Αγαπούν τα κράτη τους συγγραφείς;

Έχω ξαναγράψει γι αυτό το θέμα – χωρίς να πάρω ποτέ απάντηση. Ποιο θέμα; Η χρήση από κρατικούς οργανισμούς ή από κρατικά Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, κειμένων από βιβλία συγγραφέων, χωρίς ούτε καν να ζητήσουν την άδειά τους (ή των κληρονόμων τους) και χωρίς φυσικά να πληρώσουν δικαιώματα για την χρήση αυτή.

Η πειρατική αυτή πράξη τεκμηριώνεται και νομικά. Το σχετικό άρθρο του οργανισμού πνευματικής ιδιοκτησίας (ΟΠΙ):  «Επιτρέπεται, χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή, η αναπαραγωγή σε εκπαιδευτικά βιβλία, που χρησιμοποιούνται ως βιβλία διδασκαλίας για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση εγκεκριμένα από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων ή από άλλο αρμόδιο υπουργείο κατά το επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα, έργων του λόγου ενός ή περισσοτέρων συγγραφέων νομίμως δημοσιευμένων, που αποτελούν μικρό τμήμα της συνολικής δημιουργίας του καθενός από αυτούς. Η ρύθμιση αυτή αφορά μόνο την έντυπη αναπαραγωγή».

Δεν γνωρίζω αν η διάταξη αυτή είναι σύμφωνη με την σύμβαση της Βέρνης/ Παρισίων κι αν δεν καταπατάει πνευματικά, ηθικά αλλά και συνταγματικά δικαιώματα.

Φέτος προέκυψε νέα εφαρμογή αυτού του νόμου – αυτή την φορά από την «αδελφή» Κύπρο. Στο βιβλίο της Β’ Γυμνασίου περιλαμβάνεται ένα πολυσέλιδο κείμενο από το βιβλίο μου «Η Τέλεια Διαδρομή» (εκδόσεις Opera – υπάρχει και πλήρης βιβλιογραφική αναφορά στο τέλος του κειμένου) χωρίς να ζητηθεί σχετική άδεια αναδημοσίευσης.

(Όποιος θέλει να διαβάσει το κείμενο θα το βρει, με όλα τα άλλα του βιβλίου, στο Διαδίκτυο στην θέση: http://archeia.moec.gov.cy/sm/13/vivlio_mathiti_b_gymn_2014.pdf).

Δεν είναι η πρώτη φορά. Από αναφορές τρίτων ξέρω ότι έχουν κατά καιρούς συμπεριληφθεί τουλάχιστον τέσσερα διαφορετικά κείμενά μου σε διδακτικά βιβλία – του Ελληνικού Κράτους αυτή τη φορά.

Είναι και θέμα  αξιοπρέπειας. Τι θα πάθαινε το εκάστοτε κράτος αν απλώς υποχρέωνε τους ανθολόγους  που μαζεύουν τα κείμενα (οι οποίοι βέβαια πληρώνονται) να παρουσιάζουν και μία άδεια χρήσης – από τον συγγραφέα, τον εκδότη ή τον ατζέντη του. Ας αφήσουμε το θέμα πληρωμής δικαιωμάτων…

Αλλά υπάρχουν και άλλα. Προ καιρού με ειδοποίησαν ότι ραδιοφωνική εκπομπή της ΕΡΤ είχε βασιστεί σε κείμενό μου από το βιβλίο μου: «Το Φως των Ελλήνων». Ο γνωστός που με ειδοποίησε μου είπε ότι είχε αναγγελθεί και επανάληψη της μετάδοσης – κι έτσι μπόρεσα να την ακούσω και εγώ. Πράγματι το κείμενο ήταν δικό μου. Αναζήτησα την κυρία Χ. που είχε κάνει την εκπομπή και η αντίδρασή της ήταν κάπως έτσι: «Έχετε δίκιο, αλλά στην Κρατική Ραδιοφωνία δεν ζητάμε άδειες, ούτε πληρώνουμε δικαιώματα».

Φαίνεται ότι και εδώ ισχύει ο πειρατικός νόμος – παρόλο που η ΕΡΑ δεν είναι …εκπαιδευτικό ίδρυμα.

