Περί πάντων και άλλων τινών…

Μου έκαναν μία πολύ τιμητική πρόσκληση να λάβω μέρος σε μία συζήτηση μεταξύ  αξιόλογων ειδικών. Όταν παρατήρησα ότι εγώ δεν είμαι ειδικός, μου απάντησαν «μα γι’ αυτό το λόγο σας θέλουμε. Να εκπροσωπήσετε τον υγιή μέσο εγκέφαλο  όταν οι ειδικοί χάνονται στα μονοπάτια της ειδικότητάς τους».

Τελικά δεν δέχθηκα, αλλά έμεινα με την απορία. Σε μία εποχή όπου η εξειδίκευση θριαμβεύει (οι Αμερικανοί έχουν έναν ορισμό του ειδικού: «Ένας άνθρωπος που ξέρει όλο και περισσότερα επάνω σε όλο και λιγότερα, μέχρις ότου φτάνει να γνωρίζει τα πάντα για το τίποτα») σε μία εποχή όπου όποιος έχει ένα κινητό με σύνδεση στο Ιντερνέτ μπορεί να μπει σε όλες τις εγκυκλοπαίδειες και τα συγγράμματα και να γίνει «ειδικός»… Υπάρχει χώρος και για τον απλά σκεπτόμενο άνθρωπο;

Πόσο τον βοηθάει να μαθαίνει από διάφορες πηγές και να καταλήγει σε συμπεράσματα; Και πόσο επικίνδυνο είναι αυτό σε τομείς όπως η υγεία; Η γυναίκα μου είναι γιατρός και μου μιλάει πάντα γι αυτούς που την επισκέπτονται «διαβασμένοι και μελετημένοι» – μόνο και μόνο για να πάρουν μία επιβεβαίωση αυτών που ήδη γνωρίζουν. Αλλά όσο  σωστά διαβασμένοι κι αν είναι, τις παρενέργειες, τους συνδυασμούς, τις επιπλοκές, δεν μπορούν να τις ξέρουν. Και βέβαια αν έχουν διαβάσει λάθος κείμενα ή ακολουθούν εσφαλμένες πρακτικές, δεν έχεις μόνο τον κόπο να τους δείξεις το σωστό - αλλά πρέπει προηγουμένως να τους αποδείξεις το λάθος…

Δυστυχώς η απορία είναι περιττή – ο άνθρωπος που θέλει να ενημερωθεί και να μάθει, θα το κάνει χωρίς να μας ρωτήσει.

Κάποτε οι φιλόσοφοι παίζαν  ένα ρόλο διαιτητού σε τέτοιες διαμάχες. Δεν το κρύβω πως αυτός ήταν ο λόγος που σπούδασα φιλοσοφία – για να βάλω σε τάξη το μυαλό μου. Ο φιλόσοφος έχει ένα πλεονέκτημα απέναντι στο «ειδικό». Είναι ο γνώστης της μεθόδου. Δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει όλα τα συμπεράσματα – αλλά μπορεί να ελέγξει την διαδρομή προς την γνώση και να αποφανθεί για την εγκυρότητά της. Ακόμα και σήμερα, μέσα σε αυτόν τον κυκεώνα τον γνώσεων, ισχύει ο Καρτεσιανός «Λόγος περί της μεθόδου».

Από τον καιρό του Καρτέσιου, αλλά πολύ περισσότερο τον 19^ο και 20^ο αιώνα, η φιλοσοφία έγινε μεθοδολογία. Η τεράστια πρόοδος της επιστήμης άλλαξε την εικόνα της γνώσης. Ο Καρτέσιος ξεκίνησε με τον «Λόγο περί της Μεθόδου» αλλά οι διάδοχοί του ξεκαθάρισαν εντελώς τα πράγματα. Η φιλοσοφία έπαψε να είναι η αναζήτηση της γνώσης του Απόλυτου, η Μεταφυσική. Άφησε αυτό το ρόλο στην θρησκεία – όπως και την Ηθική. Αλλά ως προς την μέθοδο της γνώσης, ότι ξεκίνησε ο Καρτέσιος τον 16^ο αιώνα το ολοκλήρωσε ο Πόπερ τον 20^ο.

