Γιατί η Ελληνική λογοτεχνία είναι ανύπαρκτη στο εξωτερικό;

Η τριλογία "Ακυβέρνητες Πολιτείες" του Στρατή Τσίρκα

Είναι ένα θέμα που έθιξε ο Viennezos τρία ποστ πιο πίσω («πού πάμε;») παραθέτοντας και ένα άρθρο του Γερμανού διπλωμάτη, συγγραφέα και μεταφραστή από τα Ελληνικά Ulf-Dieter Klemm (έχει μεταφράσει Μυριβήλη – «Ζωή εν Τάφω») για την δυσκολία να εκδόσεις ελληνικό βιβλίο στην Γερμανία. Γράφτηκε με την ευκαιρία που – επιτέλους – κυκλοφόρησαν στα Γερμανικά οι «Ακυβέρνητες Πολιτείες» του Στρατή Τσίρκα, 51 χρόνια μετά την Ελληνική έκδοση, 45 μετά τη Γαλλική και 42 μετά την Αγγλική.

Η δυσκολία του να βρεις εκδότη εκτός Ελλάδος οφείλεται στην δυσκολία να βρει αυτός αναγνώστες για ξένους και άγνωστους συγγραφείς. Δεν αφορά μόνο την Γερμανία, αλλά τις περισσότερες χώρες. Μάλιστα μερικές ξένες αγορές είναι τελείως κλειστές. Στην Αγγλία και τις ΗΠΑ μόνο ένα 3% των λογοτεχνικών βιβλίων που κυκλοφορούν είναι μεταφράσεις.  

Ουσιαστικά, μετά τον Καζαντζάκη, δεν υπήρξε κανένας Έλληνας παγκόσμιος συγγραφέας. Η σημερινή ελληνική λογοτεχνία απουσιάζει ολοσχερώς από την ξένη σκηνή. Μεμονωμένες παρουσίες όπως τα αστυνομικά του Πέτρου Μάρκαρη σε μερικές αγορές, ή η δική μου παρουσία σε άλλες, είναι εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα.

Τα Νόμπελ της ποίησης δεν έσπασαν τον κλοιό της αδιαφορίας. Κάπου κυκλοφορεί λίγος Σεφέρης (ο Ελύτης είναι δυσμετάφραστος), ελάχιστη Δημουλά. Για την υφήλιο, ο τελευταίος σημαντικός Έλληνας ποιητής μετά τους αρχαίους, είναι ο Κωνσταντίνος Καβάφης. Υπάρχει παντού, σε όλα τα μεγάλα βιβλιοπωλεία, όλων των χωρών. Αλλά έχουν ήδη περάσει 83 χρόνια από τον θάνατό του…

Και να πει κανείς ότι δεν κυκλοφόρησαν Ελληνικά βιβλία στις ξένες γλώσσες; Από μία λίστα του Υπουργείου Πολιτισμού βρήκα ότι, μόνο από το 1988 ως το 2006, με χορηγία του υπουργείου, μεταφράστηκαν και εκδόθηκαν 154 βιβλία! 16 στα Αγγλικά, 14 Γαλλικά, 35 Γερμανικά, 16 Ισπανικά, 12 Ιταλικά, 16 Ολλανδικά, 19 Ρουμανικά, από 3 Σερβικά και Βουλγαρικά και από ένα Σουηδικά, Πορτογαλικά, Τσέχικα, Τούρκικα, Φινλανδικά και Λιθουανικά.

Επίσης, μόνον η «Romiosini» – ο εκδοτικός οίκος που ίδρυσε το ζεύγος Eideneier στην Γερμανία – έχει  εκδώσει 180 Ελληνικά βιβλία μέσα στις τελευταίες δεκαετίες – τα περισσότερα με επιδοτήσεις του ελληνικού κράτους. Η Romiosini, που τώρα ανήκει στο Κέντρο Σύγχρονου Ελληνισμού του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου, εξέδωσε και την Τριλογία του Τσίρκα.