Είναι που είναι πένητες οι Έλληνες συγγραφείς, το κράτος αντί να τους ενισχύει, τους αγνοεί και ουσιαστικά τους εκμεταλλεύεται!

Αυτή τη στιγμή η Εταιρία Συγγραφέων – το πιο σοβαρό και μεγαλύτερο σωματείο  του κλάδου (ιδρυτής και πρώτος επίτιμος πρόεδρος ο Οδυσσέας Ελύτης) κυριολεκτικά λιμοκτονεί. Με τις απαγορεύσεις του κορονοϊού δεν μπορεί ούτε εκδηλώσεις να κάνει, ούτε καν μία γενική συνέλευση για να εισπράξει τις συνδρομές των μελών της. Δεν έχει χρήματα να πληρώσει ούτε την μοναδική της υπάλληλο, ούτε το ρεύμα και το τηλέφωνο. Κάποτε το κράτος της έδινε μία επιχορήγηση που σύντομα καταργήθηκε.

Αγαπητή κυρία Μενδώνη γνωρίζω ότι το υπουργείο Πολιτισμού είναι φτωχό. Αλλά το κράτος χρωστάει πολλά στους συγγραφείς που τους καταπατά επί χρόνια (νομίμως!) τα δικαιώματα. Δώστε μία έκτακτη ενίσχυση στην Εταιρία Συγγραφέων να βγει από το αδιέξοδο!

Πάντως το δικό μας κράτος δεν μοιάζει να αγαπάει τους συγγραφείς του…

Η Μόρια στη ζωή μου

Δεν μ’ αφήνει να κοιμηθώ, η Μόρια.

Από την αρχή, εδώ και χρόνια, στοιχειώνει τις νύχτες μου. Φυσικά, τρέχοντας για τις δουλειές της μέρας, την ξεχνάω. Και ξαφνικά, εκεί που ξαπλώνω να χαλαρώσω, να ξεκουραστώ, σαν μαυρόασπρο φιλμ στην τηλεόραση βλέπω μπροστά μου όλες τις εικόνες που έχει συλλέξει η μνήμη μου. Αυτή η μνήμη που έχει κολλήσει εκεί από χρόνια, από την αρχή, όταν ήταν μονάχα μερικές εκατοντάδες άνθρωποι.

Και τώρα τους βλέπω στα ρείθρα του δρόμου, έχοντας χάσει στην πυρκαγιά και τα ελάχιστα υπάρχοντά τους, σαν χαμένες ψυχές που δεν βρίσκουν που να φωλιάσουν.

Πώς το αφήσαμε να θεριέψει έτσι αυτό το κακό; Τι περιμέναμε να γίνει και τόσα χρόνια δεν κάναμε τίποτα; Περιμέναμε να εξαφανιστούν από μόνοι τους, να εξαερωθούν, να χαθούν στον ορίζοντα;

Δεν με ενδιαφέρει αν είναι πρόσφυγες ή μετανάστες, αν είναι χριστιανοί ή μουσουλμάνοι – άνθρωποι είναι, μανάδες με παιδάκια, νέοι χωρίς προοπτική, γέροντες που για να φύγουν στην ηλικία τους, έζησαν πολύ άσκημες στιγμές.

Πού είναι οι ανθρωπιστές, οι αλληλέγγυοι, οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, πού είναι η Εκκλησία του Ιησού που κήρυξε την Αγάπη προς όλους και του Απόστολου Παύλου που έγραφε: « Οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ».

Αποτυχία όλων μας. Από τον μεμονωμένο ντόπιο πολίτη, μέχρι την τοπική αυτοδιοίκηση, το κράτος, την Ευρωπαϊκή Ένωση, τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών – όλων μας!

Ξέρω: υπάρχουν πολλές δικαιολογίες. Μερικοί μετανάστες είναι επιθετικοί και οχληροί, άλλοι (απελπισμένοι από την δική μας αδράνεια) έφτασαν να βάλουν φωτιά στη Μόρια για να αλλάξουν την τύχη τους. Όμως και γι΄ αυτούς έχουμε ευθύνη – κι ας μην το δεχόμαστε.