Έτσι λοιπόν η φιλοσοφία ξαναβρήκε τον δικό της σημαντικό δρόμο. Και πλέον η Μεθοδολογία διδάσκεται σε όλα τα Πανεπιστήμια σαν ρυθμιστική των άλλων επιστημών. Το άλλο της όνομα έγινε «Επιστημολογία». Είναι η επιστήμη των επιστημών.

Είμαι ευτυχής που σπούδασα φιλοσοφία. Σε κάθε πρόβλημα, σε κάθε θέμα, το να αρχίσεις από το μηδέν είναι το σωστό. Θυμάμαι τον καθηγητή μου τον Schilling. Mε ρώτησε κάτι για ένα πρόβλημα. Άρχισα να του αραδιάζω τι είχαν πει γι αυτό διάφοροι φιλόσοφοι. «Μα αυτά τα ξέρουμε από την ιστορία της φιλοσοφίας. Εσείς, έχετε κάτι να πείτε;» 

Τα ψεύτικα αρχαία που μαθαίνουμε

O καθηγητής που μας υποδέχθηκε στο σεμινάριο αρχαίας φιλοσοφίας, φρόντισε από την αρχή να μου κάνει την ζωή δύσκολη. «’Έχουμε κοντά μας», είπε στους Γερμανούς φοιτητές, «ένα συνάδελφο από την χώρα που εφεύρε την φιλοσοφία, την Ελλάδα». Χειροκρότημα ενώ εγώ δεν ήξερα πού να κρυφτώ. Γιατί κατάλαβα τι με περίμενε. Είχα ήδη μία εμπειρία από την τελετή έναρξης του έτους.

Η εμπειρία αυτή ήταν τραγική. Οι περισσότεροι Γερμανοί πρωτοετείς, απόφοιτοι κλασικού Λυκείου, μιλούσαν και έγραφαν ΑΝΕΤΑ αρχαία Ελληνικά. Εγώ, παρ’ όλο το 20 στο απολυτήριό μου, όταν μιλούσαν δεν καταλάβαινα λέξη. Και αυτό διότι χρησιμοποιούσαν την προφορά που εμείς ονομάζουμε «Ερασμιακή», που είναι πολύ κοντά στην πραγματική προφορά των αρχαίων και έχει επικρατήσει διεθνώς.

Εμείς διαβάζουμε τα αρχαία Ελληνικά με προφορά …νεοελληνική! Αλλά αυτά ΔΕΝ είναι Αρχαία! Τα μισά – και παραπάνω - γράμματα είχαν τότε άλλη προφορά. Το «βήτα» ήταν «μπέτα» και το «ήτα» «έτα.»

Υπάρχει και ένα ωραίο ανέκδοτο σχετικό με αυτά.

Σε ένα διασωθέν απόσπασμα ενός χορικού (μάλλον του Αριστοφάνη) συμμετέχουν κάτι πρόβατα. Στο γύρισμα του χορικού φωνάζουν ρυΘμικά: «Βη! Βη!». Σ’ ένα συνέδριο ο μεγάλος φιλόλογος Wilamowitz-Moellendorf ήρθε σε σύγκρουση με έναν Έλληνα συνάδελφό του, ο οποίος υποστήριζε ότι η προφορά των Ελληνικών έχει μείνει ίδια επί δυόμιση χιλιάδες χρόνια. Ο Γερμανός χαμογέλασε. «Περίεργο θα ήταν να είχε συμβεί αυτό που λέτε. Όμως τα πρόβατα ακόμα και σήμερα ακολουθούν την δική μου προφορά. Δεν φωνάζουν: «βή βή» αλλά: «μπέε μπέε».

Μαθαίνουμε λοιπόν ιδιότυπα αρχαία, τα οποία κανείς άλλος στον κόσμο δεν καταλαβαίνει όταν τα μιλάμε. Κι έτσι, ενώ θα μπορούσαμε να έχουμε μια κοινή γλώσσα με τους μορφωμένους ανθρώπους όλης της υφηλίου, παραμένουμε κλεισμένοι στην απομόνωσή μας.

