Παραθέριζα, για λίγες μέρες, σε ένα μικρό συγκρότημα, στην Αργολίδα. Συγκάτοικοι ήταν μία ξένη οικογένεια που αριθμούσε πάνω από σαράντα άτομα. Παππούς, γιαγιά, οκτώ μεγάλα παιδιά (5 γιοί, τρεις κόρες) με τις οικογένειές τους που αριθμούν από τέσσερα ως έξη άτομα η κάθε μία. Δεν κατάφερα να τους μετρήσω – όλο και κάποιο νέο πρόσωπο εμφανιζόταν…
Έρχονται τακτικά στην Ελλάδα. Κάθε χρόνο, μένουν κάπου όλοι μαζί για δέκα μέρες – σε πατριαρχικές διακοπές – και μετά σκορπίζουν. Άλλος πάει σε νησί και άλλος κάνει αναρρίχηση στα Μετέωρα. Τώρα, εδώ, παρακολούθησαν παραστάσεις στην Επίδαυρο. Καλλιεργημένοι άνθρωποι όλοι και έχοντας οι περισσότεροι διαβάσει αρχαίο δράμα, απορούσαν με τις «πρωτοτυπίες» που ανεβάζουν τα τελευταία χρόνια οι διάφοροι σκηνοθέτες. Όλοι επιστήμονες: αρχιτέκτονες, μηχανικοί, καθηγητές, ιστορικοί.
Μου έκανε εντύπωση πως αυτή η ομάδα ανθρώπων έπαιρνε διαφορετικές μορφές. Από μεγάλη παρέα γλεντιού, μεταμορφώνονταν σε μία συντονισμένη μελωδική χορωδία, ή μοιράζονταν σε αθλητικές ομάδες που συναγωνίζονταν μεταξύ τους. Ό,τι κι αν έκαναν, έδιναν την εντύπωση ενός αρμονικού συνόλου.
Δυστυχώς συνυπήρξαμε μόνο για τρεις μέρες – ήταν ο καιρός της διάλυσης του γκρουπ. Ωστόσο αυτό που κατάλαβα, έξω από την αγάπη τους για την Ελλάδα, ήταν η βαθύτατη γνώση και ο σεβασμός τους για τη φύση.
Ναι, υπάρχουν και τέτοιοι «τουρίστες». Οι οποίοι, ξεπερνώντας όλα αυτά που μας ενοχλούν, πάνε βαθύτερα στην ουσία. Μιλώντας μαζί τους μπορείς να μάθεις πράγματα για τη χώρα σου που δεν τα υποπτευόσουν. Και βλέποντάς την με τα δικά τους τα μάτια, να την καταλάβεις αλλιώς.
Είναι αυτοί που, όταν κατεβαίνουν σε μία ακρογιαλιά, πρώτα μαζεύουν τα σκουπίδια και μετά βουτάνε. Που, όταν κάνουν κάπου πικ-νικ, αφήνουν το χώρο πιο καθαρό από ότι ήταν πριν πάνε. Που τα παιδιά τους παίζουν ζωντανά και γρήγορα, χωρίς να τσιρίζουν, να ουρλιάζουν και να τρυπάνε τα αυτιά των ανθρώπων γύρω τους.
Αχ, γιατί – σκεπτόμουνα – να μην μπορούμε κι εμείς να φερόμαστε στην Ελλάδα, όπως φέρονται αυτοί;
Και μετά συλλογίστηκα πως αυτοί έχουν πίσω τους πολλούς αιώνες συνεχή ευρωπαϊκό πολιτισμό, συνεχείς αγώνες για θεσμούς και δικαιώματα, ενώ εμείς τι έχουμε; Χίλια χρόνια Βυζαντινής απολυταρχίας, φεουδαρχίας και θρησκοληψίας και τετρακόσια Οθωμανικής κατοχής. Τι άφησαν πίσω; Καμία ανανέωση, καμία αλλαγή – ούτε καν η Εικονομαχία, η μόνη προοδευτική μας κίνηση, δεν πέτυχε.
Οι Ευρωπαίοι είχαν πίσω τους την Magna Carta, την Αναγέννηση, την θρησκευτική μεταρρύθμιση, τον Διαφωτισμό, την αμερικανική επανάσταση με την Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, την Γαλλική επανάσταση. Και όλα αυτά από μία ακμαία αστική τάξη που οργάνωσε το κράτος δικαίου, τους βασικούς θεσμούς και την κοινωνία των πολιτών. Εμείς αστούς δεν προλάβαμε να αποκτήσουμε. Ξέρετε, εκείνους που θαύμαζε ο Μαρξ. Που διαμόρφωσαν κανόνες συμπεριφοράς, τους οποίους εμείς φτύνουμε, μιλώντας για τσιριμόνιες και περιττές ευγένειες.
Αλίμονο: η χώρα που ακόμα δεν μπορεί να διαχειριστεί τα σκουπίδια της, θα χρειαστεί πολύ χρόνο για να φτάσει σε ένα επαρκές επίπεδο πολιτισμού και συμπεριφοράς.
Και φοβάμαι πως όχι μόνον εμείς – αλλά ούτε και τα εγγόνια μας δε θα ζήσουν σε μια τέτοια χώρα…