Σίγουρα δεν φταίμε εμείς που βρέθηκαν στο δρόμο μας, ούτε που έγιναν παιχνίδι στα χέρια μεγάλων δυνάμεων, τρόποι εκβιασμού και πειθαναγκασμού. Αλλά από την στιγμή που μας ήρθαν, σαν ακάλεστοι επισκέπτες, τους χρεωθήκαμε. Και αφήσαμε την Μόρια να μεγαλώσει, να γιγαντωθεί σαν κακό απόστημα που κατατρώει όλο τον οργανισμό.

Και για χρόνια κάναμε πως δεν βλέπαμε και δεν ακούγαμε. Αφού δεν μπορούσαμε να τους δώσουμε αυτό που επιθυμούσαν – την έξοδο στην Ευρώπη – αποφασίσαμε να μην τους δώσουμε τίποτα. Μία τουαλέτα για 80 άτομα. Ζωή αβίωτη, λες και θα τους πείθαμε να απαυδήσουν και να φύγουν. Να πάνε που;

Στην Ευρώπη δεν τους θέλουν. Στην υπόλοιπη Ελλάδα δεν τους θέλουν. Εδώ δεν υπάρχει Μέρκελ που είπε το γενναίο: “Wir schaffen das”. (Θα τα καταφέρουμε). Και οι Γερμανοί το δέχτηκαν.

Σε μας ήρθε και η πανδημία και την ακολούθησε η φωτιά…

Οι εικόνες από την Μόρια με καταδιώκουν. Ταράζουν τον ύπνο και την ανάπαυση, δημιουργούν πλέγμα ενοχής ακόμα και σε μένα, που απλώς συμπονώ. Μπλέκονται με άλλες εικόνες από στρατόπεδα συγκεντρώσεως, από Γκούλαγκ ως Μάουτχαουζεν.

Δεν έχω άλλο τρόπο να εκφράσω των λύπη και την απελπισία μου, παρά μόνο γράφοντας αυτό το μπλογκ. Αν ήμουν νεότερος θα πήγαινα εκεί να δώσω ένα χέρι. Αλλά τι να με κάνουν, ογδονταπεντάχρονο συμπαραστάτη; Βάρος θα ήμουν.

Κι έτσι έμειναν οι νύχτες αϋπνίας, που τους αφιερώνω.

19 λόγοι μελαγχολίας

1. Το ότι την γειτόνισσα μας την κυβερνάει ο Ερντογκάν και όχι ο Κεμάλ ή – έστω – ο  Τουργκούτ  Οζάλ .

2. Το γεγονός ότι υπάρχουν χιλιάδες Έλληνες που πιστεύουν ότι ο κορωνοϊός είναι (εδώ διαλέγετε: μύθος, πλεκτάνη, συνομωσία, τεχνολογία, κλπ) πάντως όχι πραγματική ασθένεια.

3. Και τα έχουν βάλει με τις μάσκες – που καλά θα ήταν να τις φορούσαμε όλοι με αυτή τη ρύπανση.

4. Το ότι έχουν δαιμονοποιήσει τον Μπιλ Γκαίητς (μακάρι να είχαμε και άλλους σαν κι αυτόν) που έχει δώσει το 95% της περιουσίας του στο ίδρυμά του, και έχει εξαλείψει την ελονοσία και άλλες αρρώστιες από την Αφρική.

5. Το ότι επίσης υπάρχουν χιλιάδες Έλληνες που ομνύουν ακόμα στην δικτατορία (του προλεταριάτου). Μα δεν τους έχει πει κανείς ότι το Τείχος κατέρρευσε;

6. Και ότι άλλες (ευτυχώς λιγότερες) χιλιάδες Έλληνες νοσταλγούν την άλλη δικτατορία.

7. Το ότι μερικές χιλιάδες Έλληνες ψήφισαν «Ελληνική Λύση» (μαζί με κηραλοιφές και αυτόγραφες επιστολές του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού).