Σοβαρό το πρόβλημα για την επικοινωνία μας με τον έξω ακαδημαϊκό κόσμο. Κι αν οι ηρωικοί μεταφραστές μας βοηθούν να παρακολουθούμε την πνευματική κίνηση άλλων χωρών – πόσοι ξένοι πληροφορούνται για την ύπαρξη ελληνικών βιβλίων άξιων να διαβαστούν κι από τους κατοίκους ξένων χωρών και γλωσσών;

Κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας όταν πιστεύομε ότι στο κλασικό λύκειο μαθαίνουμε αρχαία Ελληνικά. Θα πρότεινα αυτή η ανύπαρκτη γλώσσα να εξαφανιστεί. Να αντικατασταθούν με «Αρχαία εκ μεταφράσεων». Έτσι πήραμε, στο σχολείο που πήγαινα, μία ιδέα από το μεγαλείο του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Πίνδαρου.

Τα θαύματα σπάνια επαναλαμβάνονται. Οι Εβραίοι, όταν μεταπολεμικά συγκεντρώθηκαν στην Παλαιστίνη, βλέποντας ότι μιλούσαν πολλές γλώσσες, αποφάσισαν να πάνε 4000 χρόνια πίσω και να αναστήσουν την αρχαία δική τους. Κανείς δεν πίστευε ότι θα το κατορθώσουν – αλλά το κατόρθωσαν. Εμείς γελοιοποιηθήκαμε με την καθαρεύουσα και καταλήξαμε στα ψευτο-αρχαία.

Οι φιλοσοφικές σχολές, όπως είναι σήμερα, είναι περιττές. Για τους πραγματικούς λάτρεις των αυθεντικών Αρχαίων, ας υπάρχει ΕΝΑ τμήμα που θα καλλιεργεί τα αρχαία με την σωστή προφορά και προσωδία – έτσι που να μπορούν οι απόφοιτοί του να συνεννοηθούν με τους σπουδαστές της ίδιας γλώσσας από άλλες χώρες. Αλλά τα ψευτο-Αρχαία που μαθαίνουμε τώρα, σε ποιόν απευθύνονται;  Ούτε οι ίδιοι οι Αρχαίοι δεν θα τα καταλάβαιναν!

Θέλουμε μαστόρους!

Στην Γερμανία, όπου πήγα για να σπουδάσω, στο τέλος των σπουδών σου σε περιμένουν αρκετοί τίτλοι (εφόσον φυσικά τις ολοκληρώσεις – πράγμα που δεν πετύχαιναν πολλοί Έλληνες. Ο πιο επίζηλος ήταν εκεί (όπως κι εδώ) ο τίτλος του διδάκτορα. Μόνο που σε αυτή την περίπτωση, έχανες τον τίτλο του κυρίου και …το μικρό σου όνομα. Αντί για Herr Heinz Schmidt γινόσουν Doktor. Herr Doktor Schmidt ή Doktor Schmidt σκέτο. Πάντως το Heinz συνήθως χανόταν οριστικά.

Ενώ στην Ελλάδα μόνο το πτυχίο ενός ΑΕΙ προσφέρει, κύρος,  κέρδη, προίκα και (ενίοτε) πολιτική σταδιοδρομία, στην Γερμανία υπήρχε εναλλακτική και πολύ πιο προσοδοφόρα λύση. 

Ένας άλλος τίτλος, κατώτερος μεν αλλά πολύ πιο χρήσιμος και περιζήτητος. Ήταν «Meister». Δηλαδή Μάστορας. Τον αποκτούσες αν πήγαινες να σπουδάσεις σε μία μέση σχολή, κάποιο τεχνολογικό μάθημα: ηλεκτρολόγος, υδραυλικός, ξυλουργός, μηχανικός αυτοκινήτων, ή υπολογιστών. Αντί για σπουδές μπορούσες επίσης να δουλέψεις επί τρία τουλάχιστον χρόνια σε ένα αναγνωρισμένο σχετικό συνεργείο ή επιχείρηση. 

