φοράνε ρούχα ροζ. Γύρισα όλη την Αθήνα για να βρω ένα ανδρικό ροζ πουκάμισο.

Θαμπωμένος από την γοητεία της έγραψα κι εγώ ένα διήγημα στο οποίο πρωταγωνιστούσε. Μπορείτε να το διαβάσετε στο Διαδίκτυο, στις δικές μου σελίδες. http://ndimou.gr/el/keimena/oloklira_vivlia «Οι κομμένες λέξεις».

Τι να πω άλλο για την Μαριανίνα; Εκτός από ποιήτρια ήταν και Μούσα. Ο Ελύτης έγραψε γι αυτήν το ωραιότερο ελληνικό ερωτικό ποίημα. Το «Μονόγραμμα» έχει στο εξώφυλλό του τα αρχικά της: «Μ. Κ.»

Ελληνική Διανόηση και Βήμα

Στο περασμένο φύλλο δεν με είχε ειδοποιήσει η Σύνταξη ότι υπήρχε Κοινό Θέμα (Διανόηση) κι έτσι έμεινα απέξω. Ωστόσο είναι μία ευκαιρία να το συνδυάσω με τα 100χρονα του «Βήματος».

Η αυθόρμητη απάντησή μου στο ερώτημα που έθεσε η εφημερίδα είναι: «Ναι, η Ελληνική Διανόηση υπάρχει αλλά περνάει κρίση».

Γιατί; Ο κύριος λόγος είναι πως δεν υπάρχει ο χώρος της διανόησης. Θα τον ονόμαζα Αγορά, θυμίζοντας τον Σωκράτη, τον παππού όλων μας.

Πού και πώς ξεδιπλώνεται η διανόηση; Σε ένα χώρο όπου κυκλοφορούν οι ιδέες, οι σκέψεις, οι θεωρίες, τα ερωτήματα, οι αντιρρήσεις – όλα αυτά που οδηγούν στον Διάλογο.

Το Βήμα, για 100 χρόνια, υπήρξε ένας τέτοιος χώρος. Η πιο «διανοούμενη» εφημερίδα της χώρας, με συνεργάτες που θα γέμιζαν ένα κατάλογο της ελληνικής διανόησης.

Η λειτουργία και παρουσία της διανόησης προϋποθέτει τον διάλογο. Μονόλογοι υπάρχουν αρκετοί αλλά, όταν δεν έχουν απήχηση, σχεδόν δεν ακούγονται.

Το πρόβλημα με τον διάλογο στην Ελλάδα είναι πως στο 90% των περιπτώσεων αρχίζει ή (συνήθως) τελειώνει, μέσα σε απόλυτη αντιπαράθεση. Είμαστε η χώρα του δογματικού διχασμού. Σε αυτή την περίπτωση ο διάλογος γίνεται αδιέξοδος και αυτοακυρώνεται.

Το δεύτερο πρόβλημα μετά την έλλειψη χώρου και ζυγισμένου διαλόγου, είναι το εύρος της ανάπτυξης. Μία μικρή χώρα, όπως η Ελλάδα δεν μπορεί μόνη της να συντηρήσει την ανταλλαγή απόψεων. Η Αγορά έχει πια μεγαλώσει, είναι παγκόσμια. Γράφουμε και μιλάμε μία γλώσσα που είναι άγνωστη στο 999 τοις χιλίοις. Και ο Σωκράτης, αν ζούσε σήμερα, δεν θα είχε ακροατήριο. Η φωνή των Ελλήνων συγγραφέων, των Ελλήνων διανοουμένων δεν περνάει τα σύνορα της χώρας.

Ας υποθέσουμε πως ο Τhomas Piketty ήταν Έλληνας και έγραφε Ελληνικά. Πόσες πιθανότητες είχε το πασίγνωστο τώρα βιβλίο του («Το κεφάλαιο στον 20^ο αιώνα») να μεταφραζόταν και να εξαπλωνόταν σε όλες της χώρες του κόσμου; Ο διάσημος Γιουβάλ Νώε Χαράρι, προέρχεται από μία μικρή χώρα, αλλά γράφει Αγγλικά. Έτσι έγινε οικουμενικός διανοούμενος.

Πριν από αρκετά χρόνια η Ολλανδία πήρε μία τολμηρή απόφαση. Να ανακηρύξει δύο «εθνικές γλώσσες» με ίσα δικαιώματα. Την παραδοσιακή (πανδύσκολη) φλαμανδό-ολλανδική και την Αγγλική και να σπάσει έτσι την γλωσσική απομόνωση της χώρας. (Ήδη οι περισσότεροι Ολλανδοί μιλούσαν και έγραφαν Αγγλικά). Κάποιος (νομίζω πως ήταν η κυρία Διαμαντοπούλου) τόλμησε να προτείνει κάτι το ανάλογο για την Ελλάδα. Θύελλα! Σώπασε αμέσως (δεν θυμάμαι αν ζήτησε και …συγγνώμη).

Δεν παύει όμως να ισχύει ο κανόνας ότι μία χώρα γλωσσικά απομονωμένη δεν έχει ελπίδες να συμμετέχει στον παγκόσμιο διάλογο. Η Αγορά έχει μεγαλώσει πάρα πολύ. Και οι τοπικοί διάλογοι μοιάζουν με το κουτσομπολιό της γειτονιάς.

Αν ρωτήσετε έναν μορφωμένο Ευρωπαίο: «Ποιος φιλόσοφος έχει ασχοληθεί με την φιλοσοφία της επικοινωνίας;» θα απαντήσει σίγουρα: Ο Habermas. Και θα έχει δίκιο, έστω κι αν δέκα χρόνια πριν από τον σημαντικό Γερμανό, ένας Έλληνας είχε γράψει τρία μικρά βιβλία επάνω στο ίδιο θέμα.

Κι αν ρωτήσετε ένα μορφωμένο Αμερικανό (ναι, υπάρχουν και τέτοιοι!) ποιος ιστορικός της φιλοσοφίας έγραψε πρόσφατα ένα βιβλίο με τίτλο «Ο Έλληνας Βούδας» θα σας απαντήσει: ο καθηγητής Christopher Beckwith στις εκδόσεις του Princeton. Έστω και αν, τριάντα ένα χρόνια πριν από τον Beckwith, ένας Έλληνας είχε εκδώσει ένα βιβλίο με τον ίδιο τίτλο και το ίδιο θέμα.

(Είναι δύσκολο να αποδείξει κανείς ότι ο Beckwith αντέγραψε το βιβλίο. Πραγματεύεται βέβαια το ίδιο θέμα, αλλά με άλλη σειρά και άλλα λόγια. Όταν ρωτήθηκε, δήλωσε άγνοια, άλλωστε δεν ήξερε Ελληνικά).

Τώρα, αν το αρχικό βιβλίο είχε γραφτεί και τυπωθεί στα Αγγλικά… Περιέργως, το ίδιο ισχύει και για άλλα κείμενα – δικά μου και άλλων Ελλήνων.

Πώς θα ξεπεράσουμε το φράγμα της (ένδοξης) γλώσσας μας, για να συμμετέχουμε στον διεθνή διάλογο;

Μία πρόταση: Τόσα ένθετα έχει το «Βήμα». ‘Ένα ακόμα, αγγλόφωνο, με ελληνικές μελέτες επίλεκτες και διεθνούς ενδιαφέροντος, που θα κυκλοφορούσε και διαδικτυακά – κάτι σαν αγγλόφωνες «Εποχές». Θα ήταν μεγάλο δώρο εκατονταετίας…