8. Το ότι οι πιθανότητες να πεθάνω από τον Covid-19 είναι αυξημένες λόγω της ηλικίας μου. Τι ρατσισμός είναι αυτός;

9. Το ότι, τώρα που γράφω, ο Κασιμάτης δεν επέστρεψε ακόμα στην στήλη του (σελ. 2 της Καθημερινής). Ωραία, έκανε μία επιπολαιότητα (δύο πράγματα δεν θίγουμε στην σάτιρα: την εξωτερική εμφάνιση και το φύλο) αλλά ζήτησε συγγνώμη και αυτός και η εφημερίδα!

10. Το ότι ο Τσίπρας αποκάλεσε απατεώνα τον Μητσοτάκη, ξεχνώντας πόσα ψέματα είχε ξεφουρνίσει στα χρόνια που κυβερνούσε. Ποιος δεν θυμάται το «πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης»; Λέει ο λαός: «Είπε ο γάιδαρος τον πετεινό κεφάλα!».

11. Οι ευφυείς που ξέθαψαν το χειρότερο ρεάλιτι – Big Brother – από τα αζήτητα. Πόσο κουτόχορτο αντέχει ο έρημος ο τηλεθεατής; Και πόση χυδαιότητα;

12. Και όμως το βλέπουν! Το βλέπουν!

13. Το ότι υπάρχει πιθανότητα να επανεκλεγεί ο Τραμπ. Αδιανόητο! «Ο Καραγκιόζης Πλανητάρχης».

14. Αυτοί που δεν καταλαβαίνουν ότι η Μέρκελ έχει τριάμισι εκατομμύρια Τούρκους ψηφοφόρους στην χώρα της και ακροβατεί για να μην βουλιάξει το κόμμα της.

15. Αυτοί που κάποτε ζητούσαν να φύγουμε από το Ευρώ (υπάρχουν ακόμα μερικοί). Αλλά αν είχαμε τότε φύγει από το Ευρώ, πού θα ήμασταν τώρα;

16. Ίσως πιο κάτω κι από την Τουρκική Λίρα…

17. Η χειρότερη κατάρα για τον Ερντογάν είναι να βρει επιτέλους πετρέλαιο και να αποπειραθεί να το αντλήσει. Με τις σημερινές τιμές, η χρεωκοπία της χώρας του είναι σίγουρη.

18. Τι είπατε; Να μην είμαι μελαγχολικός; Με έξαλλο Τούρκο γείτονα, κορωνοϊό σε πλήρη δράση, πλημμύρα προσφύγων και μεταναστών (που τους λυπάμαι και τους φοβάμαι μαζί) και – το χειρότερο: πιθανόν επικείμενο Τραμπ πρόεδρο, πού να βρω παρηγοριά;

19. Α, ναι, ξέχασα τον Μακρόν. Τι έλεγε η παλιά γραμματική; Μακρόν προ βραχέος περισπάται. Για να δούμε…

Περί αντιγραφών και συμπτώσεων

Θυμάμαι τον σοφό δάσκαλο, τον μουσικολόγο Μίνω Δούνια στο μάθημα Ιστορίας της Μουσικής (κατ’ επιλογήν πρόσθετο μάθημα στην δεκαετία του 50, στο Κολλέγιο Αθηνών) που προσπαθούσε να μας εξηγήσει ότι στα χρόνια της Ars Nova, της Αναγέννησης και του Μπαρόκ δεν υπήρχε copyright στην μουσική. Ο καθένας «έκλεβε» μελωδίες από παλιότερους ή και σύγχρονους συνθέτες και τις επεξεργαζόταν στην δική του μουσική. «Τότε» έλεγε ο Δούνιας «σημασία δεν είχε τόσο η inventio (εύρεση) αλλά η elaboratio (επεξεργασία) μίας μουσική φράσης». Κι εμείς αγανακτούσαμε: πώς ήταν δυνατόν ο Μπαχ να χρησιμοποιούσε τόσο συχνά μελωδίες του Βιβάλντι.

Η ιδέα των πνευματικών δικαιωμάτων είναι σχετικά πρόσφατη. Μετά τον 18^ο αιώνα οι δημιουργοί έπαψαν να είναι υπάλληλοι της εκκλησίας (όπως ο Μπαχ) ή αυλικοί κάποιου ευγενούς (όπως ο Χάιντν) και έπρεπε να κερδίζουν το ψωμί τους με την δουλειά τους. Σε αυτό τους βοήθησαν  πρώτα η εφεύρεση της τυπογραφίας και μετά των τεχνικών αναπαραγωγής εικόνας και ήχου.