Και στις δύο περιπτώσεις στο τέλος έπρεπε να δώσεις εξετάσεις κι μάλιστα αυστηρές. Ακούγαμε συχνά  τη φράση: Η Doktor Prüfung δεν είναι τίποτα μπροστά στην Meister Prüfung. (Οι εξετάσεις για το διδακτορικό δεν είναι τίποτα μπροστά στις «μαστορικές»).

Δίπλα στο σπίτι που έμεινα όταν πρωτοπήγα στην Γερμανία είχε το μαγαζί του ένας υδραυλικός. Meister Installateur έγραφε η επιγραφή του. Γνωριστήκαμε αργότερα στην Όπερα όπου αποδείχθηκε πως ήταν αδυναμία και των δυό μας. Αυτή η τάξη των «Μαστόρων» (απομεινάρι του Μεσαίωνα) αποτελούσε την οικονομική ραχοκοκαλιά της χώρας και περιλάμβανε ανθρώπους μορφωμένους, εύπορους και καλλιεργημένους, όπως ο οπερομανής υδραυλικός της γειτονιάς μου.

Τώρα γιατί τα γράφω όλα αυτά; Διότι η Ελλάδα υποφέρει αυτή την εποχή από έλλειψη τεχνικών και μαστόρων. Έφυγαν και οι λίγοι Πολωνοί και άλλοι αλλοδαποί, που είχαν έρθει την περασμένη δεκαετία, γέρασαν οι υπόλοιποι δικοί μας και έτσι έχουν σταματήσει σημαντικά έργα από έλλειψη ειδικών. Ένας φίλος μου που έχει σειρά καταστημάτων με εξοπλισμό μπάνιων, κουζινών κλπ. ψάχνει απεγνωσμένα για πλακάδες. Δεν βρίσκει ούτε ΕΝΑ πλακά. Οι συγχωνευτικοί πειραματισμοί με τα ΤΕΙ που έγιναν επί ΣΥΡΙΖΑ έκαναν μόνο ζημιά και στα ΑΕΙ και στα ΤΕΙ.

Μας λείπουν χιλιάδες πληροφορικάριοι. Αυτοί θα κινήσουν την οικονομία. Έχουμε αντ΄ αυτών, χιλιάδες υπεράριθμους δικηγόρους. Να τους χαιρόμαστε! Ένα μέρος από αυτούς γίνονται δικαστές και στελεχώνουν την πιο αργοκίνητη δικαιοσύνη της Ευρώπης. Επίσης μας περισσεύουν αρχιτέκτονες – γι αυτό τους κάναμε και νέα σχολή στα Γιάννενα…

Πάντως, αν η κυβέρνηση θέλει να προχωρήσουν τα έργα τα οποία επαγγέλλεται (με στόμφο και υπερηφάνεια) ας φροντίσει να κάνει τάχιστα εισαγωγή τεχνιτών. Τα έργα δεν προχωράνε με τις μακέτες... Οι μακέτες είναι ωραίες να τις βλέπεις, αλλά το κτίριο το φτιάχνει ο εργολάβος και ο μάστορας…   

Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ

Έφυγε από την ζωή ο τελευταίος από την πρώτη γενιά των Ελλήνων Βιομηχάνων. Δεν νομίζω πως υπάρχει Έλληνας που να αγνοεί το όνομά του και να μην χρησιμοποίησε κάποτε προϊόν του.

Απόστολος Πίτσος, ετών 105.

Μετά από την πώληση της εταιρίας του σε μεγάλο πολυεθνικό συγκρότημα, το όνομα αυτό διαδόθηκε – μαζί με τα προϊόντα του – και σε άλλες χώρες.

Υπήρξα για πάνω από 50 χρόνια φίλος, και συνεργάτης του. Η τελευταία συνεργασία μας ήταν η βοήθειά μου στην σύνταξη της αυτοβιογραφίας του, που κυκλοφόρησε το 2020. Όχι ότι χρειάστηκε να κάνω πολλά πράγματα. Η μνήμη του ήταν ακόμα ξυράφι. Υπαγόρευσε όλη την ιστορία της «Πίτσος» σε μία γραμματέα και οι παρεμβάσεις που χρειάστηκαν μετά, υπήρξαν ελάχιστες.