Αυτές οι μεταφράσεις εκδόθηκαν και κυκλοφόρησαν, αλλά όποτε ζήτησα κάποια σε ξένο βιβλιοπωλείο για να την χαρίσω σε ξενόγλωσσο φίλο – δεν μπόρεσα να βρω ούτε ένα αντίτυπο!

Η απάντηση είναι εύκολη. Τα επιδοτούμενα βιβλία κινούνται εκτός εμπορικού κυκλώματος. Πρόκειται για εκδόσεις - φάντασμα.

Το εμπορικό κύκλωμα περιλαμβάνει τον συγγραφέα, τον ατζέντη του (απαραίτητος – οι εκδότες δεν  μιλάνε με συγγραφείς) τον εκδότη, τον χονδρέμπορο και τον βιβλιοπώλη.

Τα επιδοτούμενα βιβλία συνήθως δεν έχουν ατζέντη. Ο εκδότης έχοντας καλύψει τα έξοδά του από την επιδότηση, δεν ρισκάρει χρήματα για να τα διαφημίσει και να τα προωθήσει. Συνήθως πουλάει απευθείας σε πανεπιστημιακές ή δημοτικές βιβλιοθήκες, ινστιτούτα, κλπ. Οι βιβλιοπώλες δεν φορτώνονται βιβλία ενός  συγγραφέα, που δεν είναι γνωστός και δεν διαφημίζεται για να γίνει.

Έτσι η επιδότηση καταντάει δώρον άδωρο. Και ναι μεν στο βιογραφικό ενός συγγραφέα διαβάζετε ότι έχει μεταφραστεί στις τάδε και δείνα γλώσσες – αλλά έχει άραγε πουλήσει; Κι έχει διαβαστεί;

Ο Πέτρος Μάρκαρης είναι ο πρώτος που κατάφερε να σπάσει αυτόν τον φαύλο κύκλο και να μπει στο εμπορικό κύκλωμα. Αρχικά στην Γερμανία και μετά σε άλλες χώρες. Μετά από χρόνια μπήκα κι εγώ με την «Δυστυχία», που έγινε μπεστ-σέλερ.

Αλλά θα αναρωτηθείτε: Μα τόση σημασία έχει η εμπορικότητα; Τι γίνεται με την ποιότητα;

Όλη η ποιότητα του κόσμου, άμα είναι στοιβαγμένη στις αποθήκες ενός εκδότη, δεν ωφελεί σε τίποτα.

Όταν ο παγκοσμίως άγνωστος Μάρκες κυκλοφόρησε τα «100 χρόνια μοναξιά» δημιούργησε ταυτόχρονα α) ένα τεράστιο παγκόσμιο μπεστ-σέλερ  β) ένα αριστούργημα που κέρδισε επάξια το Νόμπελ γ) ένα άνοιγμα για την Λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία η οποία έγινε μόδα για δεκαετίες. Πίσω του ήρθαν παλιότεροι και νεότεροι λατινοαμερικάνοι συγγραφείς που ως τότε δεν είχαν παρά μικρή απήχηση – ενώ τώρα κυριαρχούσαν. Το ίδιο έκαναν πρόσφατα και οι Σκανδιναβοί με τα αστυνομικά τους. Κι ακόμα πιο πρόσφατα μία άγνωστη και ψευδώνυμη ιταλίδα συγγραφέας (ψευδώνυμο: Έλενα Φερράντε) απογειώθηκε σε διεθνές φαινόμενο με την «Τετραλογία της Νάπολης». Εκατομμύρια αντίτυπα και παγκόσμια κριτική αναγνώριση.

Δυστυχώς Έλληνας Μάρκες ή Ελληνίδα Φερράντε δεν εμφανίστηκαν ακόμα… Και η νεότερη Ελλάδα απουσιάζει. (Η αρχαία …θάλλει).