Κι έτσι ύστερα από πολλές συζητήσεις, συγκρούσεις, αναθεωρήσεις φθάσαμε κάποτε στην σύμβαση της Βέρνης (αναθεώρηση Παρισιού) που προστατεύει τα άυλα αγαθά – ανάμεσα σε αυτά και τα προϊόντα της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Ακριβώς όμως επειδή είναι άυλα είναι και τόσο δύσκολη η εφαρμογή του νόμου.

Το 1984 εκδόθηκε ένα βιβλίο μου με τίτλο «Ο Έλληνας Βούδας». Παλαιός μελετητής την βουδιστικής σκέψης, μου κόστισε πολλά χρόνια δουλειά και ταξίδια. Το θέμα του ήταν α) η επιρροή του Ελληνικού (κυρίως Ελληνιστικού) πολιτισμού στην δημιουργία των πρώτων αγαλμάτων του Βούδα που είχαν μορφή Απόλλωνα (ο ίδιος ο Βούδας είχε απαγορεύσει να του κάνουν άγαλμα, εντολή που οι μαθητές του τήρησαν για 500 χρόνια) και β) η επίδραση του Ινδικού πολιτισμού στους Έλληνες φιλοσόφους που συνόδεψαν το Μέγα Αλέξανδρο στην Ινδία. Μεταξύ τους ήταν και ο Πύρρων που επιστρέφοντας ίδρυσε την Σχολή των Σκεπτικών από την οποία κατάγονται και οι άλλες ελληνιστικές φιλοσοφικές σχολές (Στωικοί και Επικούρειοι) αλλάζοντας εντελώς την μορφή της ελληνικής φιλοσοφίας.. Ο Πύρρων είχε εντυπωσιάσει ιδιαίτερα τον Νίτσε που τον αποκάλεσε: «Έλληνα Βούδα».

Από ότι ξέρω, στο βιβλίο μου αυτό ήταν η πρώτη φορά που η στροφή στην Μετά-Αριστοτελική φιλοσοφία αποδόθηκε στην επίδραση της ανατολικής σκέψης με παράθεση δειγμάτων παράλληλων κειμένων.

Τριάντα ένα χρόνια μετά (2015) κυκλοφορεί στις Η.Π.Α. το βιβλίο του καθηγητή Christopher I. Beckwith με τον ίδιο τίτλο (The Greek Buddha – υπότιτλος: «η συνάντηση του Πύρρωνα με τον πρώιμο Βουδισμό στην Κεντρική Ασία») και το ίδιο θέμα. Στο δικό μου βιβλίο στο θέμα του Πύρρωνα αφιερώνω 56 σελίδες (το υπόλοιπο αφορά την τέχνη) ενώ το αμερικανικό βιβλίο έχει 275, όλες δικές του. Και προφανώς, λόγω ακαδημαϊκής ιδιότητας, (έκδοση Princeton!) λόγω βιβλιοθηκών και ειδίκευσής του στον Ανατολικό πολιτισμό, έχει προχωρήσει το θέμα στην ίδια κατεύθυνση με μένα, επιβεβαιώνοντας και διευρύνοντας τα δικά μου ευρήματα. Η κριτική το αποδέχθηκε με ενθουσιασμό. Η ανακάλυψη πλέον του ανήκει…

Το μόνο δυσάρεστο είναι πως σε μία ελάχιστη υποσημείωση για το δικό μου βιβλίο, (στην τεράστια βιβλιογραφία δεν αναφέρομαι) διαστρέφει εντελώς την άποψή μου, πιθανόν για να διαφέρει από την δική του.

Αυτά είναι τα τυχερά του να εργάζεσαι σε ένα μικρό κράτος του οποίου η διάσημη γλώσσα είναι άγνωστη. Είναι η δεύτερη φορά που μου συμβαίνει – και δεν έχω τρόπο να διαμαρτυρηθώ, όπως οι συνάδελφοι που παραιτήθηκαν από την Εταιρία Συγγραφέων διότι κατηγορήθηκαν για αντιγραφή…