Η ιστορία αυτή αρχίζει το 1865, όταν ο Νικόλαος Πίτσος ίδρυσε μία βιοτεχνία στο Μοναστηράκι που κατασκεύαζε διάφορα είδη οικιακής χρήσης. «Φανάρια» όπου έβαζαν τα τρόφιμα και τα προστάτευαν από τις μύγες και τα έντομα, μικρά καμινέτα, μπρίκια, δίσκους λάμπες πετρελαίου και άλλα μεταλλικά είδη. Τα προϊόντα τα φόρτωνε σε ένα αμαξάκι και τα πουλούσε στην πόλη αλλά και στα περίχωρα.

Σύντομα οι δουλειές μεγάλωσαν και ο Νικόλαος Πίτσος έβαλε στην εταιρία και τα τέσσερα από τα τρία αγόρια του αδελφού του. ‘Άλλαξαν δύο φορές στέκι καταλήγοντας στους Αμπελόκηπους όπου έστησαν ένα μικρό εργοστάσιο. Έφτιαχναν και προϊόντα για τον στρατό.

Περιττό να συνεχίσω την αφήγηση. Βρίσκεται όλη στην αυτοβιογραφία του. Το βασικό στοιχείο είναι το πόσο δημιουργικοί ήταν αυτοί οι άνθρωποι και πως από το τίποτα κατασκεύαζαν πράγματα. Ο Απόστολος Πίτσος ήταν ο πρώτος γλωσσομαθής της οικογένειας – είχε φοιτήσει στη Γερμανική Σχολή. Ταξίδεψε και έμεινε στην Γερμανία όπου μαθήτευσε κοντά σε σπουδαίους μαστόρους και έμαθε τις τεχνικές τους.

Η Γερμανία άφησε την σφραγίδα της επάνω του. Το μυαλό του δούλευε με σύστημα τευτονικό. Και στην τεχνολογία, αλλά και στις τέχνες.

Ήταν ένας πρωτεϊκός άνθρωπος. Άκουσε κάποτε το κοντσέρτο για βιολί του Μπετόβεν και αποφάσισε πως ήθελε να το παίξει ο ίδιος. Αγόρασε βιολί, πήρε μαθήματα και έφτασε στο σημείο που ήθελε.

Όταν μετά από πολλά χρόνια αποφάσισε να πουλήσει την εταιρία του οι Γερμανοί τεχνικοί και επιστήμονες που ήρθαν να την ελέγξουν έμειναν άναυδοι. Τόσο σωστά σχεδιασμένη και τόσο λειτουργική εταιρία ούτε στην πατρίδα τους δεν είχαν – μου εξομολογήθηκαν.

Από τη δική του γενιά των βιομηχάνων – που ξεκίνησε την βιομηχανοποίηση της Ελλάδας - ήταν ο μόνος τεχνικός. Ο Γεώργιος Δράκος (της Izola) τον θαύμαζε. «Αυτός τα κάνει όλα μόνος του», μου έλεγε. Ήταν η εποχή που Πίτσος, Ιζόλα, Εσκιμό άλλαξαν την μορφή του ελληνικού νοικοκυριού.

Η πρώτη μας επαφή ήταν η θάλασσα. Ο Πίτσος είχε αγοράσει ένα αμερικάνικο σκάφος Bertram μικρό αλλά πολύ γρήγορο, που σε μία μέρα σε πέταγε στην άλλη άκρη του Αιγαίου. Μαζί με τον (επίσης απόντα πια) Χαράλαμπο Βελλή, πρόεδρο του Κολλεγίου και γαμπρό του Απόστολου, κάθε  Σαββατοκύριακο γυρίζαμε το πέλαγος. Πολύ αργότερα αποφάσισε να μου αναθέσει την διαφήμιση της εταιρίας του, πράγμα που μας έφερε ακόμα πιο κοντά.

Ένας σπάνιος άνθρωπος. Σκληρός αλλά και τρυφερός, ήταν από αυτούς που άλλαξαν την ζωή της χώρας του.