Συνηθίζουμε
– όλες οι χώρες – όταν διδάσκουμε την ιστορία μας (ιδιαίτερα στα σχολεία) να
δίνουμε έμφαση και έκταση στις επιτυχίες μας, στις στιγμές της δόξας και του
ενθουσιασμού. Αντίθετα τις αποτυχίες μας, τις «ντροπές» μας, τις θάβουμε όσο
μπορούμε πιο βαθιά.
Κι όμως αυτό
είναι ολέθριο.
Από τις
αποτυχίες μαθαίνεις. Από τους «θριάμβους» δεν μαθαίνεις τίποτα. Για να μην
πούμε πως σε παρασύρουν προς καινούργια λάθη.
Ένα νέο
βιβλίο ρίχνει άπλετο φως στην πιο σκοτεινή στιγμή της σύγχρονης ιστορίας μας. Το
βιβλίο έχει τίτλο: «Η Δίκη των Έξη». Το έχει γράψει ο ομότιμος καθηγητής του
ΕΚΠΑ Θανάσης Διαμαντόπουλος. Στο οπισθόφυλλο παραθέτει μια φράση του Ουίνστον
Τσώρτσιλ:
…«με τόσα
που τους έκαναν… Και τόσα που [οι ίδιοι] έκαναν στον εαυτό τους… Πώς επιβίωσαν
οι Έλληνες;»
Και σε ένα
από τα επίμετρα που παραθέτει ο συγγραφέας, ο συνταγματολόγος Κώστας
Μποτόπουλος γράφει:
«Οι έξη που
ήταν οκτώ και η δίκη που δεν ήταν η Νυρεμβέργη μας».
Φαντάζομαι
πως οι αναγνώστες μου έχουν κάτι ακούσει για την περίφημη «Δίκη των Έξη». Όπου καταδικάσθηκαν σε θάνατο και
εκτελέστηκαν οι κυριότεροι στρατιωτικοί και πολιτικοί ηγέτες της Μικρασιατικής
εκστρατείας. Φέτος, που συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την μελανή αυτή σελίδα
της Ελληνική ιστορίας, ήταν καιρός να κυκλοφορήσει ένα τέτοιο βιβλίο.
Μέσα στα
στενά περιθώρια μίας στήλης εφημερίδας είναι αδύνατον να χωρέσει ακόμα κι η πιο
περιληπτική αφήγηση όλων των γεγονότων που οδήγησαν σε αυτή τη δίκη. Γιατί
πρέπει να προηγηθεί η εξιστόρηση του Μεγάλου Διχασμού, που υπήρξε η απώτερη αιτία
της.
Ναι, υπήρξε
ένας καιρός όπου οι Έλληνες χωρίστηκαν στα δύο και μισούσαν ο ένας τον άλλο.
Τόσο που δεν το είχαν σε τίποτα να σκοτώνουν ο ένας τον άλλο. (Κορυφαία η
δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη). Ήταν ένας
περίεργος καιρός δόξας και μιζέριας – που ξεκίνησε με την παραμυθένια
επέκταση της Ελλάδας, που κάποια στιγμή
άγγιξε τους μύθους της «Κόκκινης Μηλιάς» και τελείωσε με τη Μικρασιατική
Καταστροφή, το κάψιμο της Σμύρνης και την προσφυγιά. Ενάμιση εκατομμύριο
Έλληνες, στην φτωχή πια και ρημαγμένη Ψωροκώσταινα.
Και οι έξη;
Αυτοί υπήρξαν τα εξιλαστήρια θύματα. Δεν επρόκειτο για κανονική δίκη, και
εκτέλεση, αλλά για σφαγή. Πλήρωσαν για τα λάθη, τις ανοησίες (και τις δικές
τους) και κυρίως: το μίσος.
Είμαστε ένας
λαός που λατρεύει την αντιπαράθεση και το
μίσος. Και μέσα στην επανάσταση του 21, πιο πολύ πολεμούσαν οι Έλληνες μεταξύ τους,
παρά με τους Τούρκους. Γι αυτό και κοντέψαμε να χάσουμε τα πάντα και χρειάστηκε
να μας σώσουν οι Μεγάλες Δυνάμεις στο Ναβαρίνο. Αρχίσαμε την ελεύθερη ζωή μας
με μία δολοφονία: του Καποδίστρια. Μετά αρπαχτήκαμε οι αυτόχθονες με τους ετερόχθονες…
Αλλά το
κορύφωμα του μίσους ήταν οι Βενιζελικοί με τους Βασιλόφρονες. Δύο κράτη έγινε η
Ελλάδα, για πάνω από πέντε χρόνια. Καλέσαμε τους ξένους για να μας βάλουν σε
τάξη. Και από την δόξα της χώρας «των δύο Ηπείρων και των πέντε θαλασσών»,
βουλιάξαμε κυνηγημένοι στα νερά της Μικρασίας.
Γι αυτό και
τώρα, όταν βλέπω μέσα στις πολιτικές μας διαφωνίες να εμφανίζεται ξαφνικά το
μίσος, ο φθόνος, η κακία – τρομάζω. Δεν έχουμε περιθώρια για τέτοιες
πολυτέλειες. Είμαστε μία μικρή και αδύναμη χώρα και πρέπει να επιζήσουμε.
Η «Δίκη των
Έξη» ως τώρα ήταν ένα φάντασμα. Αξίζει να γίνει ένα μάθημα.